Alþýðublaðið - 22.02.1927, Blaðsíða 2

g
alþýðublaðið
kemur út & hverjum virkum degi. E
} Afgreiðsla í Alpýðuhúsinu við \
5 Hveríisgötu 8 opin írá kl. 9 örd. >
Í til kl. 7 síðd. i
| Skrifstofa á sama stað opin kl. j;
Í 91/2—10 Va árd. og ki. 8—9 síðd. [
5 Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294 ►
1 (skrifstofan). ►
| Veröiag: Áskriftarverð kr. 1,50 á ►
4 mánuði. Áuglýsingaverð kr. 0,15 \
j hver mm. eindálka. i
| Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan \
< (i sama húsi, sömu símar). J
Fullkomið lýðræði!
Framsöguræða Héðins
Valdimarssonar um breyiingar á
stjórnarskránni.
(Frh.)
. Eftir frv. er ætlast til, að ai-
pingi sé ekki nema ein málstofa
í stað tveg'gja, svo sem nú er.
Tvær málstofur hafa víðast á
pingum verið í upphafi fúngræð-
isins og' þá verið áetlast til þess,
að efri deildin í hverju þingi héldi
í við neðri deiidina. Yfirráðastétt-
irnar, konungsvald eða aðall o.
fl„ sem orðið hafa að iáta und-
an síga íyrir þingræðinu, hafa
koinið ár sinni svo fyfir borð,
hér sem arinars staðar, að þær
fengju neitunarvald í efri deilcl
þingsins éins og átíi sérstað fyrr-
nm hér, er hinir konungkjörnu
þingmenn í efri deild áítu að
stöðva framgang máia frá neðri
deild, ef þau mál voru ekki svo
vaxin,. sem yfirráðastéítinní, þá
útlenda valdinu aðallega, líkaði.
En • á níðti þessu skipulagi hafa
lýðræðissinnar í öllum löndum
barist og krafist þess, að neðri
deiid alþingis réði ein, en efri
deild hyrfi; þingið yrði ein mál-
stofa, og er það nú víða í Norð-
urálfunni.
Hér á larídi hefir það oft og tíð-
um sýnt sig, að efri deild alþingis
hefir stöðvað framgang þeirra
mála, er þjóðin sjálf hefir óskað
að fram næðu aö ganga, og þó
enn oítar tafið eða skemt málin.
Fækkun þingmanna verður og
auðveidast að koma í fram-
kvæmd, þegar ákveðið er, að al-
þingi skuli að eins vera ein mál-
■stofa. Ég legg reyndar ekki mjög
mikla áherzlu á þetta atriði út af
fyrir sig, en ég hefi þó stungið
upp á því, að með þessu fyrir-
komulagi skuli þingmenn vera 25,
og hefi ég valið þar staka tölu,
svo að alt af geti verið hreinn
meiri hluti í þinginu, en flokkam-
ir ekki „vegið salt“.
Samkvæmt stjórnarskrám
margra ianda í Norðurálfu, eru
þingmenn frjðhelgir algeriega, en
samkvæmt gildandi stjórnarskrá
hér á landi getur meirihluti
þingsins hve riær, sem er, leyft
að draga þingmenn fyrir lög og
dóm. Hvar er þá friðhelgi þing-
manna? Ég sé eríga ástæðu til
þess að halda í þetta ákvæði, og
allra sízt, þegar núverandi hæstv.
fjrh. (J. Þ.) reyndi einu sinni að
fá beitt undanþágunni frá því, að
þingmenn væru íriðhelgir, með
því að sækja um leyfi þingsins tii
þess að hefja mál á móti þing-
manni íyrir ummæli, er hann
hafði látið falia í þingræðu,
heimta hann framseldan af þing-
inu. (Tr. Þ.: Hlutaðeigandi þing-
maður óskaði sjálfur eftir máls-
höfðun.) Sést af þessu, hvers mætti
vænta í þessu efni, ef íhalds-
flokkurinn hefði meiri hluta á
þingi. Ég álít, að þetta fyrir-
komulag sé ótrygt og þurfi bráðra.
bóta. Alþingi á ;ið. vera sá vett-
'vangur, þar seni hver maður get-
ur sagt og má segja afdráttar-
lausan sannleikann áp þess, að
hann verði þár fyrir dreginn fyr-
ir lög og dóm.
Þá vil ég minnast á ákvæðið
uríi þ'að, að milliríkjasamningar
. skuli biríir, svo að aiþjóð viti
jafnan, hvað verið er að gera
fyrjr hénnar hönd., Réynsla er-
lendra ríkja sýnir í þessu efni,
að. sé hægt að gera samninga í
iiaufhi, þá séu oit og jafnvel oft-
ást nær í þeim þau ákvæði, sem
(eru i trássj vjð þjóðarviljami'og
jafnvel til stórtjóns fyrir alþýð-
una í landinu. Þau lönd, sem í
Þjóðabandalaginu eru, eru skyld
ti! þess að birta opinberlega alla
milliríkjasamninga sína. Hér eri
því ekki farið frain á annað en
það, sem nú er heimtað af flest-
ttm þeim þjóðum, sem heiðarlegar
vilja teljast um viðskifti við aðr-
ar þjóðir.
Þá kemur að ákvæðinu um
eignarrétt einstaklingsins. Nu gild-4
andi stjórnarskrá mælir svo f.yr-
ir, að enginn sé skyldur að láta
af hendi eign sína, nema fult verð
komi fyrir, Með þessari brt.till.
minni ákveður alþingi, hvaða
verð skuii goldið, ef eignarnám
er fxamkvæmt. Þessi breyting er
réttmæt, því að oft má taka tillit
til fleira en þess, er matsmenn á-
kveða. Ahnenningsþörfin setur og
hlýtur ávalt að setja í stj.skr. tak-
mörkin fyrir eignarrétti einstak-
linganna. En fuiltrúaþing þjóðar-
innar metur, hvenær eignarréitur
einstaklinga brýtur í bága við al-
menningsheill, og þá er álþingi
rétti dómstóllinn um, hvaða end-
urgjald skuli greiða fyrir eign-
arnárn, enda ætti því bezt að vera
trúandi til að gerá rétt í rnáiinu,
ef það væri sannur spegill þjóðar-
viljans.
Síðasta atriðið í breyttill. mín-
úm, er máii skiftir, er þess efnis, að
þjóðaratkvæði um hvaða þingmál
sem er skuli fram fara hvenær
sem 3500 kjósendur óska þess.
i ýmsum lýðfrjálsum löndum
gilda slík ákvæði eigi einungis
um þau mál, er heyra urídir þing
og stjórn, heldur einnig um þau
mál, er heyra undir bæja- og
sveitar-stjórnir. Ég skal tíl dæmis
nefna það, að svo er þessu háttað
í Sviss og Ástralíu, og ég hygg,
að mér sé óhætt að fullyrða, að
svona sé það í Finnlandi líka.
Slíku ákvæði er vitanlega ekki
beitt, nema um stórmál sé að
xæða. Þjóðaratkvæði þekkist nú
hér í stjórnarskránni unr breyt-
ingii á sambandslögunum og
heíir verið beitt um bannlögin,
en hér er iengra gengið, þar sem
kjósendunuin er leyít atkvæði
um málin. ef þau eru þingmái.
'Styðst þetta við það, að meiri
hiuti þjóðarinnar eigi að ráða
•franr úr stærstu vandamálunum
og hafa æðsta úrsku rðarvaldið
þar, eins og í fornöld var hjá
öllum germönskum þjóðum. Þetta
ákvæði miðaf' að því að styrkja
Íýðræðið í landinu og er.holt að-
hald fyrir þingmennina til þess að
nota ekici umboð sitt til að greiða
atkvæði á þingi þvert ofan i
vilja kjósendanna.
Ákvæði frv. urn, að álménnar
kosningar skuii fram fara 1929,
þarf ég ékki að skýra. Nái till.
mínár fram að ganga, þá er ekki
nema sjálfsagt, að peir, sem fá
kosningariétt samkvænrt þeim, fái
sem fyrst að njóta hans.
Aður en ég skii viö þetta mál,
vil ég minnast örfáum orðum á
frv. það til stjórnarskrárbreyttnga,
e. d., og verð ég þá fyrst að lýsa
yfir því, ,að ég undrast stórlega,
að siíkt frv. skyldi eigi vera bor-
ið undir hv. n,, d. fyrst. Það er
ákveðið, að stærstu mál , hvers
þings, svo sem fjáriagafrv. og
fjáraukalagafrv. skuli fyrst ber-
ast fram í n. d. Stjórnarskráin er
það stdrmái, að hún er á borð
setjandi með binum stórmálunum,
og hefði því að sjálfsögðu átt
að leggjast fyrst íyxir þessa hv. d.,
er hefir meiri hiuta fulltrúa þjóð-
larinnar á að skipa, enda þótt það
sé hvergi lögboðið, að stj.skr. skuli
fyrst lögð irant í hv. Nd. alþingis.
En svo að ég hverfi frá þessu,
þá vil ég geia þess, sem rétt
er, að þetta frv. hæstv. stjórnar
(er i einu og öllu gagnstætt frv.
því, sem ég ber hér fram. Frv.
hæstv. stjórnar fer fram á það
að draga úr valdi þjóðarinnar
gagnvart alþingi og draga úr
valdi og. áhrifum þingsins gagn-
vart stjórninni, en frv. það, sem
ég hefi lagt fram, er til þess að
auka vald þjóðarinnar gagnvart
þingi og stjórn og koma inn í
stjórnarskrána mannréttindakenn-
ingum nútímans.
Þáð sé fjarri mér að halda því
Jram, að frv. mitt sé fullkomin
breyting á stj.skr., eins og verður,
er jafnaðarstefnan sigrar. Það er
borið fram til þess, að lýðræðis-
'kenningarnar, sem við jafnaðar-
menn ásamt ýmsum frjálshuga
mönnum aðhyllumst, komist inn í
stjórnarskrána. En ætti að breyta
stjórnarskránni að öllu leyti í
samræmi við stefnuskrá og kenn-
ingar jafnaðarrnanna, þá þyrfti
mörgu fleira að breyta en hér er
gert.
Ég skal engu spá um það,
hverjar undirtektir eða afdrif
þetta frv. fær hér í þessari hv. d.,
en sannfærður er ég um það, að
flestar brtiil. myndu samþyktar
verða með þjóðaratkvæði, ef það
réði. Víst er það og, að frv. þetta
vísar veginn, sem íarinn verður
síðar í stjórnarskrármálinu.
Eftir meðferð málsins í hv. Ed.,
sem hefir kosið sérstaka nefnd í
það, vil ég leggja tíl, að málinu
verði að þessari umr. lokinni vís-
að tii 2. umr. og sérstakrar nefnd-
ar, skipaðri 7 mönnum.
Mc(>ra deild.
Forsetinn skýrði í fundarbyrj-
un í gær frá mótmælum verka-
manna gegn færslu kjördagsins,
sem birt eru hér í blaðinu í dag.
Lítiíjiægtii síjómariimar.
*
Áður en gengið værr til dag-
skrár skýrði Jón Þorláksson frá
því, að íhaldsflokkurimi vildi hafa
sig áfram að forsætisráðherra, og
svo framariega sem meiri hluti
alþingis mótmælti því ekki, þá
léti hann kónginn vita aí því, að
honum værí óhætt að fela sér
stjórnarformenskuna áfrani. Jón
virðlst fylliiega’ sæíta sig við að
Vera foxsætisráðherra í stjórn, sem
hefir að eins stuðning helmings
þingsins, er í minni hluta í neöri
deild og ekki getur komið fram
neinu máli nema af náð anclstæð-
inga sinna á álþingi.
Bárnsmeðlög.
Frv. um br. á lögum um afstöðu.
•foreldra til óskilgetinna barna var
vísað til 3. umr. f frv. þessu eru
tvö atriði. Miðar annað að því að
gera ákvæðin skýrari um rétt
barnsmóður til þess að krefjast
greiðslu meðlags með óskilgetnu
barni sínu af dvalarsveit sinni, eí
faðirinn greiðir það ekki á rétt-
um tíma. Hitt ákvæðið er, að at-
vinnumálaráðuneytið ákveöi upp-
hæð meðalmeðgjafa með óskil-
getnum börnum að fengnum til-
lögum sýslunefnda og bæjar-
stjórna íyrir hvert sveitarfélag um
þrjú ár í senn eftir aldri barn-
anna. Hingað til hafa sýslunefndir
og hæjarstjórnir ákveðið meölög-
in hver í sínu umdæmi. Er breyt-
ingin ætluð til samrýmingar upp-
hæðunum. Það ákvæði var felt
úr frv. eftir íillögu allsh.-nefndar,
að meðlagsskylda sveitar með
börnum þessum fyrir hönd föð-
ur, sem dáinn er eða alfarinn.
úr landi, nái að eins þangað til
þau eru 14 ára, en þess konar
ákvæði um börn yfirleitt ná fram.
til 16 ára aldurs.
Efpi deild.
Foisætisráðherra gerði í fund-
arbyrjun sams konar yfirlýsingu
sem í neðri deild.
Eitt rnál var á dagskrá:
Frv. um rétt erlendra manna tíl
að stunda atvinnu á íslandi; var
það 2. umr. Lá fyrir nefndarálit