Ísland - 18.04.1898, Blaðsíða 2

58
ISLAND.
„±SLAKTI>“
kemur út á hverjum þriðjudegi.
Kostar í Beykjavík 3 kr., út um land 4 kr.,
erlendia 4 kr. 50 au.
Ritatjóri:
Þorsteinn Gíslason
Laugavegr 2.
Prentað i Fjeiagaprentsmiðjunni.
drepist hafa úr bráðspest í vetur, átti
helraiugurinn heiraa á sama bænum. Þeg-
ar jeg bólusetti á þessum bæ, var pestin
sem óðast að drepa og þessar 5 kindur
dóu líka allar í sömu vikunni og þær
voru bólusettar. Það er auðvitað ekki
hægt að segja, . hvað valdið hafl því,
að bóluefnið gat ekki frelsað þessar 5
kiudur, en líkast þykir mjer, að einhver
ákveðinn tími — líkiega vikutími — verði
að líða frá bólusetningunni þangað til
kindin er komin í það ástand, að pestin
bíti ekki á hana og vil jeg því ráða þeim
til, er láta vilja bólusetja fje sitt, að gera
það svo snemma á haustin sem unnt er,
að minnsta kosti áður en hinn vanalegi
pestartími byrjar. — Hversu leingi saraa
bólusetningin getur varið kindina fyrir
sýkinni, verður ekki sagt að svo stöddu;
fyrir því er ekki fengin nein áreiðanleg
reynsia enn, þar sera það var í fyrsta
skifti síðastliðið haust, að bóluefni þetta
væri reynt í stærri stíl.
Það sem vjer getum heimtað af góðu
bóluefni, er það tvennt, að það sje hættu-
lítið skepnu þeirri, sem bóiusett er og að
bólusetningin verji einhvern ákveðinn
tíma all-flestar þær skepnur, sem bólu-
settar hafa verið fyrir sýkinni. Hvorn-
tveggja þenna kost ætlum vjer óhætt að
segja, að bráðapestar-bóluefni þetta hafi
og mun það því eiga mikla framtíð fyrir
sjer hjer á Jandi. Vonandi þarf nú ekki
næsta haust að ganga á eftir neinum
bónda með grasið í skónum til þess að
fá ieyfi til að bólusetja fje hans.
19-/4. ’98.
Magnús Einarsson.
Bókmenntir.
Sögur og kvæði eftir Einar Benediktsson.
Reykjavík 1897. 192 bls.
Þótt kverið beri ártalið 1897 hefur það
ekki komið fyrir manna sjónir fyr en nú
nýlega í því hefur höfundurinn safnað
saman sögum og kvæðum, sem prentað
hefur verið eftir hann áður til og frá í
blöðunum. Þar er ekkert, sem eigi er
áður prentað og því ekkert nýstárlegt
fyrir þá, sem fylgst hafa með í lestri
blaða og tímarita nokkur undanfarandi ár.
Og þeir, sem hafa veitt þar eftirtekt
nokkrnm einkennilegum og laglegnm smá-
kvæðnm eftir þennan höfund, þeir munu
fyrst og fremst verða vonsviknir, er þeir
blaða í bókinni og fiuna þar ekkert nýtt
eða áður óþekkt af líku tægi. Menn höfðu
ástæðu til að ætla að höf. byggi yfir
meiru en hjer kemur fram.
Sögurnar eru fjórar — eða rjettara sagt:
þar eru þrjár sögur og inn á milli þeirra
hefur villst ofurlítið gylliniský, sem ekki
vissi hvar það átti að vera, hvort heldur
á himni og jörð. Sem heild ber stysta
sagan, „Valshreiðrið", langt af hinum.
Það er mikið snotur smásaga. Yfir höfuð
eru einstök atriði í söguuum ekki illa sjeð,
og það eru umþeinkingar höf. utan við
sögurnar, sem oftast eru best sagðar; en
að hafa mikið af þeim inni í skáldsögum
fer jafnaðarlega illa og gera góð sagna-
skáld það ekki. Annars er gildi kversins
ekki fólgið í sögunum; þær eru allarstór-
gallalausar en jafnframt í heild sinni frem-
ur tilkomulitlar.
Þetta verður ekki sagt um kvæðin. Það
eru þau, sem gefa bókinni gildi; þar er
um að ræða bæði kosti og missmíði. —
Kostirnir eru þeir, að hugmyndirnar eru
margar góðar og víða einkennilega komið
orðum að þeim. En aðalorsök missmíð-
anna er sú, hve örðugt höf. á með formið,
bágt með að koma hugsunum sínum fyrir
innan stuðla og höfuðstafa. Það kostar hann
vafalaust miklu meira erfiði en flesta aðra,
sem á islensku yrkja, að „koma saman
vísu“, Og margt er það í kvæðunum,
sem mætti kalla „hnoð“. Pegasus Einars
er staður og prjónar oft af þráa, en hann
knýr hann áfram meðkeyri oglemurfóta-
stokkinn. Þessum rímarabarningi er það
meðfram að kenna, að mörg af kvæðunum
eru myrk og torskilin. Einkum kemur
þetta fyrir þar sem rímið er örðugt t. d.
í „Stökur“, sem að öðru leiti eru góðar.
í þýðingunni á „Hrafninum“ hefur þessi
sami barningur neytt hann til að skrúfa
saman ýms orðskrýpi tii að geta haidið
ríminu. Eldurinn heitir þar t. d. „arin-
feyr“, sem er vitleysa. Af sömu ástæðum
eru krumma valin ný heiti, kallaður
„hvævageir“ og „vængjafreyr“, hvort-
tveggja bæði rangar og mjög álappalegar
kenningar. Á öðrum stöðum er myrkviðr-
ið meir tilgerð. Svo er það í „Skúta-
hrauni“. Einna leiðinlegasta meinlokan
er í kvæðinu „Vestur“, sem annars er
ýmislegt gott í. Þar stendur svo á, að
verið er að lýsa íslenskri stúlku; bróðir
hennar hefur flutt til Vesturheims, en hún
hefur valið hið góða hlutskiftið og situr
kyr heima. Að launum fyrír það giftist
hún góðum manni og er því svo lýst:
„Nú geingur hún með gildum ver,
sá gyllir horn á því sem er“.
Ójá. Hann gyllir horn á því sem er. Nú
er svo ótalmargt með hornum: borð og
bekkir, hrútar, naut o. s. frv. Er það
nú meiningin, að sá hinn „gildi ver“
„forgylli“ hornin á hrútum sín-
um og nautum ? Höf. hefði eins vel
getað spáð að sú tíð kæmi, að hjer í landi
yxu gullhorn á hverjum bekra og bola.
Meinlokur álíka og þessi koma annars ali-
víða fyrir í kvæðunum.
En, einsog áður er sagt: hugmyndirnar
eru margar góðar og rímið er ekki heldur
alstaðar jafnstirt og óþjált. Jeg skal nú
telja þau kvæðin, sem best eru: „Norður-
Ijós“ er vel fallegt kvæði; þó er höf. ekki
f&stur á kostunum í síðari erindunum.
Jafnhliða því má setja „Undir stjörnum";
þá er „Sumarmorgun i Ásbyrgi“, sembyrj-
ar á fallegri náttúrulýsing, en er miklu
ver botnað. „Hvarf síra Odds á Mikla-
bæ“ er ieingst af kvæðunum og lítur út
fyrir að höf. hafi lagt sig þar einna mest
fram. „Grettisbæli“ er einnig gott kvæði.
Enn má nefna „Nóttin helga“, þótt það
kvæði sje illa ort, síðasta kvæðið í „ís-
landsljóðunum“ o. fl.
Einhver, sem ritar um bókina í „Þjóð-
ólfl“, kemst að þeirri niðurstöðu, að höf.
„hafi hátt mark fyrir augum framundan í
fjarlægð", og á öðrum stað segir hann að
„auðheyrtsje á kvæðunum, að höf. finnist
hann hafa köllun“. Á hverju þetta er
byggt er ekki gott að sjá. Jeg get ekki
með besta vilja fundið annað en að kvæð-
in, og sögurnar því fremur, sjeu, eins og
verk flestra íslenskra skálda, og jafnvel
fremur en hjá mörgum öðrum, samheingis-
laus, gripin úr lausu lofti, sitt úr hverri
áttinni, án þess að sjeð verði að höf. hafi
nokkurt ákveðið mark eða mið, nokkra
ákveðna hugsjón, sem hann vilji ryðja
braut, hvorki í skáldskap nje annarstaðar.
Hann yrkir hvatir til íslendinga alveg
með sama laginu og aðrir hafa sungið
nær því í heila öld (íslandsljóð, Brjef til
Þingvallafundar, Á Þingvölium o. s. frv.).
í öðrum kvæðum kemur hann aftur fram
örvinglaður, vonsvikinn og lífsloiður, svo
sem í „Nóttin helga“, „Á krossgötum“ o.
fl. Ymist syngur hann framfarabaráttu
mannkynsins lof og prís, „tröllbrotum
rafar* og eims“ o. s. frv., eða hann sjer
eir.gan Ijósneista í mannlífinu (sbr. Skúta-
hraun); þar er allt dimmt og ofurselt eymd
og dauða. Út af fyrir sig geta kvæðin
verið jafngóð fyrir því.
Annars virð&st pólitísku kvæðin hans
ekki ort af sterkri innri hvöt. Þar er
ekkert frumlegt eða nýtt. Þau eru mest-
megnis bergmál af samskonar kvæðum
eftir Jón Ólafsson. Þó kemur þar fram
skoðun í einu erindinu, sem synd væri að
ganga alveg fram hjá, — reyndar alls
ekki nýskoðun, en jeg hef ekki sjeðhana
í rími áður. Erindið er svona:
„Hjer þarf hugar og máls, skilja málstað
sin sjálfs
og að muna hvað skeð er — sú þraut
virðist ljett;
bara sitja við borðið og segja eitt orð,
vera sammála aðeins um það sem er rjett".
Þarna er Einars pólitíska erfða-trúar-
játning. Stjórnarbarátta okkar á ekki að
vera innifalin í öðru, en að við sitjum
hjer heima í hvirfingu, skröfum ogskegg-
ræðum og færum hver í kapp við annan
röksemdir fyrir því að við höfum árjettu
að standa, en danska stjórnin ekki. Það
er nóg. Um gagnrök mótpartsins, sem þó
einn hefur völdin, varðar okkur ekkert.
Hvort hann yfir höfuð hlustar á nokkuð
af því, sem við skröfum, — það gerir
ekkerttil. „Bara sitja við borðið ogsegja
eitt orð“!!I — Bara halda áfram að leika
okkar pólitísku kómedíu á sama hátt og
áður!
Það er rjett, sem „Þjóðólfur" bendir
Einari á, að hann ætti að gefa sig allan
víð skáldskapnum, en hætta sínum póli-
tísku rassaköstum. Þar getur hann aldrei
unnið nokkurt gagn, verður þar aidrei
annað en skúrra og skofiín. Og faðir
hans gæti feingið ótal menn til að skrifa
fyrir sig, sem gerðu það mikið betur.
Eu á hinu verksviðinu hefur hann hæfi-
leika til að vinna gagn. Ef hann verði
kröftum sínum rjett, gæti hann vafalaust
náð sómasamlegu sæti í bókmenntasögu
okkar. Þó er hann ekkert stórskáld, ekki
einu sinni þótt miðað sje aðeins við íslensk
skáld. Og það sem eftir hann liggur nú,
hálffertugan, er mjög lítið að vöxtunum.
Fiskiyeiðar 1 útiöndum.
Eftir Norsk Fiskeritidende.
Síldarveiðar í reknet.
Samkvæmt skýrslu, er einn af fiski-
agentum Norðmanna, Westergaard, hefur
*) Sbr. rafmagn, sem hðf. heldur að sje skylt
orðinu röf eða rafur (sem nti er kallað), en það er
ekki rjett.
sent norska innanríkis-ráðaneytinu, voru
það ár á
Hollandi 593 kúttarar á síldarveiðum með
reknet og öfluðu alls 511,477 tn. síldar,
sem voru 6900,000 kr. virði. Það eru
862Ú2 tn. á hvert skip eða meira en 11650
kr. Á hverju skipi eru 14 menn og hvert
þeirra hefur 70—90 net, auk 40 neta til
vara. Aflinn er rajög misjafn á hverju
skipi, og bæði Hollendingar og Þjóðverj-
ar hafa komist að raun um, að hvert út-
gerðarfjelag þurfi að minnsta kosti að hafa
20 kúttara, til þess að reknetaveiðin borgi
sig. Eitt fjelag, sem hefur 24 skip, hef-
ur (að einu ári undanteknu) getað borgað
hluthafendum 8 °/0. Nú eru þeir að byrja
á því að hafa gufuskip til slíkra veiða.
Skotar eru að því leyti betur settir en
Hollendingar, að síldin kemur þar árlega
og á vissum tímum svo nærri landi, að
þeir geta brúkað opna báta, svo útgerðin
er miklu ódýrari og þeir geta flutt aflann
í land á hverjum degi.
Þjóðverjar gera mikið til þess að auka
reknetaveiðar sínar. Hingað til hafa 82
seglkúttarar stundað þessar veiðar og veiða
árlega um 96,000 tn., en það er að eins
7^/g °/0 af því, sem Þýskaland þarfnast af
síld, því þangað er flutt árlega frá öðrum
löndum síld fyrir 30 - 35 mill. marka
(mark = 90 a.). Nú hefur verið stofnað
hlutafjelag í Geestemiinde með l1/^ mill.
marka höfuðstól og þetta fjelag ætlar að
láta smíða 10 gutuskip, sem í sumar eiga
að veiða síld í reknet, en á veturna þorsk
og ýsu, sern flytja á lifandi á markað.
Stórþingið norska veitti í fyrra 3 norsk-
um fiskimönnum 5100 styrk á móti jafn-
miklu fje frá þeim sjálfum, til þess að
gera tilraunir með reknet fyrir Noregs
ströndum. Westergaard stingur upp á,
að stórþingið veiti 10—15000 kr. til þess
að gera út nokkra kúttara til þesskonar
tilrauna.
Ritstjóri N. Ft. segir: „Yjer sitjum ró-
legir og horfum upp á, að aðrar þjóðir
ausa npp síld úr sjónum fyrir margar mill.
kr. hver og það oft á þeim tíma árs, sem
vjer sökum beituskorts getum ekki stund-
að aðrar veiðar“. Hann telur jafnframt
mjög nauðsynlegt fyrir Norðmenn, að byrja
sem bráðast. Ætli mætti ekki segja hið
sama að nokkru leyti um oss?
Bjarni Sæmundsson.
Land úr landi.
Frjettir eru nú komnaraf þingkosning-
um D.&na og fór þar sem við var búist,
að vinstri menn uunu sigur, og nú hafa
þeir og sósíalistar, sem jafnaðarlega fylgj-
ast að málum, ríflegan meiri hluta í fólks-
þinginu. Flokkum er þar nú svo skift:
Vinstri menn eru 63 (áður 55), sósíalist-
ar 12, (áður 9) samkomulagsmenn eða
Bojseningar 23 (áður 25) og hægri menn
15 (áður 24).
T&lið er víst, að konungur taki nú ráða-
neyti af vinstri mönnum.
Konungur vor er áttræður í ár og er
hjalað um, að hann muni nú segja af sjer
konungdómi og fá hann í hendur erfða-
prinsinum, en ekkert er víst, að nokkuð
sje hæft í því.
Konungs&fmælið átti &ð halda hátíðlegt
um alla Danmörku, en af því að fæðing-
ardag konungs bar upp á langafrjádag,
þá var afmælishátíðinni frestað, eins og
hjer, fram yfir páskana.