Ísland - 01.03.1898, Page 1

II. á, 1. ársij.
Reykjavík, 1. mars. 1898.
9. tölulblað.
Munið eftir að panta ísland.
Minnisspjald.
Landsbanhinn opinn dagl. kl. 11 árdegis til 2
siðdegis. — Bankastjðri yið kl. II1/.—l1/.. —
Annar gæslustjóri yið kl. 12—1.
Söfnunarsjóðurinn opinn i barnaskólanum kl.
S9— siðdegis 1. mánud. i hyerjum mánuði.
Landsbólcasafnið: Lestarsalur opinn daglega
írá kl. 12—2 siðd.; á mánud, mvkd. og ld.
til kl. 3 sd. — Útlán sömu daga.
Forngripasafnið opið mvkd. og ld. kl. 11—12
árdegis.
Bœjarsjórnar-taniir 1. og 3 fmtd. i mán., kl.
5 siðdegis.
Fátœkranefndar-fundir 2. og 4. fmtd. i mán.,
kl. 5 siðd.
Náttúrugripasafnið (i Glasgow) opið hvern
sunnudag kl. 2—3 siðdegis.
Löggjöf, rjettarfar, reglu-
gjörðir m. m.
Framhald.
IV. Kafli: „Um vorsmalanir".
— Eftir 21. gr. má, einginn reka
saman fje nje leita fjár í „af-
rjettum eda heimalöndum einstahra
manna án leyfia hreppsnefndar
eða landráðanda, úr því 6 vikur
eiu af sumri“. Brot varða 10—
20 kr. En líkiega hlýðir eing-
inn þessu, og eftirlit er ómögu-
legt.
V. Kafli: „Um rekstra" —
Síðust 3 greinarnar í þessum kafla
eru um sektir fyrir brot gegn
reglugjörðinni í heild sinni, um
máls meðferð út af brotum á
henni og um ógilding hinnar eldri
reglugjörðar. En aðrar 3 grein-
ar í honum hljóða um reglur
fyrir sauðfjárrekstrum um hjerað-
ið, sem eingin vanþörf er á, ef í lagi
væri og þeim skeytt, Bem ekki
mun hafa borið á um, og er þó
oftast að „vendir sópa best nýir“.
Vegna þess að reglur þessar
áhræra menn út um land, er
kunna að reka fje um sýslur, en
fáir lesa Stjórnartíðindin, set jeg
þær hjer orðrjettar (hver veit
nema farið verði að beita þeim,
þegar minnst varir):
23. gr.: Allt fje á rekstrum
skal merkt með rekstrarmerki,
er sje svo glöggt, að það sjáist
tilsýndar í björtu, og svo traust,
að það máist ekki af, þótt vot-
viðri gangi [2—200 kr. sektir].
24. gr.: Varast skal að rekstr-
um lendi saman við annað fje, ef
hjá verður komist. Eigi má halda
áfram með reksta þá dimmt er
orðið nema nauðsyn sje. Nú ber
svo til að öðru fje lendir saman
við rekstur, skal þá stöðva rekst-
urinn, ef á ferð er, ella halda
kyrru fyrir, þangað til að búið
er að rannsaka hann af tveim
skilríkum mönnum tilkvöddum.
öetur einginn skorast undan slíkri
rannsókn, sem til þess er fær, og
ber að gjöra það ókeypis, ef það
tekur ekki upp yfir 2 klukku-
stundir, ella ber rekstrarmönnum
að greiða þóknun fyrir, eftir úr-
skurði sýslumanns, ef að á grein-
ir; en aðgang eiga rekstrarmenn
að fjáreigendum með borgun, ef
þeim hefur ekki sjálfum verið um
að kenna [1—200 kr. sekt].
25. gr.: Verði einhver sannur
að því, að hafa tekið annara fje
í rekstur heimildarlaust, skal hann
bæta honum það að fullu, eftir
samkomulagi eða eftir mati óvil-
hallra manna, er sýslumaður nefn-
ir til ef með þarf. Sannist það,
að slíkt hafl verið gjört af skeyt-
ingarleysi, varðar það að auki
sektum, 1—5 kr. fyrir hverja
kind, sem þannig er tekin, er
gangi í sveítarsjóð þess hrepps,
er land á, þar sem brotið er fram-
ið, nema því að eins að brotið
heyri undir almenn hegningarlög".
Margt í reglam þessum er ým-
ist óhagkvæmt (ópraktist), ósann-
gjarnt eða óframkvæmanlegt.
Hvernig fer með eftirlitið? Hver
stöðvar reksturinn gegn mótþróa
6—8 rekstrarmanna? Hver til-
kveður rannsóknara? Ósanngjarnt
að tefja menn í 2 stundir borg-
unarlaust og hversu sem á stend-
ur, t. d. ferðamann í læknisleit í
lífsnauðsyn. Snúningasamt að ná
borgun hjá mönnum, sem bregð-
ast, úr fjarlægum hjeruðum. Er-
vitt að sanna skeytingarleysi
margra ára. Vafningar og mála-
rekstur út af því, hver hrepp-
ur hafi átt land þar sem kind
kom í rekstur, og eígi að hljóta
einnar krónu sektina! m. m. fl.
En þess væri hin mesta nauð-
syn, að framkvæmdarsamt eftirlit
yrði haft með sölufjárrekstrum á
leið til Rvíkur. Eru mörg dæmi
til að kindur hafa slæðst í þá, og
farið misjafnlega með skilin. Mun
það hafa átt sjer stað í haust er
leið, eigi síður en áður, þrátt
fytir hina nýju reglugjörð.
Samvisksamlega er þess gætt,
að ákveða do^blaði því (líkt
Berlingatíðindum!), sem stjórnar-
auglýsingar eru birtar í, auglýs-
ingarjettinn, og það enda að smöl-
unarauglýsingum. En aftur á
móti hefur gleymst að taka tillit
til þess, að Reykjavíkurbær á
hlut í upprekstrarlandi í sýslunni,
og heimaland sem smalað er til
einnar lögrjettarinnar. Mundi því
bæjarstjórninni hafa borið að taka
þátt í samningi reglugjörðarinnar,
ef hún ætti að vera bindandi fyr-
ir bæjarbúa; en nú mun það varla
vera; gætu þeir því farið eftir
öðrum reglum.
Af því sem jeg hefi tilfæit úr
reglugjörð þessari; mun vera auð-
velt að sannfærast um, að margt
í henni er verra en eingin lög. Hefði
jeg getað fundið að mikið fleiru,
en þótti það of langt mál. En
geta vil jeg þess, að sumt, t. d.
í III. kafla, mun vafasamt að eigi
komi í bága við gildandi lög.
O. s.
Trjemaðkurinn o. fl.
Eftir Bjarna Sœmundsson.
JÞað mun mörgum þilskipaeig-
endum og sjómönnum hjer kunn-
ugt, að fyrir nokkrum árum varð
eigi lítið vart við trjemaðk i fá-
einum fiskiskipum, er legið höfðu
um veturinn á Reykjavíkurhöfn,
Skerjafirði eða Hafnarfirði, og í
geymsluskipinu „Randers“. Þar
eð ekki er ómögulegt, að maðkur-
inn hafi á einhvern hátt borist
frá útlöndum í skipin og að eins
lifað skamma stund í þeim, líkt
og hann berst hingað í rekavið,
þá er það allmerkilegt, að jeg fann
haun í fyrra haust (1896) í plauuk-
um neðst í steinbryggjunni i Rvík
(áður veit jeg ekki til að hann
hafi fundist hjer í fóstum við í sjó),
og hafði hann þegar jetið plank-
ana alveg í sundur. Plankarnir
höfðu verið látnir þar nýir og ó-
skemmdir fyrir 4 árum þá. í
sumar er leið var hann enn lif-
andi í bryggjunni og hafðiþannig
þolað að vera upp úr sjó í tölu-
verðu frosti í stórstraum einum í
fyrra vetur. Þetta sýnir, að hann
getur lifað hjer. — Þetta allt gerði
þilskipaeigendur hjer all-áhyggju-
fulla, sem von er, því trjemaðk-
urinn hefur oft verið sönn plága
í útlöndum, bæði í skipum og trjám,
sem rekin eru niður í sjó, t. d. í
hafnargörðum og flóðgörðum (þann-
ig ógnaði hann á 18. öld fylkjun-
um Zeeland og Friisland í Hol-
landi með tortýningu, með því að
jeta sundur trjen í flóðgörðunum).
Að hann gæti gert stórtjón á skip-
um hjer, var því mjög eðlilegt að
menn hyggðu.
Jeg hjelt í fyrra vetur fyrir-
lestur í skipstjórafjelaginu hjer í
bænum um náttúru trjemaðksins
og hin helstu ráð, er vænleg eru
til þess að verjast honum. Og af
því að jeg hygg, að fleiri enþeir,
er þar voru viðstaddir, viJdu gjarn-
an vita nokkuð um þetta efni, þá
ætla jeg að lýsa honum hjer í
stuttu máli.
Hann verður 6—12" langur, er
langur og mjór einsog ormur, en
er þó náskyldur skelfiskum (telst
til þeirra) og hefur, eins og þeir,
2 skeljar, en þær eru mjög Iitlar
og eru á framenda dýrsins. Yfir-
borð þeirra er líkt og á þjöl og
notar hann þær til þess að bora
með. Aptur úr honum ganga 2
stuttar pípur samhliða og við
rætur þeirra eru einnig 2 litlar
spaðamyudaðar skelj&r, sín hvoru
megin. Yið þær styðst hann í
smugunni. Liturinn er hvítleitur.
Smugurnar eru mjóstar yzt, svo
þær sjást naumast utan að, en
víkka eptir því sem lengra kem-
ur inn í trjeð og eftir því sem
maðkuiinn verður eldri. Þær eru
að inn&n þaktar kalkekurni, sem
maðkurinn gefur frá sjer. Að eins
yngsti hluti þeirra (botninn) er
kalklaus. Maðkuriun smýgur trjeð
oftast lárjett og smugurnar eru
að eins bústaður hans (líkt og
bergbúi býr í steinum og smyrsl-
ingur í leir), því hann lifir ekki
af trjenu, heldur af ósýnilegum
smádýrum í sjónum, sem berast
með vatnsstraumi inn um aðra
pípuna aftan á honum, en út um
hina fara trjespænir og saurindin.
Hann getur ekki lifað í mjög
vatnsblönduðum sjó og ekki lengi
ofan sjávar. Hann smýgur jafnt
hörðustu og linustu viðartegundir,
en málma ekki.
Æxlunartíminn er í Hollandi
(og eflaust hjer líkal júní, júlí og
ágúst. Eggin frjóvgast í smug-
unni og 4 dögum eftir frjóvgun
ina fer unginn (Iirfan) út úr henni,
er þá á stærð við títuprjónshaus
og hefur sundfæri. Hann setur
sig þá á trje eða skip, ef hann
finnur það fyrir sjer (en drepst
annars) og 14 dögum síðar hefur
hann gert sjer litla smugu og
fengið fulla mynd, en svo vex
hann eftir því sem hann jetur sig
inn í viðinn. Þess vegna er smug-
an mjóst yst. í september er
æxlunartíminn úti og ungu maðk-
arnir þá komnir hver í sína holu.
Hættutfminn fyrir skip er því
júní—ágúst. Á skipum sest hann
helst á strákjölinn (dragið) og í
nótirnar og þar sem tjaran eða
farfinn er af, og þaðan jetur hann
sig svo leingra inn.
Þá eru ráðin til að verjast hon-
um. Hið eina ugglausa er, að
koparverja skipin, en það er dýrt.
Svo er að bera koltjöru og „p&t-
ent“-farfa á þau. Jeg hygg að
patent-farfarnir gefi ekki miklu
meiri tryggingu en koltjara, því
jeg hef tekið eftir því, að þótt
ekkert af því, sem vanalega sest
á skip í sjó (hrúðurkarlar, hels-
ingjanef, þari og polýpar) setjist
á nýlega patent-máluð skip, þáeru
þau þó, þegar frá líður, alþakin
af því, og svo geta „patent-
farfarnir“ einnig slitist af. Mest
er uudir því komið, að bera vel
og vandlega á skipin í lok vetrar-
og vorvertíðar og sjerstaklega at-
huga vel í veiðitimalok þau skip,
er eiga að fljóta að vetrinum, og
bera vel á þau þá. Best er
og að skipin liggi þar sem sjór
er vel vatnsbland&ður. Það sem
Hollendingum hefur gefist best, til
að vernda flóðgarðastaura með, er
blanda af 2/a koltjöru og */8
kreósótolíuJ
Svo liggur næst að spyrja:
Yofir mikil hætta yfir skipum vor-
um af m&ðkinum? Jegheldekki,
og byggj jeg það á því: 1) að
maðkuriún í hinni umgetnu bryggju
hefur ekki aukist þar, heldur þorr-
ið. 20. maí í vor er leið fann jeg
einn maðk með eggjum í sjer, en
jeg leit&ði 8 sinnum að ungum
frá 30. apríl til 28. júní til ogfrá
umhöfnina ,einkum umsteinbryggj-
una og „Randers“ og fann eingan.
Svo gat jeg því niður ekki hald-
ið áfram að leita, af því jeg varð
að fara bnrtu. 2) Skoðaði jeg
botninn á „Randers“ í fyrra vetur
og þar fann jeg ekkert nema
nokkrar gamlar smugur í strá-
kjölnum. 3) Hef jeg að eins sjeð
einstaka smugu í staurum, sem
leingi hafa verið í bryggjum hjer
og einga nýja maðka getað fundið
í bryggjum í Reykjavík nje í
Hafnarfirði. En menn mega þrátt
fyrir það vera á verði og gæta
shipanna vel, bæði hjer við Faxa-
flóa og annarstaðar, á þann hátt,
sem jeg hef tekið fram. Enbæði
vegna þessa og annars væri mjög
æskilegt, að skipin gætu legið á
þurru á veturna.
Áður en jeg Jýk máli mínu,
ætla jeg að taka það fram, að
bæði hrúðurkarlinu og helsingja-
nefið, sem setjast á skipin, eru
algjörlega óshaðleg. — Bryggurnar
í Reykjavík hafa um iangan aldur
orðið fyrir miklum skemmdum
(,,rújetist“) af krabbadýri einu,
sem er ca. að leingd og nefn-
ist limnoria terebrans. Það jetur
l'" víð gaung í trjeð, þannig, að
gaungin eru svo þjett, að utan á
trjenu er eins og börkur, allur
sundur jetinn; heldur það þannig
áfram þangað til trjeð er jetið
upp. Bryggjurnar jetast hjer um
bil 35" lóðrjett upp frá stór-
straumsfjöruborði. Jeg hefíundið
dýrið með eggjum og ungum (um
20 hjá hverju) frá því í miðjum
apríl og fram á haust. Jeg hef
*) Jeg hef ekki getað feingið að
vita verð & henni enn, en býst við að það
líði ekki á laungu.