Ísland - 10.05.1898, Side 1

II, ár, 2. ársfj.
Reykjavík, 10. maí 1898.
19. tölublað.
Nýkomið með „Laura“:
IViikið úrva! af
Ljómanði fallep Samar-fataefni
í
T'firfrals.Jia,
AlfatnaSi og Buxur.
AUt effir aíili tisktt.
Kosnlð og lílið íuh til míu áður eu þjor
kaupið aunarstaðar.
in . n i r,. gegu borgun út í
löo afslattur
getur feiagið mjög ódýrt
þaö, sem til fatanna þarf.
í öllum búðura,
en þá er eing-
inn afsláttur gefinn.
íllll
R. Anderson,
sKradciari.
GLASGOW.
Minnisspjald.
Landsbankinn opinn dagl. kl. 11 árdegis til 2 siðdegis. —
Bankastjðri við kl. II1/,—l1/,. — Annar gæslustjóri við
kl. 12—1.
Söfnunarsjóðurinn opinn í barnaskólanum kl. 6—6 slð-
degis 1. mánud. í hverjum mánuði.
Landsbókasafnið: Lostarsalur opinn daglega frá kl. 12—
2 siðd.; á mánud, mvkd. og ld. til kl. 3 sd. — Útlán
sömu daga.
Forngripasafnið opið mvkd. og ld. kl. 11—12 árdegis.
Bœjarsjórnar-fundir 1. og 3 fmtd. i mán., kl. 5 slðdegis.
Fátækranefndar-iundir 2. og 4. fmtd. 1 mán., kl. 5 siðd.
Náttúrugripasafnið (i Glasgow) opið hvern sunnudag kl.
2—3 siðdegis.
Ókeypis lækning á spítalanum á þriðjud. og föstud. kl.
11—1.
Ókeypis augnlækning á spítalanum 1. mánud. i mánuði
hverjum.
Ókeypis taunlækning iij á tannlækni V. Bernhöft (Hótel
Alexándra) 1. og 3. mánudag i mánuði hvprjum.
Þingvallafundarboð.
Með því að avo rná gera ráð fyrir, að
á KæBtkoraaadi aumri, eigi síðar en 20. dag
ágústmánaðar, verði búið að byggja hús
það á Þingvelii, er styrkur er veittur til
í núgildandi fjárlögum, fyrir þjóðlegar aam-
komur og erlouda ferðimenn, þá viljum
vjer uadirritaðir leyfa oss að skora á hin
einstöku kjördæmi Iaudsins að kjósa og
senda þangað fulltrúa, einn eða tvo, eins
og ákveðið er um þjöðkjörna alþingismenn.
Tilgang fundarins höfum vjer liugsað
oss þanu, að ræða mest um-varðandi al-
raenn þjóðmálefui, sjer í lagi stjórnarskip
unarmálíð, en teiugja þar við jafnframt
þjóðmenningarsamkomu fyrir land allt með
svipuðu fydrkomulagi og gert var í Reykja-
vík síð.tstliðið sumar.
Vjer fuiitreystum þvi, Ísíendingar, að
þjer munuð gefa þessari áskorun því ræki-
legri gaum, sem þjer munuð finna til þess,
eins og vjer, að aldrei hefur vorið brýnni
ástæða til þess en nú, að sameina bestu
krnfta fósturjarðarinnar henni sjálfri til
vegs og frama.
Fundurinn verður settur fyrnefndan dag,
20. ágúst á kádegi.
Ititað í aprílmánuði 1898.
B. Sveiusson. Sig-urður Gunnarsson.
Kl. Jónsson. Jón Jónsson (þm. Eyfirð.).
Pjetur Jónsson.
* *
*
Til skýringar þes m fuudarboði skal það
tekið frarn, að það er tilætlua vor fundarboð-
enda, að allir kjósendur í hverjum hreppi
hinua ýrasu kjördæœa iandsius, eða því
sem næst, eigi fund með sjer fyrir for-
gaungu bestu manna, að þeir á þeim fundi
kjósi kjörmens, 1 fyrir hverja lOkjóseud-
ur eftlr hinum gildandi kjörskrám, að þeir
kjósendar sem mæta, verði nafngreindir í
fnndargjörðunum á sama hátt sem í kjör-
skránum, og að allir kjörmenn hreppanna,
fið því búnu, komi saman á einn fund, og
kjósi þar fuUtrúa til þingvallafundarins 1
eða 2, eftir því sem alþingismennirnir eru.
Það segir sig sjálft, að alþingismennirnir
eru ekki kjörgeingir, hvorki sem kjörmenn
nje þingvallafur.darfuiltrúar.
Fundarboðendurnir.
ÖÍTÍður
er nú byrjaður með Spáaverjum og Banda-
möanum. Þess er áður getið, að þing
Bandamanna samþykkti (19. f.m.) þings-
ályktun, þar sem skorað var á forseta, að
leiða til lykta ófriðinn á Kúba, og honura
jafnframt veitt heimiid til að beita til
þess herafla ríkiaius. í þiugsályktuninni
telja Bandamenn hermoansku Spánverja
á Caba óaamboðna siðaðri þjóð. Þeir segja
og ófriðinn hafa kostað Bandankin mikið
fje, bæði hafi hann hnekkt verslun þeirra,
og svo hafi þau orðíð að kosta miklu til
strandgæslu hjá sjer hans vegna. Loks
voru þar boruar sakir á Spánverja fyrir
spreingingu herskipsins „Maine“.
Þessa áiyktun þingsins s&mþykkti for-
seti, Mc Kinley, tafarlaust og ljet sendi-
herra sinn á Spáni tilkynna stjórninai þar;
krafðist hann jafnframt þess, að Spánverj-
ar hefðu her sinn allan þegar burt frá
Cuba. Frestur til andsvara var Spánar-
stjórn gefian til 23. f.m.
Hún sv&raði strax og kvaðst meta kröf-
ur Bandaríkjanna sem yfirlýsingu um frið
rof.
Lsgði þá fioti Bandaríkjanua á stað til
Cúba. Ea floti Spánverja lá suður við
Afríkustrendur, við Cap Verde og hafa
mena enn ekki sagnir um, hrert honum
hafl verið stefnt, hvort heldur tii Cuba til
móts við hinn, eða norðar vestur. Þykir
ekki ólíklegt, að eitthvað af honum hafi
stefnt til Boston eða annara óvíggirtra
borga á noiðausturströnd Bandaríkjaana.
Bandamenn umgirtu norður- og vestur-
hluta Cúba með herskipum. Eo ekki er
sagt frá orustum enn nema hvað tvö her-
skip Bandamanna skutu niður virki, er
Spánverjar voru að gera við bæ, sem Ma-
tanzas heitir nokkrar mílur anstan við
Havanna. Það var 27. f.m. Kaupför
hafa þeir og tekið hvorir fyrir öðram. En
búist er við, að fyrsta aðal orustan muni
verða nálægt Portorico.
Stórveidin hafa lagt friðsaœlega til þess-
ara mála og vildu afstýra stríði, ea nú,
þegar ófriðutiun er hafinn, láta þau hann
hlutlausan.
Það var talið, að Bandamenn mundu
litt búnir til ófriðar. En þeir eru ríkir,
og það eru peningarnir, sem nú á dögum
ráða íeikslokum í styrjöldum, sem annar-
staðar. Rjett áðar en friðnum var sagt
sunduv höfðu þeir keypt 43 herskip fyrir
135 miiiíónir króna og hefur stjórn þeirra
leyfi þingsias til að taka enn 500 mi!l.
króna lán, ef þörí þykir. Er floti þeirra
nú þegar orðinn stærri en floti Spinverja.
Bandamenn ráðgera að senda til Cuba
100,000 hermanna og verða þeir að draga
þann her saman úr ölium áttnm, því fast-
an her hafa þeir ekki nema 28 000. En
liðsafnaðuriun hefur geingið greiðlega og
búist við, að þeir gætu sent herinn á stað
til Cúba 10—12. þ.m.
Eins og við er að búast leggja Spán-
verjar fram allt hvað þeir megna til þessa
ófriðar. En þeir eru mjög að þrotum
komnir eftir Cúbastríðið og því litlar lík-
ur til, &ð þeir standist langvarandi ófrið
við jafnvoldugt ríki og Bandfylkin, ef þeir
ekki njóta styrks annarstaðar að. Ráða-
neytisforseti þeirra, Sagasta, reyndi og að
komast hjá ófriði meðan hann gat. í Cúba-
stríðinn hafa þeir eytt 70 mili. pd. st. og
misst 100,000 manns. Átta þar enn litl-
ar vonir um sigar, þótt upphlaupsmenn
hefða verið þar einir um hituua.
Á Cúba er nú ástandið voðalegt: Mat-
vörur seldar margföldu verði og fjöldi
manna deyr úr hungri.
ííorslmr prestur og
kirkjutrú Norðiuaiiua.
Nú í vetur minnist ritstjóri „Kriugsjá11-
ar, hins einkar fróðlega og frjáislynda
norska tímarits, bókar, er hann kallar
stórmerkilega þar í landi. Það er bók
eftir prest í hinni norsku ríkiskirkju, er
0. C. Breda heitir, en nafn hennar er
„Opqjör med Bibeltroen11, þ. e. viðskifta-
reikningur við biblíutrúna. Ritstjórinn
segir svo:
„Prestur á góðu brauði segir sig þar
úr þjónustu kirkjunnar, og færir þau rök
til, að sjer sje ekki mögulegt að sam-
þykkja yfirleitt kenningar hennar og trú.
Hann er maður einkar vandaður og hrein-
skilinn, og hefur jafnan þjónað embætti
sínu með stöku kappi og áhuga, en átt
um leið að sjá við ásóknum og freisting-
um efasemdanna, og því háð sama stríðið,
sem angrað hefur ótal sálir voria tíma,
og sífellt virðist fara vaxandi. Biblíuna
kveðst h&nn leingi hafa lesið og raansak-
að með brennandi áhuga. Öil bönd bundu
hann við hans gömlu, heittelskuðu trú; til
heanar lágu allir vegir, og „heimurinn"
sjálfur lokkaði hann að halda sömu gömlu
leiðina, því hún borgaði best fyrir ómakið.
Aftur stóð eirhlið hinum megin, sem engri
aðgöngu lofaði, heldur lá hitt fyrir, fyrst
að sleppa besta embætti og svo að eiga á
gamalsaldri að vinna fyrir brauði sínu og
sinna, og hafa eingu vauist nje neitt það
lært, er lífværilegt sýndist. Og enn bætt-
ist ofan á hugsunin um þá, sem næst
honum stóðu, og hann mundi bæði luseyksia
og hryggja. Þó valdi höf. þann kostinn.
Hann kveðst ekki geta samsinnt trú ríkis-
kirkjunnar, þá tiú, sem gjört er ráð fyrir
að hvert ríkisráð vort liafi. Hann hlaut
að hætta, hlaut að leggja af stað út í
auðn og myrkur. Til allrar lukku fer
hann þó ekkí út í bláinn án allrar trúar:
trú hans hefur umbreyst og vaxið um Seið;
húu er orðin föst og björt og friðsamieg.
Og það cr þessi trú og lífsskoðun, sem
hann lýsir um leið og hann skýrir frá,
hvernig haun hafi hana hlotið, Öll bókin
lýsir ljóslega brennandi hungti höfundar-
ins eftir meira ljósi sannleikans. Fyrst
var það, að hann gat með eíngu móti trú-
að, að sá guð, sem sje tilbeiðslu verður,
útskúfi til eilífð&r einni einustu sálu.
Þessi efasemd leiddi eftir sjer aðra, og
tók þá einkum við gaðdónur Krists, og
þar næ&t allsherjar helgivald og drottnun
kirkjunnar. H .un varð svo „ratíónalisti"
(sem vjer köllura), enda þótt höf. h&tist
við öll þess konar hleypidómanöfn, sem
heimska manna notar til að fiokka eftir
lífskoðauir hreiuskilinua aauna. Grund-
vallarhugsjónir („prinsíp“) manna eru að
öðru leiti ekki marg&r, — ekki nógu marg-
ar til að skifta milii allra einstakra, heldur
verða menn í reyndinni að látasjer nægja
sömu aðalskoðanir, sem ótal þúsundir ann-
ara hafa. Og þó þarf leingi og hart að
stríða áður en hver um sig aflar sjer
þeirra. Fjöldinn er leiddur af öðrum.
Siguiiun, sem best hresair sannleikshetj-
una, sem náð hefur sannfæring fyrir sjálfs-
reynslu, er emkum sá, að hannfinuur, að
hann stendurekki alveg einn, heldur eru aðr-
ir til, sem skilja hana, af því að þeir hafa
brotist yfir hið sama torleiði.
Því — til hvers er að ieyna því? —
hvervetna í söfnuðunum eru menn, sem
hafa svipaðar trúarskoðanir eins og Breda,
en sem sætta þær með alls kon&r hyggju-
vitsbrögðum við hinar gömlu, og halda
svo áfram þeirra embætíistekstti ýmist
sem prestar eða biskupar. Og sama gat
Breda prestur gert. En sú leiðin f&nnst
honum ekki vera alveg hrein eða hrein-
skilin. Honum fannst, að nú ætti hann
ekki framar lögheimili innan sinnar þjóð-
kirkju. Þetta er það, meðal annars, sem
kaliar menn til að lesa bók hans og
hyggí® vandlega að, hvað svo hieinskilinn
og vitur maður scgir. Bókin er líkakafli
úr menntunarsögu tímans; hún leiðir fyrir
sjónir, bvernig völd og venjur ráða enu