Alþýðublaðið - 24.10.1935, Side 3

FIMTUDAGINN 24. OKT. 1935
ADÞÝÐUBI3AÐIÐ
Ríkisútgáfa skólabóka.
■\l I-ÍÐUBLAÐIÐ
OTGEFANDI.
L *> í'ÐUFLOKKURINN
RITSTJORI:
F R VA.LDEMARSSON
RITSTJÖRN:
Aöalatræti 8.
AFGRKIÐSLA;
Hafnarstræti 16
SIMAR:
4000—4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingttr.
4001: Ritstjóm (innlendar fréttiri
4902: Ritstjóri.
4903: VUhj. S. Vilhlálmss (heima)
4904: F. R. Valdemarsson i heima >
4905: Ritstjóm
4906: Afgreiðsla.
STEINDORSPRENT H.F.
Hve lengi?
D RAUÐVERÐ hækkar um 10
20°/o. Það er engin ástæða til
þessarar verðhækkunar, siegir
Guömundur Oddsson, fram-
kvæmdastjórinn við eitt stærsta
brauðgerðarhús borgarinnar. Eng-
in ástæða, það getur raunar ekki
verið alls kostar rétt, því alt hef-
ir sínar orsakir, og orsakirnar eru
þær, að brauð er selt hér í bæn-
um með það fyrir augum fyrst
og fremst, að bakarameistarar
græði, en ekki af því að þessar
rúmar þrjátíu þúsUndir manna,
sem hér búa, þurfi að fá brauð
á borð.
Eitt brauðgerðarhús er rekið
hér í borginni með þörf neyt-
enda fyrir augum, það er Alþýðu-
brauðgerðin, og það hefir enga
ástæðu séð til þess að. hækka
brauðverðið. Framkvæmdastjóri
þess hefir staðið við þá staðhæf-
-ingu í veiki, að engin ástæða
væri til verðhækkunar.
„Það er alveg vafalaust, að
heildsalar og kaupmennirnir í
Reykjavík hafa notað sér tak-
mörkuð lfeyfi innflutnijngsniefndar-
innar til þess að okra á nauð-
synjavörum almennings, og ég er
þ-ess albúinn að sanna það með
ednstökum ákveðnum dæmum, ef
tilefni gefast," segir Fritz Kjart-
ansson, sem er nákunnugur öil-
um störfum kaupmanna, í blað-
ínu í gær.
Hvað v-eldur?
Því er auðsvarað.
Verzlunin er rekin sem gróða-
fyrirtæki einstakra manna án
þess að taka tillit til hvers þjóð-
in þarfnast.
Hve lengi á þessu að fara
fram? Er ekki meginþorra þjóðar-
innar þegar ljóst, að alla verzlun
ber að miða við þarfir þjóðar-
heildarinnar, er ekki öllum að
verða ljóst, að þjóðin er þess
ekki megnug, að láta verzlunina
vera í höndum manna, sem hugsa
aðeins um sinn eigin hag?
Hve 1-engi á þjóðin að bíða eft-
ir því, að ríkið taki alla utanríkis-
verzlunina í sínar hendur, þann-
ig að hún verði rekin með þjóð-
arhag fyrir augum, en ekki bag
örfárra manna?
Því gætu þingmenn Framsókn-
ar svarað, því á þeim einum
ptendur í þessu máli, og Fram-
sóknarmönnum væri sæmra að
liugsa um þessi mál með fullri
alvöru -en að vera með vífilengj-
ur út af málum, sem stjórnar-
floikkamir hafa samið uin að
hrinda í framkvæmd, eins og
þeir gera; í blaði sínu í gær. '
Hve lengi ætla Reýkvíkingar að
bíða eftir að taka tækifærin frá
brauðgerðarhúsum og 'kaupmönn-
um til þ-ess að o'kra á lífsnauð-
synjum almennings?
Því svarar almenningur sjálfur.
Finst ykkur ástæða til þess að
draga lengur að sameinast í (nieyt-
endafélög og taka dreifingu vör-
unnar i ykkar eigin bendur?
Heildsalar og smásalar leggja
milljónaskatta á þjóðinia.
Þingið á að létta skatti heild-
Frh. af 1. síðu.
bækur fýrir bamafræðsluna' í
landinu og útbýta þeim ókeypis
til allra skólabama — að vísu
,með nokkmm halla hih fyrstu
ár, sem síðan yrði fljótlega jafn-
aður eða meira en það.- Þegar
þess er nú gætt, að ríkið ver
yfir hálfri miljón króna á ári
til bamafræðslunnar, er auð-
sætt, að hér væri um viðbótar-
útgjöld að ræða, sem smámuni
eina má telja, auk þess sem fá-
um útgjöldum ríkissjóðs væri
betur varið, að ég ekki tali um
það, ef miðað er við sameigin-
leg útgjöld ríkis og sveitarfé-
laga til þessara mála, sem nema
að minsta kosti einni miljón kr.,
og gert er ráð fyrir að útgáfu-
kostnaður skólabókanna væri
borinn af báðum aðiljum.
II.
Nú árar illa eins og kimnugt
er. Ofan á viðskiftakreppuna
hefir það bæzt á þessu ári, að
þorskafli hefir víða brugðist til-
finnanlega og síldarvertíðin á
Siglufirði gersamlega. Því er ó-
venjulega illa ástatt fyrir ríkis-
sjóðnum. Hann hefir ekki ráð
á að gefa bömum bækur. Þegar
* svo árar, verður hver að bjarga
sér, hinir efnuðu sér og einkum
og sérstaklega hinir fátæku sér.
Jafnvél þeir fjölskyldufeður,
sem koma slýþpir heim eftir
tyær dauðar vertíðir, hafa bet-
,-pr ráð á útgjöldum til kenslu-
bókakaupa handa börnum sín-
um en hinn sameiginlegi sjóður
hinna ríku og fátæku í landinu,
ríkissjóðurinn, og þvi betri ráð,
. því fleiri böm sem þeir eiga til
að fæða, klæða og kenna,
Ég ætlá, að óg, hafi þá lífs-
reynslu, að ég þekki vini vora
svo, sem oss standa hægra meg-
in í pólitíkinni, hvort sem þeir
eru fjær eða nær, . að ekki .þýði
að hreyfa því á þessu þingi að
setja á stofn ríkisútgáfu skóla-
bóka á þeim gmndvelli, sem hér
hefir verið stungið upp á, ef það
á að kosta ríkissjóð 30—40 þús.
króna aukin ársútgjöld til
fræðslumálanna. Hitt væri reyn-
andi að stinga upp á þeirri rík-
isútgáfu, sem ekki kostar ríkis-
sjóð einusinni þær 8 -þúsundir
króna á ári, sem frumvarp það,
er fyrir Alþingi liggúr, gerir
ráð fyrir, heldur bókstaflega
ekki einn eyri. Og hér er uppá-
stunga um slíka ríkisútgáfu,
sem þó er mannskemdalaust
fyrir Alþýðuflokkinn að berjast
fyrir til bráðabirgða:
1. Ríkisprentsmiðjan gefur
út og prentar allar kenslubæk-
ur, sem til barnafræðslunnar
þarf.
2. Allir forstöðumenn bama-
skóla og umferðakenslu í land-
inu senda prentsmiðjunni í tæka
tíð fyrir byrjun hvers skólaárs
greinargerð um væntanlegan
nemendafjölda, frá hve mörg-
um heimilum nemendurnir séu
(sjá síðar), og áætlun um, hvað
þeir þurfi af kenslubókum yfir
skólaárið. Ríkisprentsmiðjan
sendir þeim þegar nægan bóka-
forða til ársins. Þetta em jafn-
einföld viðskifti og þegar hér-
aðslæknarnirir panta kúabólu-
efni frá lyfjaverzlun ríkisins,
sem lætur það af hendi ókeypis
til þeirra eftir þörfum hvers
eins.
3. Skólastjórar og umferða-
kennarar útbýta síðan kenslu-
bókunum til nemenda sinna eft-
salanna af henni, neytendafélög-
in eiga að létta- skatti smásalanna
af henni.
Hve lengi á þjóðin að bíða eftir
framkvæmdum?
ir þörfum þeirra, og enginn
spyr um hvað þær kosti.
4. Til þess að standast út-
gjöldin við þetta innheimta toll-
heimtumenn ríkisins skólabóka-
gjald af hverju heimili, sem
barn eða born á í skóla eða um-
ferðakenslu, sama gjaldið
hvort sem börnin eru fleiri eða
færri. Skólaskyld börn eru um
12000 í landinu. Þau munu vera
frá 6000—7000 heimilum. 5 kr.
gjald á heimili, samtals 30—40
þúsundir króna, er að dómi
fróðustu manna nægilegt til að
standast allan kostnaðinn. Er
bömin koma til kenslunnar að
haustinu, sýna þau skólastjóra
sínum eða umferðakennara
kvittun tollheimtumanns fyrir
skólabókagjaldi heimilisins, og
þá eiga öll böm á því heimili
rétt á ókeypis skólabókum á því
skólaári. Nú er svo mikil fátækt
á heimili, að það getur ekki
greitt skólabpkagjaldið, og er
það þá greitt af hlutaðeigandi
sveitarsjóði eins og nú er skylt,
er aðstandendur geta ekki séð
börnum sínum fyrir kenslubók-
um. Tollheimtumenn standa skií
á skólabókagjaldinu til ríkisfé-
hirðis, sem greiðir það aftur til
ríkisútgáfunnar. Eru þetta ein-
föld og ódýr viðskifti, enda ó-
skattlögð af óþörfum millilið-
um.
Skólabókagjald þetta er
hverfandi skattur, miðað við
það, sem fyrir það fæst og að-
eins örlítið brot af því, sem nú
er varið til kenslubóka á barna-
heimilum. Mér er tjáðf að nú
þurfi að sjá hverju skólabarni
fyrir 16 kenslubókum meðan
skólaskyldan varir, og kosti
hver bók að meðaltali alt að kr.
3,00. Skólabókagjaldið á heim-
ili mundi þá svara til andvirðis
rúmlega hálfrar annarar býkar
á ári, og mættu vera mikil við-
brigði fyrir alla, en einkum fyr-
ir þá, sgm flest eiga þömin. Ber-
um þetta saman yið hinn blóð-
uga nefskatt, kirkjugjaldið, og
það, sem það gefur .í áðra hönd,
sem er öllum lítið og flestum
ekki neitt. 5 króna. skólabóka-
gjald yrði og aldrei nema lítið
brot af því,nsem fólk yrði að
borga fyrir kenslubækur frá
Jón Magnússon:
FttJÐIR. (Reykjavík 1935).
Skömmu eftir að ég steig á
fand í Reykjavík síðari hluta sum-
ars var mér sagt að í vændum
væri ný ljóðabók eftir Jón Magn-
ússon. Mér þóttu þetta allgóð tíð-
indi, ekki sí’st vegna þess, að það»
var orðið svo langt síðan að mað-
rur hafði séð nokkuð eftir Jón
Magnússon, ekkert að ráði síðan
ljóðabók hans, „Hjarðir“, kom út
1929. Hitt var mér kunnugt, að
Jón ralí með dugnaði iðnaðar- og
kaupsýslustarfsemi hér í bænum.
Og einhverra hluta vegna er það
orðin þjóðleg fákænska hér á
landi, að telja þá rnenn tapaða
andlegu lifi þjóðarinnar, sem fást
við kaupsýslu. Á dögunum kom
mér þessi nýja bók Jóns Magnús-
sonar í hendur, og ég verð að
segja, að mér brá mjög þægilega
í brún, er ég hafði lesið nokkuð
fram( í bókina. Það kann að vera
ekki ýkja mikið sagt, að hún er
það langmerkilegasta, sem komið
hefir frá hendi Jóns Magnússomar,
augljós og tvímælalaus framför
frá fyrri ljóðum hans. En þar
við má líka bæta því, að hún er
með veigameiri ljóðabókum ís-
lenzkum, sem mér hafa rekist í
þeirri ríkisútgáfu, sem gert er
ráð fyrir í frumvarpi því um
ríkisútgáfu skólabóka, sem nú
liggur fyrir Alþingi, og þó að
sú útgáfa tækist í bezta lagi.
Jafnvel 10 króna skólabóka-
gjald á heimili væri gjöf en ekki
gjald, en fyrir það mundi mega
kosta útgáfur allra innlendra
kenslubóka í landinu og útbýta
þeim ókeypis til allra nemenda
í öllum skólum öðrum en Há-
skólanum.
í fyllingu tímans, þegar
krepp'unni linnir og þorskúrinn
og síldin gera aftur skyldur sín-'
ar við landið, rennur það ljós
upp fyrir þingmönnunum, að
innheimta þessara 5-karla eða
10-karla sé naumast tilvinnandi,
enda óréttlátur skattur, þó að
lítill sé, og þá verður hann af-
numinn. Og þá stærum við okk-
ur af því að hafa hér á sama
snið og Rússar eða Ameríku-
menn, hvorum sem þá verður
nú fínna að líkjast.
IH.
Ég hefi borið þetta mál undir
þrjá hina fróðustu menn, sem
allir hafa leyft mér að nefna
nöfn sín í sambandi við þessar
uppástungur mínar, svo sem til
áherzlú, og þáð eru þeir settuf
fræðslumálastjóri»Helgi Elías-
son, forstöðumaður ríkisprent-
smiðjunnar, Steingrímur Guð-
mundsson, og bóksali Eggert-F.
Briem.
Afhendi ég svo -málið, í nafni
12000 skólabarna og 6000—
7000 heimilisfeðra, flestra blá-
fátækra, flokksmönnum mínum
á Alþingi og öðrum réttlátum,
sem þar kunna að vera innan
veggja, til góðrar fyrirgreiðslu;
Vilm. Jónsson.
Lítil siidveiði
íverstoðvúnnm
í gær.
Til Sandgerbis komu í gær-
mörgun: Ingólfur með 12 tunn-
ur síldár og Kári með 17, 9g í
gærkveldi kom vélbáturinn Björg-
vin með 150—170 tunnur áætl-
aðar. Aðrir bátar vora ekki á
ajó í gær.
bendur upp á síðkastið, að öðrum
alveg ólöstuðum.
Meginefni þessarar bókar er
fólgið 1 tveim ljóðaflökkum, „Víg-
vellir" og „Or æfisögu Björns
sýslumanns“. Hefst bókin á hinum
fyrri og lýkur með hinum síðari.
I „Vígvellir“ ræðir höfundurinn í
mergjuðum ljóðum hina ógurlegu
bölvun nútímamannsins, ófriðinn,
hernaðaræðið. Hann leiðir lesand-
ann beint í tortíminguna sjálfa,
þar sem öllum ógnum hinnar ný-
tizku morðfræði er hleypt af s!að.
Hann sýnir upprofið, er „rennur
fram af rökkurbergi skýja, röðul-
fossinn hlýr og geislabreiður.”
Hann lætur boðskap friðarhöfð-
ingjans Messíasar hljóma eins og
milt intermezzo inn í þórdunur
striðsins, eins og til að minna á
sokkið land, eða heim, sem er
orðinn að þýóðsögu gagnvart
staðreyndum daglegs lífs. Hann
leiðir lesandann inn í vop/a-
smiðjurnar, þar sem „kaldur súg-
ur fer um risa rjáfur" og
Vélatröll, sem brjós'k í breiðum
> kjöftum
bryðja járnið, elta það og mót».
Rauðar elfur renna fram og
atorkna.
Reimar hvina. Hjól og ásar þjóta.
Inn í hergagnasafnið, og síðan
titilokun bljöðfæraleik-
ara eon.
Ég hefi heyrt ýmsa menn tala
um það, að ég hafi ekki tekið
nógu djúpjt í árin'n'i í greiú þeirri,
jor ég reit I Alþýðublaðið hinn 2.
okt. síðast liðinn, uní útilokun
íslenztkra hljóðfæral'eikara af Hó-
Jel Borg. Eru það aðallega menn,
sem hafa fylgst með og viía nckk-
uð hvað gerst hefir í ánálinu.
Ég vil hér með taka það fram,
að það var ekki meiuing mín, að
fara að gera að umræðuefni þær
„senur“, sem hafa orðið á Borg-
inni fyr og síðar; sllkt heyrir til
„Ðagens Orden“ á þeim stað,
enda kippir sér enginn vanur
maður upp við slíkt. — Þó get
ég á hinn bóginn ekki neitað því,
að framkoma Jóhannesar við mig
sem erindreka Fél. ísl. hljóðfæra-
léikara hefir upp á síðkastið borið
vott um ttlfinmmlegan skort á
almennum kurteisisreglnm.
Þessi útilokunarstefna Jóhann-
' esar á Borg gefur að mínu áliti
mjög vítavert og hættulegt for-
dæmi. Mætti ekki búast við því,
að þetta smiti út frá sér, ekki
fað eins í okkar verkahring, hljóð-
færaleikara, heldur og í fleiri at-
vinnugreinum, og gæti það þá
orðið býsna hættulegt.
Hvernig höfum við Islendingar
efni á því, á þessum tímum, þegar
vart mun vera til erlendur gjald-
eyrir til nauðsynlegustu vöru-
kaupa, að útiloka innlenda menn
frá atvinnu hér. í landinu, en
greiða fleiri púsundir króna í er-
lendurn gjaldeyri mánadarlega
fyrir sömu vinnu a<T óp'örfu? —
Ég vil í þessu sambandi gera
dálitla fyrirspurn til gjaldeyris-
og innf lutniingsnefndar: Hafa
: stofnanir hér á landi, sem eru
jafn háðar riki og bæ sem þessi,
fult og ósköráð leyfi til að ráða
yfir þeim erlenda gjaldeyri, sem
Til Hafnarfjarðar komu þessir
bátar með síld í gær: Heimir
með 40—50 tn. Huginn fyrsti
100, og Jarlinn með 50—60 tunn-
ur.
Vélbáturinn Hafþór kom í gær
til Akraness með 72 tunnur síld-
ar. — Allir bátar þáðan fóru á
vdðar í dag. (FO.)
augliti til auglitis við þá, sem
létu það verða iðju sína að hlýða
skipunum þeirra, sem kynda hin
miklu vítisbál styrjaldanna. Og
lo’ks kveður höfundur um verk-
fallið. Mennirnir sjá, að „senn er
þessi stormur ekki stæður.“ Þeir
hætta að skapa sjálfum sér tjón,
en jafnframt klækjagróða „þeirra
fáu, er vopnaauðnum velta, varg-
anna, sem lifa á mannablóði".
Þá fyrst, þá loksins er frið að
eygja.
Ég lít svo á, að það sé æði-
mikill fengur í þessum kvæðum
fyrir íslenzkar bókmentir. Og
liitt þykir mér vert að benda á,
hve afar fágætt það er, að ís-
lenzk skáld og rithöfundar vaxi
svo upp úr eymenskunni, að þau
taki sér alþjóðleg viðfangsefni til
meðferðar. En það er einmitt
þetta, sem Jón Magnússon hefir
gert hér. Og það er ramur og
dulur stuggur í þessum stefjum,
sem gefur grun um að Jón
Magnússon kynni að búa yfir
orfcu, sem hvergi nærri er komin
í ljós ennþá.
„Or æfisögu Björns sýslu-
manns" er ramíslenzkt efni, sag-
an um kotunginn, sem berst við
örbirgð sína með ódrepandi karl-
mensku og ögrandi þrjózku, —
skarplega dregnar augnabliks-
myndir af gullvægri skapgerö.
1 þessum kvæðaflokki eru
víða ágæt tilþrif. — Svo
Ritddmar Alfiýðablaðsins t
Kveðlð vlð nýjan streng.
þeim áskotnast, eða fara slíkar
greiðslur, sem hér um ræðir, fram
undir eftirliti, og þá hverju? Ot-
vegar ef til vill nefndin sjálf
gjaldeyri til slíkra greiðslna? —
Þetta þætti mér Vænt um að fá
upplýst við tækifæri. —
Hér er starfræktur tónlistar-
sikóli, sem kostar eflaust mikið
fé. — Skóli þessi á að menta
menn á sviði tónlistar, m. ö. orð-
um útskrifa hljóðfæraleikara.
Hvað á svo að verða urn þessa
menn. Til hvers eiga menn að
.leggja á sig það erfiði og þann
kostnað, sem slíkt nám hefir í
för með sér, ef þeir eru svo úti-
lokaðir fiá þeim stofnunum, sem
hafa beztu atvinnuskilyrðin að
bjóða?
Þannig er um að litast hvert
sem lttið er. Alt mælir hér á móti.
Hér verður eitthvað að ge a. Þetta
mál er alvarlegra en svo, að það
megi láta það afskiftalaust. —
Þá ætla ég að drep ameð ör-
fáum orðum á aðra hlið þessa
máls. — Maður skyldi nú ætla,
að hinir er'endu h 1 jóðfæra'eikarar,
sem hingað hafa komið, væru síst
lakari en þeir innlendu. Á það
hefir oft á tíðum skort mjög. Er
þar skemst að minnast, er A.
Roseberry lék íslenzka þjóð-
sönginn í veizlu, skömmu eftir
að hann kom hingað. — Lagið
mun víst flestum viðstöddum
minnisstætt i þeim búningi, sem
hann flutti það, þeim sem anniars
gátu komið því fyrir sig, hvaða
lag var ve^íð að leika. — Égf
nefni þetta að eins sem dæmi.
Það væri full þörf á því, a>ð
vijkja lítið eitt nánar að því, sem
oft hefir verið boðið upp á hér
á þessu sviði, ásamt ítiti því,
sem erlendir ferðamenn, sem
hingað haf akomið, hafa látið i
ljós á því, með skrifum á er-
lendum vettvangi, ief það mætti
verða til þess að skapa eftirlit
mieð slíku og breyta lítils hátt-
ar smiekk þess fólks, sem mest
sækir kaffihúsin nú, en sem virð-
ist sem stendur bezt lýst með
þessum gamla sígilda málshætti:
„Bezt sem vitlausast."
Bjarnl Bödvarsson.
Bjarni Björnsson
les upp úr æfintýrum Ander-
hens í útvarpið í kvöld.
tér íjleirum kvæðum, þó að hér
verði ekki talið.
Jón Magnússon er orðinn djarf-
Þri í formi en hann var í fyrri
bókum sínum og tilbrigðaríkari.
Vafalaust er það framför, e* litið
er á heildina. Sums staðar kynni
þó aö orka tvímælis, hversu við-
feldið formið er. Einkum gætir
jpess í kvæðinu „Vala“ — sem er
annars merídlegt kvæði. Þorkell
í Hraundal er ljómandi fallegt
lyriskt kvæði, svo lyriskt að það
minti mig á augabragði á ákveðið
tónverk eftir Mozart, og kemur
það mér jafnan í hug, er ég lít á
kvæðið síðan.
En að einu verður að finna við
Jón Magnússon og það mjög al-
varlega. Það getur ekki heitið, að
það bregði nokkurs staðar fyrir
gamansemjii í þessum ljóðum. Það
er eiginlega alveg brent fyrir það.
Þau eru alvara, bitur alvara eða
tregaþrungin alvara frá upphafi
til enda, en þó karlmannleg al-
vara. En „vér íslands böm, vér
erum vart of kát“, nú í aðsteðj-
andi haustrigningum, síldarleysi
og hækkandi kolaverði, þó að
skáldin okkar létu öðru hvoru
slkína í ofurlítið bros, eða græsku-
laust spaugsyrði. Jón Magnússon
getur það líka, ef hann gefur sér
tíma til þess. Hann hefir ekki
gert það að þessu sinni — en
hann hefir kveðið góð kvæði —
kveðið við nýjan streng.
Sigurdur Einarsson.