Nýja öldin - 23.04.1898, Blaðsíða 3

155
N4ttúran er, að minsta kosti á ein-
um stað, ekki séð og heyrð með sama
trúleik. — „Það brakaði i lyngrunn-
unum af bita og þurki“. Þetta
lýsir einhverju náttúruafbrigði, sem
ég hefi aldrei var við orðið. Allar
lýsingarnar i kring benda á að það
hafi verið blæjalogn. Ég hefi enn
aldrei komið í þann þurk, hér né
annarstaðar, að í logni hafi brakað
af þurki i skógrunnum, því síðr
Zz/wjrrunnum — nema kveikt sé í
skóginum, þá brakar auðvitað í.
Það er leiðinlegt að rekast á dönsku-
slettu eins og )inýbyggjari“(!) eða
málskrípi eins og: „þessi heimsnúni(!)
Veslrheimsfariu (um mann, sem er
eigi að eius „snúinn heim“, heldr
kominn heim).
Ég á bágt með að skilja, hvað
„óheimleg þögn“ er. Orðið „óheim-
legr“ er nýgervingr höf.s. Nú er
ekki „heimlegr“ né „óheimlegr“ til
í rnálinu, en „heimlegr11 er fornyrði
og þýðir „veraldlegr11; eftir því ætti
,,óheimlegr“ að þýða: annaðhvort
„andlegr" eða „annars heims“. And-
leg þögn skilst mér vera vitleysa;
en „annars heims“ þögn er mér ó-
kunnugt um, í hverju hún er ólik
þessa heims þögn; yfir höfuð mun
örðugt fyrir flesta aðra en hr. E. B.
að hugsa sér þögn fyrir utan þenn-
an heim ólílta þögn í þessum heimi.*
Okunnugleiki höf.s má valda því,
að hann lætr greifann hafa alið
mestan tíma aldrs síns í Canada í
mörg ár, „með Frökkum“ þar að visu,
en vera þó svo fákunnandi í ensku,
að hann skilr hana varla.
„Gullský“ er engin saga. Það er
nokkuð einstaklegt efni. Ó-náttúru-
fróðr maðr, ekki óauðugr af orða-
glamrs-íimbulfambi, er nýstaðinn upp
úr sjúkdómi, dregst um kveldstund
út í hlaðvarpann, liggr þar og fær
þar köldukast með óráði. Höf. hefir
hlustað á það, sem maðrinn talaði í
óráðinu, og skrifað það upp — og
þetta kallar hann „gullský“. Sem
dæmi þess, hve ruglaðr mannskepn-
an hefir verið 1 óráðinu, má geta
þess, að hann hefir hausavíxl á dingl-
inum og ganglóðinu 1 stundaklukku,
og heldr að lóðið „þjóti á víxl fram
og aft.r“. Stundum talar hann
„svart“ um „inar tvær frumhreyfing-
ar. lífsins11. Þegar vindr er innan i
honum 0g hann heyrir eitthvert
garnagaul í sjálfum sér, þá heldr
hann að þetta sé „(mrinn afvængja-
flugi timans“, sem sé að bergmála
innan í sér („ómrinn .... kæmi frá
honum sjálfumu).
„Ómrinn af vængjaflugi tímans“
er líklega „óheimlegt11 hljóð.
*) „Óheimlegr" er líklega þýzku-sletta
(„unheimlich" = ömurlegr).
Svo „byrgir hann eyrun og lilust-
ar með hjartanuen heyrir ekkert
nýstárlegt með því heyrnarfæri, nema
að gömul kona segir honum, að það
sé „komið kveld og farið að verða
kalt“.
Þá rennr þó óráðið svo af honum,
að hann rís upp og lallar inn í bæ-
inn, og líkindi til að hann hafi farið
að hátta, þótt þess sé ekki getið.
Ég skal nú ekki neita þvi, að
gamninu sleptu, að þetta sé dálítið
illgjarnleg lýsing á „Gullskýjunum“.
En sannleikrinn er, að ekkert á ver
við mína sál, en slíkt óráðs-drauma
orða-glamr, sem reynir að hylja skort
skýrra hugsana undir fimbulfambsins
glaumhjúpi.
Má vera að gallinn liggi í skyni ]
mínu eða smekk, og að aðrir geti j
fundið eitthvað óumræðilega háleitt
í gullskýinu.
„Valshreiðrið“ er að mörgu leyti
vel sögð saga, og mjög vel gengið
frá sumuin einstökum at.riðum í nátt-
úrulýsingunum. Hins vegar á ég
fyrir mitt leyti örðugt með að draga
upp í huga mínum nokkra lieild-
ar-mynd af landslaginu i dalnum,
sem sagan gerist 1; en það kann að
vera af því, að ég hefi hvergi þess,
er ég hefi komið, séð neitt landslag,
sem líkzt geti þessu að sumu leyti,
t. d. „hamrabelti yfir þveran [ekki:
fyrir framan] dalinn“.
Höf. gerir nógu mikið af því að
lýsa sjálfr persónum sögunnar, í stað
þess að láta framkoinu þeirra og at-
hafnir lýsa þeim.
Höf. hefir misskilið orðið „flaumr“,
tekið ástfósti við það og sætt lagi
að koma þvi að, þar sem það með
engu inóti getr staðizt, sérstaklega
um vatn, sem fellr af bergi niðr í
fossi. „Elaumr“ þýðir annars vatn,
sem er í ólgandi hreyfingu upp á
við eða út á við, eða í iðu, en sér-
staklega ekki vatn, sem fellr niör. —
Ekki er mér auðið að skilja, hvað
það geti verið „að leika á strengja-
spil“.
Lesandinn fær ósjálírátt sterkt
hugboð um, að hr. „.jeg“, sem segir
söguna, hafi aldrei sjálfr sigið í bjarg;
að eins séð aðra gera það. Þetta
er líklega orsökin til þess, að það
er eins og eitthvað ótrúverðugt, ó-
sennilegt i allri frásögninni um það,
er sögumaðrinn sígr, og í öllum lýs-
mgum á tilfinningum hans við það
tilefni.
„Eftir að ég hafði einu sinni horft
niðr yfir hengiflugið, var mér sama,
hvort eg fetaði mig á fram í hamr-
inum eða ég gekk um pallgólfið
heima hjá mér“. Og þó er hann
svo hræddr, að hann verðr að mana
sjálfan sig með alls konar hugleið-
ingum til að sækja eggin, eins og
hún hafði skorað á hann að gera,
og hann er fram til síðasta augna-
bliks að vonast eftir, að hún biöji
sig að hætta við alt saman (65.bls.).
Og það er sjálfsþóttinn einn og kvið-
inn fyrir að hún „virði hann minna
á eftir“, ef hann snýr aftr, sem heldr
honum frá að hætta við alt saman.
Svo fer hann (líklega af óljósu
hugboði um, að lesandinn hafi orðið
var við að hugrekkið var heldr lítið)
að fullyrða við lesarann (66.—67. bls.)
að hann hafi verið „óhræddr í hömr-
um“ bæði „að upplagi og vegna
vana“. Og rétt á eftir fer hann svo
að lýsa því átakanlega, hve dauð-
skelkaðr hann hafi orðið, nærri rænu-
laus af hræðslu og hugleysi, á leið-
inni upp. Eins og til að afsaka
þetta segir hann: „Ég hafði aldrei
farið niðr í handvað fyr, þó ég að
vísu nokkrum sinnum hefði séð aðra
gera það“. Hann er alveg búinn
að gleyma því, að hann rétt áðr (á
61.—62. bls.) hatði sagt: „Ég hafði
stundum hætt mér niðr í hamarinn
í liandvaÖ, sem festr var við þennan
kaðalenda11.
Þetta og fleira kastar einhverjum
ótrúverðugleika-blæ yfir allar sig-
lýsingarnar og hugrekkis-fullyrðing-
arnar, og hann verðr sterkari fyrir
„jeg“-form frásagnarinnar (o: að höf.
gerir sjálfan sig að aðalpersónu sög-
unnar). Hefði höf. talað um sögu-
hetjuna í þriðju persónu, þá hefði
hann ekki látið hjá líða að láta það
koma enn skýrara fram, að sögu-
hetjan er í rauninni huglaus maðr,
sem líklega hefir aldrei þorað að
síga í bjarg fyrri, en rekst til að
ráðast í þá hættu að síga í þetta
sinn að eins af hræðslu við, að sýn-
ast í augum unnustu sinnar eins
huglaus eins og hann í raun og
veru er.
Síðasta sagau er lang-sízta sagan,
atburðirnir flestir ineira og minna
ótrúlegir eða ósennilegir, og auk þess
lætr höf. söguna gerast hér og hvar
út um heim, og leiðist við það til
að lýsa löndum og lífskjorum, sem
haun auðsjáanlega er helzt of ó-
kunnugr.
Sögurnar eru annars yfirleitt lag-
legar, eins og sögur geta verið, sem
ritaðar eru af gáfuðum manni, sem
lesið hefir mikið af skáldritum. En
ekkert sérlega frumlegt sé ég í þeim,
engan vorboða um, að í höfuudiuum
sé von á því, sem íslenzkar bók-
mentir enn vantar, — eu það er ís-
lenzkt, frumlegt söguskáld, er fundið
geti nýjan góðmálm í jarðvegi þ.jóð-
lífs vors og mótað úr houum þann
gangeyri, er gjaldgengi geti haldið
meðal samtíðamanna og koinandi