Ísland - 10.08.1898, Blaðsíða 3

ISLAND.
127
en nú, en sauðfé öllu minna, að tiitölu,
enda er landið þá tæpiega búið að jafna
sig eftirfyrrifjárkláðannog Skaftáreldsharð-
indin. Smjör og húðir eru ekki fiuttar tii
landsins. Einokunarverzluninnivarlétt af 10
árum áður, en þó máttu að eins Danir verzla
hérálandi. Þótti lítið batna fyrstí stað frá
því, sem áður var, enda rituðu margir
embættismenn iandsins kvörtunarbréf til
konungs 1795 yfir verzlun þessari og svör-
uðu kaupmenn kærum þeim 1798. Var
þá Magnús Stephensen í uppgangi mikl-
um. Svaraði hann ritlingi kaupmanna
með öðru flugriti sama ár, enda höfðu
kaupmenn mjög sveigt að honum og frænd-
um hans.
Garðrækt hefur naumast verið komin
langt áleiðis. Kál mun hafa verið þekt
fyrir löngu, en að eins 40 ár voru liðin
frá því, að reynt var að yrkja jarðepli.—
Girðingar þær voru löngu fallnar, er hér
höfðu verið í fornöld og munu túngarðar
hafa verið orðnir all-sjaldgæfir. Túna-
sléttur og vatnsveitingar munu og naum-
ast hafa þekst. Lagðir vegir voru alls
ekki til og engar ár brúaðar nema
Jökulsá á Dal og líklega Brúará. Fornir,
sterkbygðir og enda all-reisulegir bæireru
enn á sumum höfðingjasetrum, en yfir
höfuð að tala eru þó húsabyggíngar á miklu
lægra stigi en nú. Þrifnaður og hreiu-
læti dregur og að nokkru dám af því.
Heimilisiðnaðurinn, einkum tóvinnan, er
þó meiri, og margfalt minna keypt af
unnum vefnaðarvarning frá öðrum löndum.
Iðnaðarstofnanirnar eða „innréttingarnar“
í Keykjavík eru þá orðnar að engu og
ekki eftir af þeim nema þófaramylnan.—
Kornvara er fremur lítið notuð. Hefur
mjölið verið drýgt með fjallagrösum, en
þau eruírénun sökum hreindýranna, sem
farin voru að fjölga uppi á öræfum. —
Fiskiveiðar eru eingöngu stundaðar á opn-'
um bátum, og fiskijaktir þær dottnar úr
sögunni, er fengnar höfðu verið samhliða
„innréttingunum“. — Meiri hluti sjávar-
aflans er hertur, þó er saltaður tunnufisk-
ur fluttur utan, en saltflsksverkun er enn
á bernskustigi.
Lausingjar og flakkarar fara yfir land-
ið, karlar og konur. Hefur slíkt átt sér
BRANDUR,
SJÓNLEIKUR f HENDINGUM,
EFTIR
HENRIK IBSEN.
ÞÝTT HEFUR
MATTH. JOCHUMSSON.
REYKJAVÍK.
FÉLAGSPRENTSMIÐJAN.
1898.
stað um langan aldur, og duga yfirvalda-
boð lítt, til að ráða bót á því, enda er þá
fátækralöggjöfiu ekki komin í svo fastar
skorður, sem hún er nú.
Skipun heilbrigðismálanna þolir engan
samjöfnuð við nútímann. Fáar lærðar yfir-
setukonur eru enn til, nóg af ólærðum
skottulæknum, en einir fjórir héraðslækn-
ar eru á öllu landinu. — Landlæknir Jón
Sveinsson býr á Nesi við Seltjörn og þar
er einnig lyfjabúðin. Skarlatssótt gengur
yfir landið þetta ár og hið næsta og er
manndauðinn 1421 eða 32,2 af þúsundi.
(Framh.).
Þjóöliátíö Borgfirðinga.
Þjóðhátíð Borgfirðinga og Mýramanna
var haldin á Hvítárbökkum fyrir sunnan
Bakkakot 7. ágúst og fór prýðisvel fram.
Mannfjöldi um 2000 á að gizka. For-
stöðumenn voru þeir A. Féldsted á Hvít-
árvöllum, Jóhann Björnsson bóndi í Bakka-
koti og Björn bóndi í Bæ. Danspallurinn
var skreyttur birki og blómum ogeinkum
var ræðupallurinn fallegur. Veðreiðar hóf-
ust kl. 10 árd. og fengu þessir verðlaun
fyrir stökk: 1. verðl. grár hestur eign
Bj. Kristjánssonar í Rvík. 2. verðl. rauð-
ur hestur eign Bjarna Valdasonar í Skut-
ulsey. 3. verðl. leirljós hestur, er Vilhj.
Jónsson á Ferjubakka átti. Fyrir skeið
fengu þessir verðlaun: 1. verðl. grár hest-
ur, eign Jóh. Elíassonar í Efranesi; 2. vl.
rauður hestur, eign séra Arnórs á Hesti;
3. vi. hestur, er Vigfús Pétursson á Gull-
berastöðum átti. Sýslum. Sigurður Þórð-
arson setti hátíðina og var hrópað nífalt
húrra fyrir konungi. Ræður héldu: próf.
Guðm. Helgason fyrir minni íslands, séra
M. Andrésson á Gilsbakka fyrir minui
héraðsins, séra Ólafur í Lundi fyrirminni
Vestur-íslendinga, Jón Sigurðsson, bónda-
son frá Haukagili fyrir rainni bænda og
Þorst. barnakennari Jónsson frá Grund á
Akranesi fyrir minni kvenna.
Kvæði fyrir öllum þessum minnum hafði
ort Sig. Júl. Jóhannesson stud. med. Bezt
þóttu þeir séra Guðm. Helgason og Jóu í
Haukagili hafa talað og töluðu þó allir
Hluttakendur leiksins:
Brandur, prestur.
Móðir hans.
Einar, málari.
Agnes.
Fðgetinn.
Leeknirinn.
Prðfasturinn.
Djákninn.
Barnakennarinn.
Qerður,
Bóndamaður.
Sonur hans.
Annar bðndí.
Kona.
Önnur kona.
Skrifari.
Prestar og aðrir embættismenn. Alþýðufðlb.
Freistarinn á eyðimörkinni. Söngflokknr hinna ó-
sýnilegu. Bödd.______________
(Leikurinn fer fram norður í fjörðum í Noregi
eða þar i grend.
vel. Síðar töluðu fleiri: þar á meðal séra
Jóhann í Stafholti.
í glímum fékk 1. verðl. Þorst. Péturs-
son frá Grund; 2. verðl. Jón Guðlaugsson
skósm. úr Rvík; 3. verðl. Jónas organisti
Pálsson. í hlaupi fékk 1. verðl. Vilhj.
Jónsson á Ferjubakka; 2. verðl. ljÓ3m.
Ingim. Eyjólfsson í Rvík. í stökkidugðu
þeir bezt J. P. Blöndal cand. med. og A.
Féldsteð stud. med. Síðar um daginn var
dansað og sungið. Þar voru nægar veit
ingar, en alt fór með feldu og sást ekki
drukkinn maður. Er hátíðin Borgfirðing-
um til mikils sóma. G.
Hér er að eins tekið eitt af kvæðum
þeim, sem sungin voru:
Miuni bænda.
Á sælum sumarkvöldum,
er sveitin glóir öll
og leikur ljós á öldum
og logagyllir fjöll
og hljóður hvíslar blærinn
um heigan frið og ró.
þá er það bóndabærinn,
sem ber af öllu þó.
Þar líta má þess merki,
hvað megnar iðin hönd,
ef vilji’ er með í verki
og vina styrkja bönd;
þcr brosa blóm í túnum
og banda langt og hátt,
þar alt er ritað rúnum
um rausn og kjark og mátt.
Og þar er fögur foldin,
sem fyrrum bóndinn vann;
eé hörð og mögur moldin,
þá mýkir, fitar hann.
Og svo kemst langt um síðir,
að saman túnin ná,
ef bóndinn sterkur stríðir
og steinum veltir frá.
En þá er þess að gæta,
að þreyttum veitt sé lið,
og bænda kjör að bæta,
— vér bölvurn fornum sið
þá konungsþrælar kvöldu
og kjarki ræntu þjóð
og sæmdir svikin töldu
og sugu merg og blóð.
Fyrsti þáttur.
| f ófærð á öræfum uppi. Þaó er syarta poka, úrfelli og
liálf-myrkt af nótt.
Brandur, með staf 1 hendi og poka á baki, stefnir yest-
ur af fjallinu.
Bðndi og sonur kans, hálfyaxinn piltur, dragast á eftir.
Bóndinn
(kallar á eftir Brandi).
Dú, ferðamaður, fylgdú mér!
Hvar ferðú?
Brandur
Hér!
Bóndinn
Þú týnir þér!
Nú sortnar hann, við sjáum valla
hvar setjum staflDn; ilt að rata.
Sonurinn
(kallar):
Hér eru Bprungur!
Bóndinn
Háski að falla!
Brandur
Og hér sézt framar engin gata.
Bóndinn
(kallar)
Nei, sko, sko, maður, skaflinn bláan,
það skelfur undir, gakk ei á hann!
1*
Ófriðurinn.
Fregnir þær, sem borizt höfðu hingað
um friðarsamninga milli Spánverja og
Bandamanna og sagðar voru í síðasta
blaði, hafa reynst ósannar.
Helztu fregnir af stríðinu eru nú þær,
að St. Iago hefur gefist upp fyrir Banda-
mönuum. Það var 16. f. m. Höfðu orðið
þar nokkrar orustur frá því að flotinn var
eyðilagður, en ekki miklar né mannskæð-
ar. Það er Shaftor hershöfðingi, sem
þennan sigur hefur unnið og gáfust upp
í borginni 24,000 Spánverja, en það er
mikiu meira lið en hann hafði til atsókn-
ar og hugðu menu ekki, að setulið Spáu-
verja væri þar svo mannmargt. En á-
standið í borginni var hið versta, vista-
skortur og veikindi. Stjórnin í Madrid
hafði gefið 'yfirhershöfðingja sínum, Toral,
í sjálfs vald hvenær hann gæfi borgina upp
og með hverjum skilmálum. Spánsku for-
ingjarnir fongu &ð halda vopuum sínum,
en iiðamennlrnir ekki. Bandamenn flytja
svo alt þetta lið gega ákveðnu endurgjaldi
tii Spánar.
En það er ekki einasta borgin St.Iago,
sem með samningi Torals hefur geíist á
vald Bandamanna, heldur allur eystri hluti
eyjunuar Cuba.
Ymsar borgir aðrar þar á eynni hafa
og gefist á vaid Bandamanna og nú hafa
þeir lokað höfninni við Havanna.
Eins og áður er getið hafa Bandamenn
haft mikinn hug á að taka Puerto Rico
frá Spánverjum. Þar höfðu orðið óeyrðir
inn&nlands og Bandamenn þá sent lið
þangað tii að blása að þeim kolunum.
Spánverjar beiddust, að landslýðurinn þar
mætti kjósa um, hverjum hann vildi fylgja
og skyldi það ráða úrslitum. En því hafa
Bandamenn ekki sint og var Miles yfir-
kershöfðingi landliðsins á Cuba 1. þ.m.
kominn þangað með 40 þús. manns og
ætla Bandamenn sér þar öll ráð.
Á Cuba hefur í bráð óvingast með Banda-
mönnum og uppreistarmönnum. Garcia,
foringja uppreistarmanna, þótti Schafter
hershöfðingi koma kuldalega frara við sig
og litla viðurkenuing sína sér eða her-
4
Brandur
(hlustar)
Ég heyri nið, sem hrynji foss.
Bðndinn
í jökulgjánni báran brotnar
og brýst þar fram, sem enginn botnar;
°g gjár þær mættu gleypa oss.
Brandur
Ég áfram hlýt, sem hef ég sagt.
Bóndinn
Þér hjálpar engin veldismakt.
Sjá líttu á yoðans veiku skel;
þú veizt hér mætist líf og hel.
Brandur
Ég hlýt, því stér er sá mig sendi.
Bóndinn
Þú sendur ert frá —?
Brandur
Drottins hendi.
Bóndinn
Og sjálfur ertu — ?
Brandur
Ég er prestur.
Bóndinn
Þ6 allra preata værir mestur,
þð heint þú værir biskupinn,
þín biði skýlaus dauði þinn,
ef hér þú vildir hætta þér
og hlaupa á þvílíkt voða-g!er.
Þótt lærðir mikið megi sér,
þeir megna ei það, sem ófært er