Ísland - 13.12.1898, Side 2

194
ÍSLAND.
„ÍSLAISr3D“
kemur út á hyerjum þriðjudegi og föstudegi.
Kostar í Keykjavik 3 kr., úti um land 4 kr.,
erlendis 4 kr. 60 au.
Ritstjóri:
Þorsteinn Gíslason,
Laugavegi 2.
Afgreiðsla blaðsins: Þinglioltsstr. -4.
Prentað í Pélagsprentsmiðjunni.
„Brandur“.
„Brandur“, sem „ísland“ er nú að flytja
í þýðingu séra Matth. Jochumssonar, er
eitt af helztu skáldverkum Henriks Ibsens.
Og þar som ritið er nú bráðum alt komið
út, á vel við að minst sé á það til að
skýra það fyrir lesendunum.
„Brandur11 kom út árið 1866 og er skrif-
aður suður á Ítalíu. Tveim árum áður
hafði stórþingið veitt höfundinum styrk til
utanfarar og dvaldi hann um þetta leyti
ýmist í Róm, Neapel eða annarstaðar á
Suður-ítaliu. Hann hafði áður verið mikið
við riðinn leikhúsin heima í Noregi, verið
fyrst forstöðumaður ieikhússins í Björgvin
og síðar í Kristjaníu. Nokkur leikrit hafði
hann og gefið út, sem nú eru hafin til
skýjanna, en þá var mjög misjafnlega tek-
ið. Hann hafði þá mest fengist við forn-
norræn yrkisefni og frá þeim tíma eru
„Hermennirnir á Háiogalandi", „Kongs-
emnerne“ o. fl. Eftir utanförina 1864
hættir hann við þau yrkisefni og snýr sér
að nútíðarlífinn. Þá koma út „Brandur“
og ári síðar „Per Gynt“. Ibsen dvaldi
þá yfir 20 ár utan Noregs, á Ítalíu og
Þýzkalandi, og á þeim árum hefur hann
ritað hin mörgu leikrit, sem nú eruleikin
og rædd um allan hinn mentaða heim, og
hafa gert höfundinn svo frægan, að eng-
inn núlifandi leikritahöfundur þykir hon-
um jafnsnjall.
Norskur bókmentafræðingur, Henrik
Jæger, hefur ritað bók um Ibsen, sem út
var gefin í minningu 60 ára afmælis
skáldsins og er þaðan tekið það sem hér
fer á eftir um „Brand“.
Ibsen hafði áður hann fór utan haft
213
Herrans lúður gellur hvelt;
sjá, mitt hús hann hefur felt.
Ó, að hafa runnið, rasað.
Davíð fyrir dómi Natans
drúpi ég af blygðnn lágt. —
Efl brott! Ég hrópa hátt:
Miðja leið, er máltak Satans!
Múgwrinn
(sem æsist meir og meir)
Burtu, sá oss blindað hefur,
blóð og merg oss tekið frá.
Brandur
Hann, sem ykkar blindar brá
bak við ykkar hjaita sefur.
Dið hafið orku eytt og spent,
ykkur sjálfum skift í tvent,
því er harður hjartans dómur,
hugur ykkar reykull, tómur.
Hvað fær ykkur kirkjan kent ?
Ykkur dregur dýrð og hljómur,
dunur sönga og klukkna rómur,
löngun sú, að björtun hrærð
heyra mætti snildarmærð
þá er sitlar, síðan hrynur,
syngur, hvíslar, þrumar, stynur,
eins og mælsku mentin kann.
Prófasturinn
(lágt)
Mnndi’ hann sneiða fógetann ?
Fógetinn
(eins)
Prófastinn þar pikkar hann.
styrk lil þess að ferðast um í Noregi á
sumrum til að safna þjóðkvæðum. Sum-
arið 1862 fór hann fótgangandi um Jötun-
heima. Þaðan er lýsingin á fjalldalnum
fremst í „Brandi“. Og sú náttúrulýsing
var á þeim dögum alveg einstök í sinni
röð í norskum bókmentum.
Lýsingar norsku skáldanna höfðu til
þessa að eins sýnt hina fögru, mjúku og
blíðu drætti í náttúru landsins. Eftir lýs-
ingum þeirra að dæma mætti svo virðast
sem í Noregi væri árið umkring fegursta
sumar. Þar var lýst fögrum skógummeð
greniilm og fuglasöng, blíðum, inndælum
sumarkvöldum; væri fjallanáttúrunni lýst,
var það að eins til að dást að mikilfeng-
leik hennar og hinni töfrandi hrikadýrð.
Ibsen hafði einnig sjálfur kveðið um há-
fjöllin í „gullsgliti og rafurljóma".
Eq líti menn svo í „Brand“; þar er
mótsetningin. Þar er eins og menn séu
komnir í annað land, mörgum breiddar-
stigum norðar. Þar eru stormar og hríð-
arél; jökulfargið hvílir þungt á fjallinu og
sólskinið nær aldrei til fólksins niðri í
dalnum. Mitt um sumarið sér það að eins
sólarljósið þriggja vikna tíma og þá hátt
uppi í fjailahlíðum. Frost og kuldi drep-
ur alt, sem fagurt er í náttúrunni; kornið
þrífst ekki og hungur og hallæri liggja
ei s og mara á sveitinni.
í „Brandi“ er þessi dalur látinn tákna
Noreg í heild sinni. Fólkið í dalnum,
það er norska þjóðin. Og eins og Ibsen
sér hér norsku náttúruna með öðrumaug-
um en fyrirrennarar hans, svo skoðar hann
þjóðina einnig frá nýrri hlið, sem aldrei
áður hafði verið bent á í norskum bók-
mentum. Skáldin höfðu áður lofað þjóð-
ina í háum tónum. Eftir 1814 prísuðu
þau Iengi „fjaIlannason“, og þegar „róm-
antíkin“ hófst eftir 1840, varð breytingin
sú ein, að þau sneru lofdýrðinni til dala-
bóndans, sem átti að lifa skáldlegu drauma-
lífi, langt utan við stríð og strit hvers-
dagslífsins.
Fólkið í fjalladalnum hjá Ibsen er alt
öðruvísi. Það eru menn, sem eiga í erfiðu
stríði við óblíða náttúru, sem hafa fult í
fangi að hafa ofan af fyrir sér. Ogstrit-
ið sljóvgar þá oglýir; þeir verða álútir og
bognir í baki og snúa augum og huga til
moldar. Matstritið er einasta ákvörðun
þeirra í lífinu. Viljaþrekið er ekkert.
Enginn er heill, allir hálfir. Þeir gefa
himninum hornauga með vinstra auganu,
en hægra anganu stara þeir til jarðar.
Þannig er þjóðin og þannig er trú hennar.
En jafnframt og þessi árás er gerð á
þjóðina í heild sinni, snýr höfundurinn
vopnunum að stjórn og embættismönnum.
Það eru þeir, sem eiga sök á öllu þessu.
Þar er þá fyrst fógetinn, sem engar skyld-
ur þekkir aðrar en þær, sem embættið
leggur honum á herðar. Þegar hann á
að hjálpa við í hungursneyðinni, varðar
hann ekkert um, hvar þörfin sé mest,
heldur er honum það eitt áhugamál að
hjálpin lendi ekki utan hans sveitar, held-
ur innan. Hann er mannúðarmaður og
vill koma sveitinni upp, en hann hefur
ekki auga fyrir öðru en því, sem snertir
matstritið. Að fjölga fólkinu, efla atvinnu-
greinarnar, bæta samgöngurnar, það eru
mál, sem hann hrósar sér af að hafa
starfað að, og hans kærasta hugsjón er
að geta komið upp byggingu, þar sem
sameinað sé handa sveitinni: hátíðasalur,
þinghús, vitlausraspítali, fangahús og upp-
eldisstofnun handa sveitarómögum. Ef
þessi bygging kæmist upp, virðist konum
alt fengið, sem óska mætti. Honum er
illa við allar andlegar hreyfingar. Hann
vill þó skáldskap til skemtana á kvöldum
og hefur ekki á móti því að menn verði
hrifnir sem snöggvast af skálaræðum við
hátíðleg tækifæri. Alt sem þar er fram
yfir er vont.
Ekki er prófasturinn betri en fógetinn.
Hann er eins, allur í matarstritinu. Trú-
armálefnin lætur hann að eins heyra
sunnudeginum; hina dagana eiga menn
að vinna, hafa ekki, að hans dómi, tíma
til að hugsa um andleg efni nema á sunnu-
dögunum, og þá er það prestsins verk að
benda þeim á hinn rétta veg. Hann á
að vera sálusorgari þeirra meðan hann er
í kirkjunni; Iengri tíma hefur hvorkihann
eða þeir ráð á að verja til þeirrá mála.
Skólakennarinn og klukkarinn eru líka
gerðir hlægilegir sem starfsmenn hins op-
inbera.
Þessar árásir höfundarins á embætta-
lýðinn, sem aðalorsök til sljóleika og and-
leysis hinnar norsku þjóðar, eiga að nokkru
rót sína í ástandinu í Noregi á þeim tím-
um, en það hafði skapað hjá Ibsen þá
skoðun, sem hér kemur fram, á hinni
ríkjandi þjóðfélagsskipun.
(Framh.).
Bréf til „íslands“.
Frá París til Reykjavíkur.
Síðnstu 14 dagarnir í Paris liðu æði
fljótt. Margt var óséð, en vegalengdirnar
svo miklar, að ekki var hægt að komast
yfir mikið á hverjum dagi, svo miklu síð-
ur sem kunningjarnir þar vildu hafa mig
heima þessa síðustu daga. Að hafa verið
í París og ekki eéð gröf Napóleons var
samt ófært. Ég lagði því af stað einn
sunnudag til Hotel des Invalides. Þetta
mikla hús, sem stendur á vinstri bakka
Signu, er eins og menn vita upphaflega
bygt af Loðvíki XIV. til hælis dátum
þeim, er í bardögum fyrir ættjörðina höfðu
fatlazt. Þeir bjuggu til skamms tíma í
hliðarhúsunum, er nú geyma merkileg
vopnasöfn og alt annað, er að hernaðar-
íþrótt lýtur. En í miðjunni rís hin fagra
kirkja, með gröf keisarans og má hvaðan-
æfa í París sjá gylta þakið á henni. Að
innan er henni tvíakipt. Altarið stendur
í henni miðri, en þar fyrir ofan veggur
úr máluðu gleri alt til loptsins; ganga því
lika tvær dyr inn í hana, aðrar að norð-
an, hinar að sunnan. Um norðurdyrnar
er gengið inn í aðalkirkjuna. Hún er ein-
föld og prjállaus, en hverjum manni, sem
þekkir mannkynssöguna, hitnar um hjarta-
ræturnar eða hann kemst við, þegar hann
lítur hana. Til beggja handa hanga hér fán-
ar, gamlir, rifnir og upplitaðir, teknir frá
óvinunum á sigurferðum Napóleons um
Európu. Þeir hafa einu sinni blaktað
yfir höfði ungra manna, er lögðu alt í
sölurnar fyrir ættjörðina, jafnvel lífið, en
214
216
216
Brandur
Ljómann, Bkrúðann, ljósin há,
lit og skurn, þið viljið sjá;
síðan sljóir heim þið hverfið;
heim í vana-þrældóms efið ;
Bálin hjúpast hversdags-brók,
himnaríkis lokuð bók,
handa næstu helgi’ og Drottni,
hvílir geymd á sálarbotni.
Öðruvísi’ ég dreymdi, og dæmdi,
drykkinn beiska þá ég tæmdi!
Kirkju vildi’ ég hjarta hyggja,
bogar hennar áttu’ að skyggja
yfir meiri en orð og kenning,
yfir allt, sem guðleg þrenning
heitir bleBSun, heitir menning;
yfir hversdags hark og glaum,
hvíld og vöku, Btarf og draum,
angur, gleði, æBku, fjör,
elli manns og gjörvöll kjör.
Elfan, sem hér fram hjá fellur,
fossinn, sem af bjargi svellur,
fjallaBtormsins hvin og hljómur,
hafsins þungi jötunrómur, —
fylla skyldi organs-óðinn,
andans söngva, barna hljóðin,
vöggu-kvæði, Ijúfiingsljóðin,
Hrynji þesai hái kór!
Hann varð að eins lýgi stór,
ykkur kjörin fúa-flík,
tjötursvilja ykkar lik,
Hverja rót þið sálu sviftið;
sundur rögg og kröftum skiftið
daga sex í syndaverki
sett er niður Drottins merki;
sjöunda við sálma-söng
sézt það blakta’ á hárri stöng!
Raddir meðal mannfjöldans
Stýr oss ! Nærri stormur gnýr !
Stýr oss ! Sjá hvort lið þitt flýr!
Prófasturinn
Dey! Hann hefur ei hreina trú,
hæfilega kristnum presti
Brandur
Þar er réttum beinst að bresti; —
báðir þökkum, ég og þú !
Trúin er ei tveggja handa,
trúin býr í hreinum anda.
Sýn mér einn með anda’ og sál,
einn, sem ekki hefur hafnað
hnoss og síðan niður drafnað
holdsins þræll við hik og prjál.
Fyrst við blóðsins galdra-glaum,
gýgjar-saung og heimskuflaum
eyðist ykkar afl og gleði,
og svo loks með köldu geði
dansið þið með dauðamörk
Drottins fyrir sáttmálsörk!
Eftir drukkinn dreggja-bikar
dáðlaust gauðið aldrei hikar, —
þá er tími fram að falla,
fara’ að trúa, biðja, kalla.
Meðan lífsins lán ei flýr,
Iifið þið sem tvífætt dýr, —
flýið, þegar dimma dagar
Drottins til sem hreppsómagar !
Hæfir Drottni heims og þjóða
húsgangs-ýlfur karar-slóða ?
Hrópar hann ei hátt og snjalt:
Hjartans auð þú fórna skalt!
Eins og barn þú inngang vinnur,
engin svik þar dulizt fá.
Hraðið menn og komið kvinnur
kirkju lífsins nú að sjá!
Fógetinn
Hurðina’ upp !
Múgurinn
Ei hurðu þá
Brandur
Húsið það er stærra’ að sjá!
Gólfið er hin græna jörð,
gil og sund og fjöllin hörð,
himininn yfir hvelfir sér,
hennar ljós er sólna her.
Mál þitt skaltu alt þar inna,
inni bert í háum kór.
daga sex þó viljir vinna
vinna mátt þú hugarrór.
Hún er eins og aldin björk,
alt, sem geymir lukt í berki,
orð og líf er eitt í verki.
Dagsins verk og dagsins menning
deila skal ei breytni’ og kenning.