Plógur - 01.02.1907, Qupperneq 3

PLÓGUR.
11
verið fyr í skóla eða notið til-
sagnar nema eins og unglingar
flestir fá undir fermingu. En
þessi nemandi er einn af þeim
gáfuðustu nemöndum, sem við
kennarar hér við skólann höf-
um nokkru sinni þekt.
Ritstj.
Fróðleiks-molar.
II.
Frumagnir og frumvægi.
Allir hlutir, fastir, rennandi og
loftkendir, eru samsettir aí ó-
endanlega mörgum ósýnilegum
ögnum. Þessar agnir liggja ékki
fast hver við aðra eða hver ofan
á annari. Milli þeirra er tiltölu-
lega meiri fjarlægð en þvermál
hverrar frumagnar. Þykir margt
benda á, að þvermál frumagn-
anna sé ekki meira en einn milj-
ónasti hluti úr einum millimet-
er: en 1 mm. er ekki lengri,
en meðal hnífsblað á þykt.
Frumagnirnar eru i hópum,
hnattlöguðum. Hver þessi
frumagnahópur kallast frum-
vægi. Frumagnirnar hafa að-
drátt hver að annari og halda
því saman. Frumvægin hreyf-
ast eftir ákveðinni braut. Þessi
frumagnahvirfing eða frumvægi
er því margfalt stærra en frum-
agnirnar, enda þótt það sé svo
smátt, að vér skynjum það ekki.
Þvermál hvers frumvægis er á-
litið að sé frá l/io*°—10,000 úr
1 mikróni. En 1 mikrón er
i/íooo úr millimeter. Eru því
frumvægin mismunandi stór,
sem stafar aðallega af þvi, að
þau eru samsafn af misjafnlega
mörgum frumögnum.
Á milli frumvægjanna er til-
tölulega stórt bil; hlutfallslega
stærra, en frumvægin eru sjálf.
Frumvægin eru aldrei í kyrð.
Þau hreyfast eftir fastákveðnum
brautum í hlutunum með afar-
miklum hraða. T. d. vatnsefn-
isfrumvægin, sem hraðasta ferð
hafa, þjóta 1840 metra á hverri
sekúndu, þegar hiti efnisins er
0° á C„ en hraðinn vex þvi meir
sem hitlnn vex. Aftur á móti
er hraði súrefnis og köfnunar-
efnis frumvægja, ekki nema 500
m. á sekúndu. Hreyfmg frum-
vægja í sama efni eða samkynja
er misjöfn. Sum bruna áfram
með miklum hraða, en önnur
fara hægt samtimis. Frumvaqgi
í föstum efnum hafa minstan
hraða. Talsvert meiri er hraði
þeirra í rennandi efnum. En
langmestur i loftkynja efnum. —
Hitinn eykur hraða þeirra, en
kælingin dregur úr ferð þeirra.
Aðdráttur og samloðan frum-
vægja er mest í föstum efnum;
minni írennandi; en í loftkynja
efnum er hvorki að ræða um
samloðan þeirra eða aðdrátt;
þvert á móti vilja þau fjarlægj-
ast hvert annað sem mest.—
Þetta frádráttarafl frumvægjanna