Alþýðublaðið - 31.01.1936, Qupperneq 3

KÖSTUDAPINN 31, JAN. 1936.
ALÞYÐUBLAÐSINS

ALÞÍÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON
' RXTSTJÖRN:
Aðalstrœti 8.
APGR.EIÐSLA:
Hafnarstræti 16.
StMAR:
4900-4906.
4900: Ffgrelösla, auglýaingíi c.
4901: Ritstjóm (innlendar fréttir)
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S. Vilhjálinas. (heima)
4904: F. R. Valdemarsson fheima)
4905: Ritstjóm.
4906: Afgreiðsia.
STEINDÓRSPRENT H.F.
Lundberg.
SÆNSKUK MAÐUR, Lundberg
aö nafni, kom hingað I haust
á vegum Skipulagsnefndar at-
vinmynála. Lundberg er hagfræö-
ingur að mentun og haföi hirt
beztu ir.eömæli frá mjög kunnum
. hagfræöingum, enda hefir hann
j^art ýmsar merkar athuganir uni
átYÍnjHdíí og þjóöarbúskap Svía
og flíári þjóða.
Maður þessi vann um nokkurt
Jmeið á vegum Skipulagsnefndar-
iimar, Hann athpgaði þau gögn,
gpm fyrir hendi eru um afkomu
atvinnuveganna. r-íkisins og þjóð-
arbúsins á siðustu árum. Að þess-
jiim athugunum loknum setti
honn ffam álit sit| og tillögur til
umbóta, og er hvört tveggja 1
vörzlum Skipulagsnefndar.
Meðan hr. Lundberg dvaldi hér,
flytti hann eitt erindí um ástandið
eins og það kom honum fj’rir
sjónir. í erindi þessu talaði hann
á víð pg dreif um hag og af-
komu þjóðarinnar, en fór lítið
inn ó þær leiðir, sem hann telur
að fara þurfi tii umbóta.
öll íhaldsblöðin, alt frá MgbJ,
til Framsóknar, að Vísi og Naz-
istablöðunum meðtöldum, hafa
fcepðt um að béra lof á þessa ræðu,
og hpiir Morgunblaðið af vizku
siijni komist að þeirri niðurstöðu,
að skpðanir hr. Lundbergs nruni
falla I einu og öllu sainm viö
skoðanir íhaldsins, og hefir blaö-
ið lofað iesendum sínum að fræða
þá betur um kenningar hans síður.
Alþýðublaðinu er hið mesta
Jfleðiefni, að íhaldið hefir lært að
pipta kenningar þessa ágæta
Karlakór Reykjavikur sýnir:
Alt Heidelberg.
Frumsýningin verður á þriðjudagskvÖld.
ASIÐUSTU árum befir söng-
félagið Karlakór Rieykjavik-
ur vakið æ vaxandi eftiriekt hér
í höruöstaðnium og víöar hérlendis •
meðal allra þeirra, er sönglist
unna. — Það hefir ekki dulist !
neinum, sem nokkur skil kunna á ;
sönglist, að hér var á ferðinni kór
meö ötuluni áhugasömum söng-
mönnum,. og meö smekkvísum
söngstjóra. Þeir konsertar, sem
fcórinn befir haldið hér í Reykja-
vík á undanförnum árum, hafa
fært tilheyrendunum heim sann-
inn um, að þetta hvorutveggja sé
langtum nneira en alnient gerist."
Eins og öílum landslýð mun nú
kunnugt, réðist þessi söngflokkur
í það djarfLega fyrirtæki s. 1. sum-
ar, að takas.t ferð á liéndur tii
útíanda upp á eigin reikning og
,jisikó" og syngja i stærstu
menningarborgum nágrannaþjóð-
anna, — Noregi, Sviþjóðu og
Danmönku.
Fæstir vita, hvað þetta fyrirtæki
var miji.il áhætta fyxir félítinn
söngflokk, — bæði iistræn og
fjárhagsleg áhætta.
En hitt vita fleiri nú, aö för
þessi varð ein sú glæsilegasta sig-
urför, sem íslenzkir listamenn enn
manns að verðieikum, og var
reyndar við þvi að búast, að það
myndi betur kunna aö nieta góð
ráð af vöruni útlendings en ef
þau væru sögð af íslenzkum
manni. En þetta skiftir nú minstu
máli, liitt er aðalatriðið, að geta
nú átt þess von, að íhaldið með
tölu fari að vinna að því, að til-
lögur hr. Lundbergs verði að \'eru-
leika,
Hann hefir gert tillögur um ut-
anríkisverzlun okkar, um banka-
málin, um gjaldeyrismálin o. fl.
o. fl. Þessar tillögur veröa birtax
áður en iangir tímar liða, og það
verður reynt að gera þær. að
veruleika.
Það verðúr gaman að sjá, þeg-
ar ólaíup Thors og Þorsteinn
Briem fara að greiða þeim at-
kvæði sitt á þingi.
hafa farið í nærliggjandi löndúm.
— sigurför, sem engir fara nema
þeir einir, sem einskis hafa látið
ófreistað í þteirri löngu og geysi-
örðugu, — en umfram alt —‘
nauðsynlegu undirbúningsþjálfun,
sem slík för útheimtir. — Það
verður aldrei of oft. sagt. — En
þessum söngmönnum, og ekki
sízt söngstjóra þeirra, hefir aúg-
sýnilegá verið, — og er ætíð
þetta mikils verða atriði full-
ljóst. Hinii listræni árangur færir
ætíð sönnur á það, hvað vel er
unnið i víngarði listarinnar, í
þetta sinn, eins og áður, og á
öðrum sviðum.
þakklátir fyrir unniö þnekvirki • á
s-viði íslenzkrar iistar.
SIGURÐUR ÞÓRÐARSON.
Aliir sannir islendingar óg lista-
vinir, gleðjast yfir því, þegar sj>or
er stigið áfram til að auka álit
íslands og Islendinga, j menniing-
, arlegu tilliti. Söngför Kariakórs
Reykjavíkur til útlanda s. 1. sumt:r
var óneiianlega stórt og þýðingar-
mikið spor í þessa átt. — Með
henni var einum áfanga náð á
þeirri leið, að hægt væri að skipa
islendingum sess, meðal hins
bezta í þessari list hjá menningar-
þjóðum Norðurálfunnar.
Söngflokkurinn og söngstjór-
inn hljóta að vera ánægðir, og
þeir eru vel að því komnir. —
Allir Islendingar, sem unna mienn-
ingu og þroska þjóðar sinnar,
munu og vera ánægðir — og
Snenima á þessum vetri flaug
sú fregn hér uin höfuðstaðinn,
að þessi söngflokkur beíði í
hyggju að taka til sýningar h.ihn
alkunna og vinsæla sjónieik, „Alt
Heidelberg", eftir þýzka höfund-
inn Wilheim Meyer-Förster.
Lengi vel hefir svo verið hljótt
um þetta riiiáí, þar til nú fýrix
nokkrum döguin, að Alþýðublað-
inu bárust fregnir af því, að leik-
urinn hafi verið í æfingu síðan
fyrir jól, og ýrði sýndur áður
lahgt um liði. Blaðið snéri sér
þVí til hr. Haraldar Bjömssonar
lei’kara; sem er leikstjóri við leik-
inn, til' að fá upplýsingar um
þetta Tyrirtseki kórsins:
„Ég hefi heyrt, að þér væxuð
að æfa Alt Heidelberg með
Karlakór Reykjavíkur."
„Já," segir leikstjórinn.
„En vinnið þér ekki með Leik-
félagi Reýkjavíkur nú?“
„Jú: en ég hafði í haust samið
við kórinn um uppp'setningu á
þessum leik, og það vissi Leikfé-
lagsstjórnin — áður en samningar
höfðu tekist með Leikfélaginu og
mér,"
„Hefir þetta þú ekki komið í
bága við starf yðar þar, þar sem
þér eruð með í jólasýningunni ?‘‘
„Neil, í dezember voru æfingar
strjálar á Heidelberg."
„En nekst það ekki á næsta leik
félagsins?"
„Nei, ég er .ekki með l þeim
leik. — En ef þér. viljið fá upp-
lýsingar um Leikfélag Reykjavík-
ur, þá skuluð þér snúa yður tíl
hlutaðeigandi stjórnar, en ekki til
mín."
„Hvenær verður frumsýningin
á Alt Heidelberg?" . ,
„Þriöjudaginn 4. fiebrúar."
„Hverjir leika aöalhlutvérkln ?“-
„Prinzinn, Karl Heinrich, leikur
Bjarni Bjarnasoon læknlr, — og.
hina alkunnu yndislegu Katliie
Leikur frú Regína Þórðardóttir.
Þau hö*ðu leikið þessi hlutverk á
Akureyri, þegar karlakórinn Géys-
ir sýndi leikinn þar. Leikur Idcssí
var sýndur þar 12 kvöld í röð,
altaf við ágæta aðsökn. — Þar
var Ágúst Kvaran leikstjóri- og
lék hirðsnápinn og kammerþjón-
inn Lutz.“
„Og fleiri?" v
• „Skúli Agústsson ieikur for-
KARLAKÓR REYKJAVIKUR.
sætisráðherrann, von Haugh, og
Bjarni Eggertsspon hirðmarskálk-
inn von Passar/e. Kennaiva og
förunaut hins unga prinz, dr. Jiitt-
ner. leikur Árni Benediktsson. —
Hina ungu og-glaðværu stúdenta,
Wedell, Engelbrecht og Bilz, lei'ka
þeir bræðurnir Daníel og Sveinn
Porikelssy.rir og Sveinn G. Björns-
son. ~ Greifi v. Asterberg er leik-
inn af Hermanni Guðmundssyni.
Kammerherrarnir von Metzing og
von- Breitenberg erú leiknir af
Einari Guðmundssyni og Sigurði
Ingimundarsyni. Haraldúr Krist-
jánsson og Ingi Bjamason leika
hirðþjónana Schölermann pg
Gianz."
„En hver leikur veitingamaim-
(inn í Heidelberg?'1
„Það gerir Neljónius ‘Ólafsson,
og konu hans leikur frú Brynveig
Þorvarðardóttir, en frú Dörffel er
leikin af frú Hönnu Þórðarson.
— Hkitverk Kellermanns, þjóns-
íns, er í höndúm Lárusar Hans-
sonar,"
„Eru þau Bjami Bjarnason og
frú Regína þau éinu af þessurii
leikurum, sem. eru leiksviðsvön?"
„Ég Leik Lutz; hinir leikend-
urnir mega víst flestir teljast ný-
liðar á leiksviðinu."
„Hvað eni margir-í leiknum í
alt?"
-,;Leikendur, sem eitthvað hafa
að segja, eru 27. Að nieð töldum
stúc’e tuaum, sem syngja í Hei-
deibeT; eru leikendumir yfir 50.“
„Hefir ekki verið erfitt að æfa .
-svona margt óvant fólk ?“
!-■ „Það er æfinlega erfitt að æfa
Leikrit, ei' tekið er -á því nmð
þeirri-alvoru, sem veru ber,“ segir
ieilístjórinn. „og auðvitað . þyi
erfiðara, sem leikendurnir enu
fleiri. Annars hafá æfingamar
giengið prýðilega. Samvinnan ver-
ið ágæt, allir samhuga um að sýn-
irigin geti fariö sem bezt úr hendi.
i-essir söngmenn eru auðsýnilega
vanir að æfa sig dag eftir dag,
viku eftir viku, ár eftir ár, án
þess að mögla, og áhugi þeirra er
frábær. Það hefir greinilega kom-
;ið í ljós á æfingunum í þessum
Leik."
„Hinn -ágætj söngstjóri kórsins.
hr. Siguröur Þórðarson, er auðvit-
að söngstjórl leiksiius, Eins og
þér auðvitaö vitið, eru söngvarn-
b í léik þessum yndislegir, enda
fyrir löngu náð Evrópufrægð.
Undirleikuriun ex að því skapi
fallegur. Annast hann 7 af voruin
beztu hljóðfæraieikunun, undir
stjóm hr. Þcrarins Guðmundsson-
ar. fiefir samvinnan með öilum
þessum mönnum verið hin á-
nægjulegasta."
„Verður ekki mikill kostnaður
við sýninguna. bæði leiktjöid og
annað?"
„Nokkur verður hann auðvitað,
gn formaður Þjóðleikliúsnefndar-
innar, Indriði Einaysspn rithöf-
undur, hefir sýnt söngflpkkmim
þá miklu yelvild að koma því til
Leiðar, að nefndin lánaði bæði
leiktjöld og húninga til sýningar-
innar, Einnig hefir stjórn Leikfé-
tagsins verið mjög vinsamleg og
Lánað okkur eitt og annað. Sam-
yinna milli L, R. og kórsins hefir
æfíð verið góð. Hefir hann stund-
um aðstoðað við leiksýningar fé-
lagsins með söng, þegar eitthvað
mikið befir staðlð til, Leiktjöldin
eru að mestu leyti gcrð af hr,
(Frh* á 4. siöit)
Hin njja
Eftir Haludan Koht utanríkisráðherra Norðmanna.
ÞAÐ voru einu sinni þeir tím-
ar, aö hægt var að ímynda
sér, að við&kiftalífiö stjórnaðist
Svo að segja af sjálfu sér, — að
vörurnar Jeituðu sjálfkrafa þang-
að, sem þörfin væri mest fyrir
þær; - að alt fltvinnulífið lyti
hinu óbrotna lögmáli um fram-
bpð og eftirspum.
Það vantaði að vísu hvorki
Sanikeppni né baráttu. En þráít
fyiir allar hagfmunamótsetningar
hélzt jafnvægiS nokkurn veginn
nrilli franileiðslunjiur qg afurða-
íölunnar, þannig, að ástæða virt-
ist tll þess að álha, að um ævar-
andi uppgangstim-a væri aö ræða.
Það vantaði ékki heldur við-
Skiftakneppur. Þær komu aftur og
afttir með ákveðnu millibili. En
það var fyrir löngu buið að reikna
út, hve langt liði á milii þeirra,
0g þær liðu altaf hjá, eftir stuttan
tima. Þess vegna röskuðu þær i
raun og veru ekki nema að mjög
Htlu leyti hinni jöfnu þróun og
öryggi atvinnullfsins. Það var
hægt að- sýna fram á það með
tðliUQj að verzlunarumgetningin
vafi sífielt að vaxa, og enginn ef-
aðist um, að hún myndi halda á-
fram að vaxa — svo að segja
um ófyrirsjáanlegá langa framtíð.
Verzlunarpólitík ríkjanna'hvíidi
þar af leiðandi á þessum „góðu,
gömlu tímum" á öruggum grund-
velli, og átti ékki við neinar
skyndilegar aðstæðubreytingar
að stríða. Verziunarsamningarnir
nrilli ríkjanna héldust óbreyttir
ekki aðeins árum, hpldur áratug-
um saman.
Verzlunarpólitíkin er í
dag komin út í stríð og
öngþveiti, sem á sér eng-
in dæmi.
En í staðinn fyrir þessi tryggu
skilyrði er nú koininn stöðugur
ófriður og umskifti á öllum svið-
xyn atyinnulífsins. Það er líkast
því, sem heimurinn sé kominn út
í ævarandi viðskiftakreppu. Það
er órói og ófriður í öllum átt-
um. Hver og einn hugsar um
það eitt að hrifsa tii sín svo mik-
ið, semiiægt ér; og enginn ireyst-
ir Lengur á jafnvægið milli hags-
munamótsetninganna.
Það er ófriður innanlands í
hverju einasta landi, og ófriölur
milli landanna. Um langt skeið
hefir verið háð strið ár eftir ár i
iðnaði og útvegi um launakjör
og vinnuskilyrði. Og það sækir í
sama horfið með landbúnaðinn.
Launasamningar eru aldrei gerðir
nema-til eins árs i einu, og liggur
þö stöðugt við borð, að þeir séu
rofnir á þeim tinia. Sama er að
segja um verzlunarsamningána
rnilli rikjanna. Þeir setja miklu
strangari skilyrði fyrir viðskiftun-
um en áður, og eru þó nriklu
skammlifari, þannig, að stjórn-
irnar verða að þrátta hverjar við
aðra um nýja verzlunarsamninga
hvert einasta ár. Verzlunarpóliífk-
in er oröin stríð og öngþveiti,
sem á sér engin dæmi áður.
Ég skal ekki fara nánar út í
orsakir þessa ófriðar, sem hefir
gengið yfir heiminn í síðustu tvo
áratugi. Svo mikið mun þó vera
óhætt að segja, að það séu sömu
höfuðorsakuriiar, sem valda þess-
um ófriði bæði innan landanna
og á milli þeirra. Auðvaldið hefir
á okkar dögum skapað mótsetn-
ingar á miiii rikjanna og innan
vébanda þjóðfélaganna sjálfra,
sem hafa magnað hagsmunabar-
áttuna fram úr öllu hófi.
Meö hverju ári, sem líður, er
ríkisvaldiö ipeira og meira að
dragast inn í þessa hagsmunabar-
úttu, Ríkisyaldið er notað til þess
að sætta hina andstæðu aðila i
yinnud-eilunum. Og það verður
einnig að sjá fyrir samningum um
verzlunina við útlönd með ná-
kvæmuin ákvæðum um alt. sém
að henni lýtur.
Fyrr á timurii höfðu verzlunar-
samningar við útlönd ekki annað
inni að halda en almenn ákvceði
um jafnrétti og réttafifarslegt ör-
yggi fyrir vörur og vörunutninga
til framandi landa. I hæstu lagi
voru tekin upp i þá. ákvæði úm
vissar tollaálögur. En nú fier þeim
verzlunarsamningum st.ð.gt
fjölgandi, sem setja nákvæmar
reglur um það, hve mikil verziun
megi eiga sér stað á milli land-
anna.
Kvotasamningar
og elearmgsamningar.
Það eru gerðir samnlngar, sem
ákveða að eltt land skuli kaupa
tiltékinn „kvota" af einni eða
annari vörutegund frá öðru landir
Þannig er t. d. ver lu-iarsamning-
ur Englands og Noregs frá árinu
1933, sem skuldbindur Noreg til
þess að kaupa 70% af ðOunl
þeim kolum, sem hann flytur inn,
frá Englandi. Þannig er einnig
verzlunarsamningufiinn milli Nor-
egs og Portugal frá árinu 1934,
sem skuldbindur Portugal tii
þess að kaupa 40% af öHum
þitím fiski ,sem það flytur inn,
frá Noregi í öðrum verzlunar-
samningum, eins og t. d. verzl-
unársamningnum miiii Noregs og
.Italíu-1035, er „kvotinn" miðaður
við hin frjálsu viðskifti fyrri ára,
Þannig leyfir ítalía í þessum
samningi, að ilutt sé ihn frá Nor-
egi það ,sem neníur 70% af-
þeim harðfiski, sem var fluttur
þaðan itin á árinu 1934, 65% af
lýsinu og 55% af öðrum yörum:
En i staö'nn fyrir „kvota“-á-
kvæðin eru i cðrum sanmingum
ennþá nákvæmari fyrirmæli, sem
segja hve inikið magn yfirleút
skuli keypt af eirihverri vöruteg-
uad, eða hve mikiili fjárupphæð-
skuli varið ti) vörukaupa i því
lari'di; sc-ii uiri er að ræða. Þess
konar samninga hefir Noregur
t. d. við Fra-kkland og Spán.
Vörumagnið, sem keypt er, eða
fjárupphæðin, sem keýpt er fyrir,
getur þá einnig verið bundin á-
kveðnum skilyrðum, svo sem
jáfnvirðiskaupum af hálfu hins
landsms. Eða þ'ví gietur v-erið gert
að skyldu að kaúpi-i í staðrin á-
kvéðið magrt af einhvérri vöru..-
Þannig er í samningnum milli
Nöregs og Pnrtugals -Noregi gert
a’ð s’kyidu að kaupa 3 milljónir
litra af héitum vL.um frá Portugal.
En auk þess, sem rikin semja
uin það, hvaða vörur og hve mik-
ið af þeim skuli keypt, semja
þau 'ei.ir.ig úm httt, hvernig þær
skúli grei-ddar. í þVí efni tíðkast-
nú sérstaklega ■hinir svoneíndu
„cLearing“-samningar, eins og
gerðir hafa vérið milli Noregs
og Þýzkalánds. „CLearing" getúr
verið með tvenriu móti: Annað-
hvort. þannig, að: gfieiðslui’ fyrir
vörur- í öðrú- landiriu éru ekki
intar af hendi nema jafnharðan
og að jöfnu við greiðslur. fyfiir
vörur af háifu hins landsins. eða
þannig, að ákveðið. er, að viss
hundraðshluti af andv.rði vaianna
skúlí greiddufi í hinum opinberu
„dearing'‘-bönk um,
ImiflRtningshöít.
Miklú álvarlegri höft eru & við-
skiftunum við -útiðnd í þeirii:
iöndum, 'sem ekki géfia neina
„clearing“-samninga við önnur
lönd; heldur ákveða aiveg upp á
eigin spýtúr, hve mikinn feílend-
rin gjaldeyri innflytjend’urnifi
skuli fá til þess að greiða með
innfluttár vörúr. Mfeð slíkrl skömt-
un á erlendutn gjaldéyri getur
rikið i raun og veru tekið sér al-
gert einíæði um vörukaup frá
útlöndum, eins og t. d. gért hefir
verið í Danmörku í dag.
1 mörgum löndum er þó nógu
erfitt samt um öílun á ’erlendurn
gjaldeýri. Og þess vegna kemur
það fyr r, að innflutiu vðr ir:mr
eru e.ki greiddar ánim saman,
greiðsiurnar „frjósa inni". eins og
kallað er, og það getur haft mjög
alvarlega erfiðleiikia í för með sér
fyrir þá, sem self hafa.
(Frh.)