Ísland - 10.08.1898, Blaðsíða 2

126
ISLAND.
„±sLA]Nrr)“
kemur út á hverjum þriðjudegi.
Kostar í Reykjavík 3 kr., út um land 4 kr.,
erlendia 4 kr. 50 au.
Ritstjóri:
Þorsteinn Gíslason
Laugaveg-i 2.
Afgreiðsla blaðains: Þiugholtsstr.
Prentað i Fjelagsprentsmiðjunni.
sagði, að fyrir 8 árum hefðí eitt af skip-
um sínum farist við Vesturiandið í nóvem-
bermánuði, en 28. febr. næsta ár hefði
fregnin fyrst náð til Grimsby.
Mr. Olsen, frá Gtrimsby, sagðist hafa
rætt þetta mái við framkvæmdarstjóra
„St. norr. fréttaþr.fél.“ og væri það hans
skoðun, að þráðinn ætti að leggja upp ti!
Austurlandsine. Mr. Th. Nourse frá Bo-
ston kvaðst vilja styrkja félagið með því
að leggja fram 1000 pd. sem hlut í fyrir-
tækinu.
4
Berli, kaupm frá Aalesund, áleit, að
Stórþingið ætti að veita árlegt tillag til
þráðarins, mest vegna veðurfræðisrann-
sóknanna, sem væru svo þýðingarmiklar
fyrir fiskiveiðar Norðmanna hér við land.
Bréf frá Björgvin.
Herra ritstjóri!
Björgvin liggur, sem kunnugt er, á
vesturslrönd Noregs á 60° 24' norðlægrar
breiddar. Hinn fyrsti, sem stofnsetti bæ-
inn, var Ólafur konungur kyrri 1075, en
áður var Björgvin aðeins lítið kaupstaðar-
og fiskiþorp. Smámsaman stækkaði bær-
inn, og á seinni hluta 12. aldar voru þar
4 kirkjur, og Björgvin var þá hinn stærsti
verzlunarbær í Norvegi. Nú er bærinn
annar í röðinni (Kristíanía er stærri) og
eru íbúar um 70,000. Kringum bæinn
liggja há fjöll, næstum á 3 vegu, en á
einum stað gengur dalur upp frá bænura.
Eftir honum liggur járnbrautin til Vors,
sem er eitthvert með stærstu mannvirkj*
um i Noregi. Hún er lð1/* míla á lengd,
og kostaði um 9 miljónir króna, eða yfir
hálfa miljón hver míla. Höfnin er mikið
góð, og rúmar, að því er sagt er, um 300
skip í einu. Skipaferð er hér mikil og
liggja oft 100—200 í einu á höfninni.
Ég kom til Björgvinar að kveldi þess
28. júní. Um það leyti var hinn mesti
manngrúi í bænum, því þá átti skepnu-
sýningin að byrja daginn eftir, og var
mörgum forvitui á að sjá hana, eigi síður
en aðra hluti sýningaiinnar. Svo var
mannfjöldinn mikill þá og næstu daga á
eftir, að öll húsrúm voru upptekin, og öll
skipin, er lágu við bryggjurnar, full af
sýningarfóiki, og þó voru þeir margir, er
urðu að halda til á götum bæjarins, er
hvergi fengu húsrúm. Húsaleiga er ákaf-
lega dýr, og allir hlutir, bæði fæði og
annað, með uppskrúfuðu verði. Mér var
sagt, að hin opinberu veitingahús (Hotel)
hefðu gert samtök í vetur að selja nætur-
gisting ekki undir 10 kr. fyrir nóttina.
Á mörgum er gisting seld fyrir 12—15
kr. um nóttina. Fæðið er 3—4 kr. á dag.
Á öðrnra stöðum er það vitaskuld mikið
ódýrara, en þó mun erfitt að fá húsnæði
og fæði fyrir minna en 3—4 kr. um dag-
inn. Auðvitað getur maður fengið gisting
fyrir minni borgun með því að búa saman,
með 4—6 og máske fleiri, í þröngum her-
bergjum. En ég fyrir mitt leyti hafði
ekki Iyst á því, enda er það ekki neitt
sériega viðfeldið að búa saman með alls
konar lýð, er maður ekki þekkir.
Sýningin var opnuð 16. maí og or hald-
ið opinni til síðasta september. Til sýn-
ingarinnar hefur hið norska stórþing veitt
alls 1 miljón kr., og þess utan hafa ýms
félög og stofnanir veitt meiri og minni
styrk. í sýningunni tóku þátt fyrir utan
sjálfan Noreg: Svíþjóð, Danmörk, Finn-
land, Rússland, Ameríka, Japan og Frakk-
land. Sýningin er bæði landbúnaðar-,
fiskiveiða- og iðnaðar-sýning. Þessum að-
alflokkum er svo aftur skift í marga minni
parta. Á sýningarsvæðinu eru margar
byggingar og skal ég geta hinna helztu.
Þegar maður gengur inn um aðaldyrnar,
þá kemur maður fyrst til „Kristiania
Kommunes Pavillon“, sem liggur á vinstri
hönd. Það er allstórt hús, hvítt að utan.
Þar eru sýndir ýmsir munir, myndir og
fleira frá Kristíaníu. Þar allskamt frá,
á aðra hönd við veginn, Iiggur „ JJdsigts-
taarnetu. Komi maður upp á þennanturn,
sést yfir alla sýninguna, en það kostar
25 aura að fara þangað upp. Haldimað-
ur lengra áfram, kemur á vinstri hönd
„Kunsthállenu. Þar eru sýndar ýmsar
olíumyndir, eldri og yngri, og er þar mörg
ein myndin mikið falleg. Þar er mynd af
Ejvind Astrup í fullri stærð, en hann dó vo-
veiflega fyrir fáum árum. Hann var sport-
maður hinn mesti, en lenti í kvennafari,
og var fullyrt, að hann hefði skotið sig.
Frá myndahöllinni heldur maður áfram
ofan dálitla brekku og niður í dalverpi
eitt, og kemur þá fyrst höfuðbyggingin. í
þessari stóru byggingu er sýndur alls
konar iðnaður, vefnaðarvörur, vefstólar,
saumavélar, prjónavélar, alls konar skinna-
vara, útsaum, skólaáhöld, bekkir, borð o.
s. frv. í einum hluta þessarar byggingar
er einn partur af fiskisýningunni, sem er
aðallega frá Danmörku. í einu horninu
eru fáeinir munir frá íslandi, sem eitthvert
danskt fiskifélag hefur skrapað saman og
látið fylgja með. En þessir ómerkilegu
hlutir eru engan veginn íslandi til sóma,
heldur þvert á móti. Meðal annars eru
það lítt nýtar ífærur, lóðarstokkur, svart-
ur af reyk og ósélegur, skinnklæði úrelt-
um skinnum, gömul skinnhúfa, sjóskór og
stakur sjóvetlingur óhreinn og götngur.
Það er sagt að þessir munir séu af Vest-
urlandinu, gefnir þessu fiskiveíðafélagi
fyrir nokkrum árum. Ef ekki væri annað
á sýningunni frá íslandi en þessir hlutir,
sem þetta fiskiveiðafélag hefnr sýat, þá
væri oss það til lítillar uppbyggingar.
En það vill svo ve! til, að á öðrum stað
er sýnt tært lýsi á flöskum, fiður, sund-
magi, sem reyndar er nú ekki sem falleg-
astur, og nokkrar ljósmyndir, og lítur
þetta alt miklu betur út. Enn fremur er
sýndur saltfiskur, bæði frá Yestur-, Norður-
og Austurlandi.
Það var annars ófyrirgefanleg ómynd,
að íslendingar ekki tóka meiri þátt í sýa-
ingunni en nú er. Hefði alþingi átt að
veita fé til þess, þó í litlum mæli hefði
verið. Virðist mér að það hefði verið
miklu hyggilegra fyrir það, að styrkja að
eins 2 menn til sýningarinnar í staðfjög-
urra, en verja heldur þeim peningum, sem
til þess gengu, til þess að senda muni
þangað, vel valda og hentuga.
Frá Qrænlandi og Færeyjura eru sýndir
margir snotrir og verklegir hlutir, bæði
sem lúta að fiskiveiðum og öðru. Sér-
staklega hafa Færeyingar vandað til sýn-
ingarinnar, og er það alt prýðisvel útlít-
andi.
í þessari stóru sýningarhöll kennir
margra grasa, og ef ég ætti að telja upp
þó ekki væri nema það helzta, mundi það
taka langan tíma, miklu Iengri tíma en
ég hef til umráða í þetta sinn. Ég skal
þó að eins geta þess, að þar eru 3 nýir
hraðvefstólar, sem ofið er í. Eru þessir
vofstólar, eftir mínu áliti, einkar hentugir
fyrir okkur íslendinga og þeir beztu, sem
ég hef séð. Þegar það fer að verða al-
ment, að ullarvélarnar (kembingar- og
spunavélar) kembi og spinni ullina, þá eru
þessir vefstólar öldungis ómissandi. Eins
og er, væri stór hagnaður að eiga þá,
og vona ég að ekki líði á löngu áður þeir
verði þektir á íslandi og notaðir þar.
Á einum stað í þessari höll eru sýndir
nokkrir hlutir frá Nansens-ferðinni. Það
er svefnpoki hans, skíðin, sleðinn og bát-
urinn. Verður mörgum starsýnt á þessa
hluti, sem reyndar eru ekki neitt sérlega
þokkalegir. Skíðin, sleðinn og báturinn
er kolsvart, slitið og bætt. Þar allskamt
frá er mynd af „Fram“ í ísnum, ogNan-
sen þar sem hann stendur með byssuna
miðandi á stóran ísbjörn, er kemur vað-
andi að honum. Þessi mynd er einhver
sú lang-tilkomumesta á allri sýningunni,
og þreytist maður aldrei á að virða hana
fyrir sér. — Ég verð nú að yfirgefa iðn-
aðarhöllina, þó margt fleira sé þar merki-
legt og lærdómsríkt, enda er þetta, sem
ég hef skrifað, að eins brot eða sundur-
lausir þankar. (Framh.)
Sigurður Sigurðsson
frá, Langholti.
Fyrir hundrað árum.
Eftir Hjálmar Sigurðsson.
Enda þótt ein öld sé skammur tími í saman-
burði við tíma þann, er liðinn er, síðan sögur
hófust, og sé ef til vill líkt og vatnsdropi í
samanburði við hafið, sé miðað við þær
millíónir árþúsunda, sem liðnar eru síðan
heimur sá varð til, er vér lifum í, verður
þó alt annað uppi á teningunum, sé hún
skoðuð í samanburði við mannsæfina. Þeim
finstheimurinn hafa tekiðsvomiklum stakka-
skiftum frá því í æsku sinni, sem komnir eru
á elliár, að alt sé umturnnð, gamalli venju sé
kollvarpið og ný tízka komin í hennar
stað. 0g sé augum rent allra snöggvast
á heiminn, svo sem hann var árið 1798,
kemur brátt í ljós, að þau hundrað árin,
sem liðin eru síðan, hefur hann tekið meiri
breytingum, en jafnvel á þúsund árum á
undan. Aldamótin eru víðar að nálgast
en í alraanakinu. Líkaböng miðaldanna er
að klikkja út og síðasti ómurinnn heyrist af
eftirspilinu á organi fornaldarinnar. Ný-
árs vættir nýja tímans koma smásaman
í ljósmál. Þar er Völundur smiður í far-
ar broddi, með vélar nútímans á baki sér.
Þar eru þeir Dáinn og Dvalinn og dverg-
ar fleiri, allir fullir kyngikrafti. Geta þeir
leyst hin duldu náttúruöfl úr læðingi og
notað þau eftir vild sinni. Þar eru þeir
Hugi og Muni, hinir fornu fregnhrafnar
Óðins, er flytja fréttir jafnskjótt um heima
alla. Þar er Surtur með fylking allmikla;
slöngvarhannfrá séreldibröndum og stefnir
norður til Elivoga. Hann lýstur sprota
sínum á glerhurðina á höll Norðra kon-
ungs og „efíata“, „effata“, kveður við gegn-
um alla súlnagangana, og loks mun höll-
in opnast, þvi veggir hennar hrynja, likt
og múrar Jerikoborgar.
Fyrir 100 árum var gufuvélin að sönnu
til, en þó ekki jafn fullkomin og hún er
nú á dögum. Fjórtán ár voru þó enn þar
til fyrsta gufuskipinu yrði hrundið á sæ,
og rúm 30 ár áður gufuvagnarnir tækju
til starfa. Galvanis-rafmagnið er þá ný-
fundið, þó ekki sé enn farið að nota það
á ýmsa vegu. Rafsegulmagnið er á hinn
bóginn ekki fundið, og nærri fjörutíu ár-
um síðar kemst ritsíminn á laggirnar.
Hraðpressan er og ófundin. Saumavélar
eru ekki til. Etdur er kveiktur með eld-
stáli og tinnu, og hór á landi. er farið á
næstu bæi að sækja eld, ef hann slokknar
út á arninum. Olíulampar þekkjast ekki
alment fyr en eftir miðja öldina. Hér eru
hafðir lýsislampar til daglegra nota, en
tólgarkerti að jólum. Tedrykkja hafði
verið flutt hingað fyrir löngu, en kaffi var
enn æði sjaldgæft, og þess aldrei neytt
nema á stórhátíðum. Svo má segja, að
sjávarþorp séu varla til. Reykjavík er
eini kaupstaðurinn, en þá að eins 11 ára
gamall. Hafði verzlunin þá verið ný færð
til lands utan úr „Hólminum11 vestur af
Örfirisey (Effersey), en nú flæðir yfir hann
í hverju sjáfvarflóði. íbúar Reykjavíkur
eru þá að eins nálega 300 manna, sem að
eins búa í kvosinni og á vestari hæðinni.
Fangelsið var eitt af fáu húsunum fyrir
austan Arnarhólslæk, því þá mun það
vera komið á fót. Verður það síðar bú-
staður stíptamtmanns og nú landshöfðingja.
Allur neðri hluti brekkunnar þar fyrir
sunnan er mýrlendi, sem enn má sjá vott
til á sumum stöðum. Dómkirkjan mun þá
hafa staðið þar sem skrautgarðurinn er
nú i kverkinni milli Kirkjustrætis og Að-
alstrætis. Að minsta kosti er þar kirkju-
garðurinn lengi fram eftir öldinni. Skál-
holtsskóli er þá fluttur til Reykjavíkur
fyrir 13 árum, og 3 árum síðar fer Hóla-
skóli sömu leiðina. En þessi fyrri Reykja-
víkurskóli stendur ekki á sama stað sem
nú, heldur uppi á brekkunni vestur af tjörn-
iuni, rétt fyrir norðan núverandi kirkju-
garð Reykjavíkur, þar sem kallað er „Skóla-
bær“. En þar á hann ekki langan aldur,
því hann er fluttur til Bessastaða árið
1805.
Geir Vídalín er þá nýorðinn biskup í
Reykjavikurstipti, því biskupsstóllinn í
Skálholti er fluttur samhliða skólanum til
Reykjavíkur. Var Gleir biskup vígður á
Hólum áíið 1797 af Sigurði Stefánssyni
Hólabiskupi. Gleir Vídalín er því annar
af þeim tveim biskupum, er vígðir hafa
verið hór á landi, en hinn var Jón Vig-
fússon, er vígður var til Hólastóis af Brynj-
ólfi biskupi Sveinssyni Skálholtsbiskupi
1674. Bjó Gleir bískup í Reykjavík og
mun það hafa verið í húsinu nr. 8íAðal-
stæti, sem stendur enn í dag, en eítír
dauða hans 1824 yar biskupssetrið flutt
að Laugarnesi um tíma, svo sem kunnugt
er. — Þetta sama ár, 1798, deyr Sigurð-
ur Stetánsson Hólabiskup. Er þá bisk-
upslaust um hríð í Hólastifti, en haustið
1801 er alt ísland gert að einu biskups-
dæmi.
Ekki eru bjargræðisvegirnir blómlegri
þá en nú. íbúar landsins eru nálega 8/s
af því, sem mun vera í ár, eða 45 þús.
móti 75 þús. — Lifnaðarhættirnir eru tölu-
vert aðrir. Sjávarþorpin eru að tiltölu
strjálbygð, en vinnumenn úr sveitum sækja
til sjávar langar leiðir að, til að róa um
vertíðina, svo sem verið hafði venja um
margar aldir. Nautgriparæktin er meiri