Alþýðublaðið - 21.02.1927, Blaðsíða 2

2
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
jALÞÝÐUBLAÐI0 [
« kemur út á hverjum virkum degi. E
i Afgreiðsla í Alþýðuhusinu við f
3 Hverfisgötu 8 opin frá kl. 9 árd. >
í til kl. 7 siðd. E
ISkrifstofa á sama stað opin kl. >
9V5—lOVa árd. og kl. 8—9 síðd. £
Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294 ►
4 ■ (skrifstöfan). I
J Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á ►
« mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15 >
J hver mm. eindálka. f
Prentsmiðja: Alþýðuprentsmiðjan í
(í sama húsi, sömu símar). f
«______________________►
Fullkomið lýðræði!
Framsöguræða Héðins
Valdimarssonar um breylingar á
stjórnarskránni.
Kröfurnar í baráttunni fyrir
jungræöinu hafa hér sem annars
staðar bygst á því, að þjóðin
sjálf, allir fulltíða menn hennar,
ætti að ráða málum sínum. Þá
fyrst er lýdrœdi komið, er full-
trúar flokkanna á júngi þjóðar-
innar eru í réttu hlutfalli við
þann fólksfjölda, er hefir kosið
þá. Að eins þannig getur þjóðin
sjálf skipað sína eigin stjórn.
I stjórnarskrá íslendinga er ekki
Iýðræði í þeirri merkingu, sem
forgöngumenn þess myndu ætlast
til. Að sumu leyti stafar þetta af
breytingum í atvinnuvegum þjóð-
arinnar, en að nokkru er það
meinsemd, sem komin er af röng-
um grundvelli undir skipun kjör-
dæma.
Þessu frv. er ætlað að ráða
bót á þessum helztu göllum á nú-
verandi skipulagi kosningarréttar-
ins og tryggja lýðræðið í lanidinu.
Aðalefni þess er, að komið verði
á almennum og jöinum ko ningar-
rétti; allir fulltíða menn hafi kosn-
ingarrétt án tillits til þess, hvort
þeir hafi þegið af sveit, ef þeir
eru ríkisborgarar og hafa verið
ibúsettir í landinu í eitt ár. Með
þessu móti verður kosningarrétt-
urinn almennur. Jafn verður hann,
ef landið verður gert að einu
■kjördæmi í stað hinna mörgu, sem
nú eru og hlutfallskosningar hafð-
ar. Þá verður þingið betra verk-
færi í hendi þjóðarinnar til að
koma íram vilja hennar, og þó
verður það enn betur trygt með
því, að æðsta atkvæöi um ýms
málefni liggi hjá þjóðinni sjálfri.
Þá eru í frv. ýms minni háttar
atriði, svo sem afnám á • undan-
'þágum frá friðhelgi þingmanna,
að þingið verði ein málstofa og
þingmönnum sé fækkað, ákvæðið
um, að milliríkjasamningar séu
birtir, breyting á ákvæðunum um
eignarréttinn og loks, að almenn-
ar kosningar eigi fram að fara
árið 1929.
Ég vil athuga þessar breytingar
nokkru nánar. Fyrst verður fyrir
hinn almenni og jafni kosningar-
réttur. Hér á landi eru nú um 10
þús. manna, sem hafa myndu
kosningarrétt í flestum nágranna-
löndum vorum, en hafa hann eigi
hér. Það eru þeir, sem þegið hafa
af sveit, og þeir, sem fullveðja
eru orðnir, en hafa enn ekki náð
25 ára aldri.
I upphafi mun ákvæðið um *
missi kosningarréttar fyrir að
þiggja af sveit hafa komist inn í
stj.skr. sakir þess, að rnenn hafa
álitið, að styrkþegar væri ónytj-
ungar einir og mannleysur. Hér
liggja nú fyrir framan mig skýrsl-
ur um fátækraframfæri í Reykja-
vík árið 1925, um 622 styrkþega
utan- og innan-bæjar, sem sam-
tals voru veittar 419 þús. kr. —
Fátækrafulltrúarnir hafa rannsak-
að nákvæmlega ástæðurnar fyrir
hverri styrkveitingu, og er niður-
staða þeirra þessi: Vegna elli
íengu styrk .15»/o, heilsuleysis 29°/o,
ómegðar að mestu leyti hjá giftu
fólki 38»/o; til fráskilinna kvenna
fóru 4 °/o og af ödrum ástœðum
14°/o. — Mjög svipað þessu mun
vera annars staðar um landið. —
En einn Iiður er ekki sérstaklega
talinn í þessum skýrslum, þótt
ahnent sé viðurkent, að mönnum
verði þar ekki sjálfum sök á gef-
in, og það er atvinnuleysi. Af
þessum sjöunda hluta af „öðrum
ástæðum1' er langoftast um at-
vinnuleysi að ræða; mun ekki utn
of í lagt, þótt sagt sé, að 10
—12°b styrkþeganna séu það sak-
ir atvinnuleysis. Þá eru ekki eft-
ir neina mjög fáir, 2—4°/o — eða
segjum 4—6°/o •—, sem hafa þegið
styrk sökum drykkjuskapar, ó-
nytjungsskapar eða annarar ó-
reglu. Hitt er alt af ástæðum, er
menn ráða ekki við sjálfir, elli,
heilsuleysi og ómegð. Er nú nokk-
urt vit í því að svifta 94—96 menn
kosningarrétti til þess eins, að 4
—6 menn fái ekki að njóta hans?
Og. er nokkru rneiri ástæða til
að svifta þá tnenn kosningarrétti,
sem þiggja af sveit sökum ónytj-
ungsskapar, heldur en hinn hóp-
inn, sem drekkur og svallar eða
Siífir í iðjuleysi, en liggur uppi á
ættnieimmn sínum og kemst þann-
ig hjá sveit?
Það er svo að sjá, sem stjórn-
arskráin álíti, að fátækfsé glæp-
ur. En af þessum skýrslum, sem
ég hefi lesið upp, má sjá, að fá-
tæktin er þjóðíélagsmeinsemd,
sem menn rata oft í af óviðráð-
anlegum ástæðum. Það má kalJ-
ast tilviljun, hver fátækur er. Því
er það algerlega óverjandi að
halda þessúm mönnum frá áhrif-
um á löggjöfina, þessum mönn-
um, sem mest ríður á umbótun-
um. Það er og vitanlegt, að með
þjóðinni verða kröfurnar um þetta
sífelt háværari.
Hitt atriðið, sem með þarf, til
þess að kosningarrétturinn verði
almennur, er, að allir fullveðja
menn fái kosningarrétt. Nú munu
vera um 7 þús. manna, sem ekki
hafa kosningarrétt, þött þeir séu
fullveðja, af því að þeir eru
ekki orðnir 25 ára. Þetta ákvæði
um 25 árin til kosningarréttar er
leifar frá þeim tíma, er menn
þurftu þann aldur til að vera
fullveðja. Nú, þegar stjórnarskrár-
breytingar standa fyrir dyrum, er
ekki verjandi að varna þessum
mönnum réttar síns lengur. í því
er ekkert samræmi, að menn, sem
mega stjórna stórum fyrirtækjum,
fái ekki að kjósa fulltrúa á AI-
þingi, enda er nú svo komið í
flestuní nágrannalöndum vorum,
að kosningarréttur er miðaður við
21 árs aldur. — En um nókkurn
hluta þingsins keyrir þó úr hófi,
þar sem 35 ára aldur þarf til
kosningarréttar til landkjörs. Það
er hlægilegt, að á þingi sitja nú
a. m. k. 5 menn, sem ekki eru
álitnir þess verðugir að mega taka
þátt í þeim kosningum. Hvað
skyldi það vera, sem gerir menn-
ina svo mjög vitrari og betri á
þessum 10 árum, frá 25 til 35 ára?
Þá er enn eitt atriði, sem að
vísu er minna um vert. Það er
að færa búsetuskilyrði ríkisborg-
aranna til þess að njóta kosning-
arréttar úr 5 árum í eitt. Ég geri
xáð fyrir, að sjálfstæðismenn hafi
komið þessu í stj.skr. til að varna
þess, að Danir þyrptust inn í
landið. En það hefir sýnt sig,
að engin ástæða er til áð óttast
neitt þvílíkt, og vænti ég því þess,
að jafnvel þeir, sem komu inn
þessu ákvæði, geti nú fallið frá
því. Ef kosningarréttur á að vera
hér alinennur, er nægilegt, að ís-
lenzkur ríkisborgari sýni, að hann
vilji setjast áð í landinu, en 111
þess er ,eitt ár nógu langur tími.
Þá er hitt atriðið ekki síður
merkilegt, að kosningarrétturinn
verði jafn, þ. e. a. s„ að hver ein-
staklingur þjóðfélagsins fái jafn-
an kosningarrétt á við hina. Or-
sökin til þess ójafnaðar, sem nú
er kominn á í þessurn efnurn er,
að þjóðarhagirnir hafa breyzt svo
mjög, síðan þetta ákvæði kom í
stjórnarskrána. Þá mátti heita, að
allir landsmenn lifðu af landbún-
aði og í sveitum, og er kjör-
dæmaskiftingin enn byggð á þeim
grundvelli. Síðan hefir sjávarút-
^vegur og vaxandi verzlun og iðn-
aöirr dregið menn til kaupstað-
anna, svo að nú lifir rúmur helm-
ingur landsmanna í kaupstöðum
og kauptúnum. En kjördæmaskip-
unin hefir ekki breyzt að sama
skapi. *Nú er svo komið, að
Reykjavík hefir t. d. ekki nema
helming þeirra þingmanna, sem
hún ætti heimting á eftir fólks-
fjöldaj en við annað verður ekki
miðað. Það er ekki hægt að kjósa
svo og svo marga þingmenn eftir
fjölda nautgripa í kjördæminu
eða fyrir báta í því o. s. frv.,
heldur verður að miða við mann-
fjöldann og hann einan. — Aft-
v.r á móti eru nú ýms kjördæmi,
svo sem Austur-Skaftafellssýsla,
Norður-Múlasýsla o. fl., sem hafa
hlutfallslega alt of fáa kjósendur
til þess að eiga rétt á sérstök-
um þm.
Hægt er að hugsa sér ýmsa
möguíeika til að bæta úr þessú
ástandi. — Þá er fyrst að halda
áfram einmennings- og tvímenn-
ings-kjördæmunum, en með
breyttum „landamærum“. Þessi
leið gæti áreiðanlega ekki talist
heppileg, því að sakir flutnings
landsmanna úr einum stað í ann-<
an við breytt atvinnuskilyrði
myndi brátt sækja í sama horfið
aftur. Á fám árum getur lítið
kauptún verið orðinn fjölmennur
bær, og þá kemur gamla rang->
lætið á ný. — Af öðrum tillög-
um má t. d. nefna' tillöguna um
að skifta landinu í fjórðunga-
kjördæmi, sem mig minnir að
Hannes Hafstein héldi fram. Þá
áttu innan þessara fjórðunga að
vera hlutfallskosningar, og væri
það stórt spor í rétta átt. Inn-
an hvers fjórðungs hefðu kjós-
endur alt af jafnrétti, en flutning-
ur gæti átt sér stað í stórum stíl
milli fjórðunganna, og gæti þeir
þannig orðið misjafnlega réttháir.
Til að forðast þessa galla er,
að eins eitt ráð óbrigðult: að gera
alt landið að einu kjördæmi, eins
og nú á sér stað t. d. á frlandi.
Þá stæði á sama um alla fólks-
flutninga innanlands. Hver kjós-
ándi héldi jafnan sinum fulla réttf
gagnvart hinum, og hver flokkur
kæmi mönnum á þing í réttu hlut-
falli við fylgi sitt í landinu.
Ég býst við, að þetta landkjöB
verði ekki vinsælt hjá sumuni hv.
þm., sem hafa komist að salór
þess eins, að þeir eru að góðu
kunnir í sínum hreppi. En með
hinni nýju tilhögun kæmu þeir
einir til mála sem þingmenn, sem
kunnir eru á stórum svæðum f
landinu. Væri það trygging fyr-
ir því, að- hæfari menn væru
kosnir. Þeir yrðu að standa reikn-
ingsskap gerða sinna frammi fyr-
ir öllum almenningi, og myndi
við það hreppapólitíkin hverfa.
Hverjir eru það, sem gjalda hins
rangláta skipulags, sem nú er?
Það stendur í greinargerð frv.
míns, og get ég ef til vill sýnt
það reikningslega, að ef Alþýðu-
flokkurinn hefði sínum atkvæðum
heppilega skift á kjördæmin, gæti
liann náð meirihluta í þinginu.
Þetta sýnir þaö, að flokkur —
•sem hefir t. d. að eins einn þriðja
eða 1,4 hluta atkv. í landinu —
getur ráðið öllu, ef atkvæði hans
eru í minstu kjördæmunum, en
sá flokkur, sem meiri hluti lands-
manna fylti, fengi engu ráðið. —
Eins og nú er skipað, hefir Al-
þýðuflokkurinn að eins tvo full-
trúa á Alþingi!!
Ef athugað er landkjörið í sum-
ar, ætti Alþýðuflokkurinn að eiga
10 þingsæti. Þó hafa 35 ára menn
og eldri einir kosningarrétt þar.
En það er vitanlegt, að rnest fylgi
eíga jafnaðarmenn meðal yngri
manna, frá 21—35 ára.
Það eru því kaupstaðabúar og
einkum verkalýðurinn, sem geld-
ur þessa rangláta skipulags. Með
núgildandi stjórnarskrá er níðst
á þeirri stétt manna. Ástandið hér
minnir á Jiað ástand, sem var á
Englandi nálægt 1830, þótt það