Alþýðublaðið - 16.10.1936, Blaðsíða 2

PÖSTUDAQINN 16. OKT. 1036.
A11ÞÝ Ð UB U A BID
LAUGARDAGINN 24. október næstkomandi, fyrsta vetrardag,
fer fram almenn atkvæðagreiðsla í Rangárvallasýslu um
það, hvort stofna skuli héraðsskóla í Rangárþingi samkvæmt
frumvarpi til Iaga frá síðasta alþingi.
Ungur bóndasonur á Rangárvöllum hefir sent Alþýðublaðinu
eftirfarandi grein um málið:
Almenn atkvæðagrelðsla i Rangárvalla-
sýslu 1. vetrardag um skólamál héraðsins.
Ungur bóndasonur lýsir skoð- U mvS
unum sínum á málinu tZZZZTTS. Sfí
héraðinu hafa haft vinnusnapir
við þessi verk svo sem vikutíma
á hverju vori og tnega illa viö
að missa vinnu þessa, þó léleg
sé. Komist vinnuskylda á, verður
vinna þessi tekin af bændum.
Hr. B. V. gerir ráð fyrir vax-
andi einyrkjabúskap; þá er gott
fyrir sýslufélag hvert að eiga
(leturbr. B. V. Sbr. „eiga Islend-
inga og nota þá“, eins og einn
skoðanabróðir hr. B. V. komst
að orði í Mgbl. hér um árið, fyr-
ir munn yfirstéttarinnar íslenzku)
árlega flokk ungra manna til að
vinna þau verk, er einyrkinn hef-
ir ekki tíma til.“ Það er víst ætl-
ast til að einyrkinn sé fjáður vel,
fyrst hann á aÖ taka „flokkungra
mannia“ í þjónustu sina. Sam-
kvæmt lögunum „skulu undan-
þegnir skylduvinnunni allir þeir,
er innan 18 ára aldurs hafa tekið
próf í héraðsskóla í annari sýslu.
Sömuleiðis allir þeir, er stundað
hafa nám innan 18 ára í gagn-
fræðaskólum eða mentaskólum.“
Hér er beint stefnt að því, að þeir
unglingar, sem eru á vegum ríkra
aðstandenda, KOMIST HJÁ að
inna af hendi þegnskylduvinnuna.
Ætli þeir þurfi ekki að læra
hlýðni, stundvisi og reglusemi?
Önnur meginástæðan fyrir
nauðsyn skylduvinnunnar er hin
siðbætandi áhrif þeirra tegundar
vinnu, að dómi B. V. Ekki mun
þó reynsla fengin, er sanni þessa
kenningu hr. B. V„ heldur þvert
á móti. Hugsum okkur tvo 20
manna vinnuflokka að sýsluvega-
gerð hér í héraðinú. Öðrum
flokknum stjórnar verkstjóri þar
til skipaður af oddvita í hlutað-
eigandi hreppi, og vinna menn
þar fyrir kauptaxta settum af
sýslunefnd, kr. 0,65 pr. klst. -f
17 aur. fyrir hest og 10 aurar
fyrir kerru, ef þessir hlutir eru
notaðir. I hinum flokknum er
unnið undir stjórn siðameistara
frá héraðsskóla Rangæinga, og
vinna þar allir kauplaust með
„réttindum". I fyrnefnda flokkn-
Á ýmsu hafa Rangæingar
meiri áhuga en skóla- og
mentamálum. Þó eru undantekn-
ingar frá reglunni í því efni.
Þar á meðal er herra Björgvin
Vigfússon, fyrrverandi sýslumað-
ur Rangæinga, nokkrir sýslu-
nefndarmenn m. m.
Sýslunefndm, með hr. B. V. í
fylkingarbrjósti, hefir, að því er
hún sjálf segir, háð sjö ára stríð
fyrir stofnun héraðsskóla í
Rangárþingi. En árangur er enn
harla lítill. En eins og þrautseig-
urn og hugprúðum bardagamönn-
um 'sæmir, hafa þeir ásett sér
að gefast ekki upp, heldur hefja
nýja sókn og sigla málinu heilu
i höfn, jafnvel þótt það kosti
annað sjö ára strið, unz hinu
mikla takmarki er náð: alhliða
mentun héraðsbúa, sem hafa þá
m. a. öðlast hin siðbætandi upp-
eldisáhrif þegnskylduvinnunnar,
lært þar m. a. hlýðni og auð-
sveipni hugarfarsins, sem kvað
vera full þörf.
Frumvarp til laga um héraðs-
skóla með skylduvinnufyrirkomu-
lagi, samið af hr. Björgvin Vig-
fússyni, hefir verið til meðhöndl-
unar hjá allmörgum urn garð
gengnum þingum og jafnvel hlot-
ið. blítt andlát, þar til á siðasta,
þingi , að það náði samþykki
„háttvirtra þingmanna". Leikur
nok.kur grunur á, að meira hafi
þar um ráðið greiðasemi þing-
manna við hinn vinsæla höfund
frumvarpsins, en áhuginn fyrir
framgangi góðs málefnis.
Er þá fengin hin ákaft eftir-
sótta heimild alþingis til stofn-
unar ‘héraðsskóla í Rangárþingi
méð þegnskylduvinnutilhögun.
En nú á málið eftir að ganga í
gegn um annan hreinsunareld:
Þrír fjórðu hlutar kjósenda í
héraði verða að samþykkja stofn-
un skólans. — Atkvæðagreiðsla
um mál þetta fer fram fyrsta
vetrardag í ár.
Sjálfsagt er, að Rangæingar
kynni sér málið vel, áður en þeir
gefa sinn úrskurð. Hafa þeir til
þess all-góða aðstöðu, því flutn-
ingsmaður málsins, hr. B. V., hef-
ir verið svo hugulsamur að gefa
hverju heimili í isýslunni eitt ein-
tak af sérprentuðu útvarpserindi
sínu um skólamálið, er hann
nefnir: „Skipulagsbundið þjóðar-
upþeldi" (ásamt vel heppnaðri
mynd af höf. á fyrstu síðu). —
Þar er „planið" lagt fram, „auk-
íð og endurbætt".
Skulu nú gerðar nokkrar at-
hugasemdir við „planið“.
Þejgar í fáði er að koma á fót
nýjum stofnunum, spyrja gætnir
ménn, sem ekki vilja flana út í
heitt að ófyrirsynju, fýrst og
fremst um kostnaðinn, hvort
stofnunin muni bera sig fjárhags-
lega o. s. frv. Sennilegt er, að
slíkum mönnum þyki kostnaðar-
áætlunin við hinn fyrirhugaða
héraðsskóla Rangæinga all-frum-
leg og máske ekki allskostar
fullnægjandi. Áætlunin lítur
þannig út: „Tekjur og gjöld
skulu standast á“. — Svo mörg
eru þau orð. Skal fyrirtækjum,
er stofnuð kunna að vera, bent
á þetta handhæga form, ef bág-
lega tekst að hafa tekju- og
gjalda-tölurnar nokkurn veginn
jafnar.
Þá skal vikið að því ,sem er
mergur þessa máls: þegnskyldu-
vinnufyrirkomulaginu, sem alt
„planið" er bygt á.
Hér er þegnskylduvinnuhug-
myndin vakin upp af hr. B. V. í
ofurlítið breyttri mynd, sem að
vísu skiftir ekki máli.
Islendingar hafa jafnan verið
andvígir þegnskylduvinnu, og
þeir munu vissulega kveða niður
þann draug, hvenær sem hann
stingur upp hausnum.
Hr. B. V. telur skylduvinnu-
fyrirkomulagið bráðnauðsynlegt,
einkum af tveim ástæðum. Sú
fyrri er, að menn geta unnið af
sér skólagjaldið með 7 vikna
vinnu á vori, „svo jafnvel ör-
eiginn ,sem engan eyri hefir i
búddunni ,getur notið skólans“.
Þetta kallar hr. B. V. skylduvinnu
gegn skólaréttindum. Skal nú
vikið að því fám orðum, í hverju
þau „réttindi" eru fólgin.
Reiknað með hinu rausnar-
lega(!) kaupi, er sýslunefnd Rang-
æinga þóknast að skamta bænd-
um við vegavinnu, kr. 0,65 pr.
klst., verður kaup fyrir 7 vikna
'vinnu (fæði dregið frá) kr. 210,00.
Skólagjald við flesta héraðsskóla
á landinu, þar sem skólagjald
annars er tekið, mun vera um
100 kr„ og munu margir ungling-
ar eiga fullerfitt að greiða það.
En Rangæingar eiga að borga
á þriðja hundrað krðna og þykir
vel boðið!
1 stað þess, að menn hafa unn-
ið fyrir skólagjaldi á 3 vikum,
verða þeir, er nám sækja í hinn
fyrirhugaða Rangæingaskóla, að
greiða kenslugjald með hvorki
meira né minna en 7 vikna vinnu.
Þetta eru þá öll réttindin! Myndi
margur mæla, að hér séu boðin
um ríkir samræmi og starfsgleði,
menn hafa það á tilfinningunni
að þeir eru „sjálfstæðir menn“,
sem vinna fyrir sínu kaupi, er
þeir nota sér og sínum til fram-
dráttar. 1 þegnskylduflokknum
eru aftur á móti sundurleitir hóp-
ar. Þar eru menn, sem sökum fá-
tæktar þurftu að vinna fyrir
kaupi, en vinna þarna af því það
er skylda; -þeir geta heldur ekki
notið skólavistar að vetrinum, því
þá þurfa þeir í útver, mega ekki
við að tapa yertiðaratvinnunni.
Þeir eru því ekki sem ánægðast-
ir. í þessum flokki eru og þeir,
er náð hafa fullnaðarprófi úr
barnaskólanum fyrir hálfgerða
náð kennarans. Þeir fara áreiðan-
lega ekkji í skóla aftur. Þeir telja
dagana þangað til þeir sleppa úr
„þrældómshúsinu". Svo skulum
við segja að þriðji hópurinn vinni
af eldlegum áhuga og „fórnfýsi".
Þeir læra að hlýða, þeir mögla
aldrei, kvarta aldrei, hvað vit-
lausar skipanir sem þeim eru
gefnar; þeir spyrja aldrei: „Til
hvers?“ Þar er kornin „typa“
bréfberans „til Garcia“, sem yf-
irstéttir allra landa dreymir um:
nógu auðsveipir þjónar. — Verð-
ur síðartaldi flokkurinn fyrir far-
sælli áhrifum af göfgi vinnunnar?
Skylduvinnunni hafa nú verið
gerð nokkur skil að sinni. Því
skal aðeins minst á eitt atriði enn
í erindi hr. Björgvins Vigfússon-
ar. Hann telur að tvær leiðir séu
til að markinu: alrnenn mentun.
Leiðirnar eru: skylduvinnuskólar,
er hér hefir verið drepið á, eða
almenn skólaskylda. Telur hr. B.
V. síðari leiðina litt færa vegna
kostnaðar ríkissjóðs.
En svo verður að líta á, að
meðan ríkissjóður íslands hefir
ráð á að kasta fé svo hundruð-
um þúsunda króna skiftir í hina
svokölluðu andlegu stétt —
presta og kirkjur — þá hefir
hver sá maður, er æskir mentun-
ar, fylsta rétt til að heimta kenslu
og skólavist, sér algerlega að
kostnaðarlausu.
Rangæingur.
neyzln- og naaðspja-
vornm.
Eftírlit með matvælum og öðrum neyzlu og nauðsynja-
vörum er nú hafið samkvæmt ákvæðum laga nr. 24,
1. febrúar 1936. Verða sýnishorn til rannsóknar tskin
í verzlunum og annars staðar þegar eftir 15. nóvem-
ber næstkomandi, og verður þess þá krafist, að allar
vörur, sem hafðar verða á boðstólum, fullnægi ákvæð-
um laga og reglugerða hér að lútandi. Eru hlutaðeig-
endur ámintir um að kynna sér lög þessi og reglu-
gerðir, sem hvorttveggja verður sérprentað og selt í
bókaverzlunum auk þess að birtast í Stjórnartíðlndun-
um á venjulegan hátt.
Heilbriggðls8nálaráðiiiteytf(0«
Munið 1 krónu
Heitt & Kalt.
máltiðirnar.

Dýraverndarinn,
6. tbl. yfirstandandi árgangs,
september 1936, er komið út.
Innihald: „Geta dýrin hugsað?“
eftir Carl Dymling, „Kettir eða
fuglar?“ eftir Ólaf Friðriksson,
„Grimd" eftir Jón Pálsson o. m.fl.
Veslingarnir.
Nú fer að verða hver síðastur
fyrir fólk að sjá þessa ágætu
mynd á Nýja Bíó, því að hún
verður mjög bráðlega send út
aftur. Gamla Bíó sýnir ennþá
Lapplandsmyndina Útlaginn með
Gull-Maj Norin og John Ekman
í aðalhlutverkunum.
Laugaskóli
var settur 12. þ. m„ og er það
nokkru fyr en áður hefir verið.
Komnir voru flestir nemendur, er
skóli var settur. Skólinn verður
fullskipaður í vetur. Smiðadeild
Skriftirkensla.
Hóp og einkatímar.
Guðrún Geirsáóttir.
Sími 3680.
Kenni að sníða og taka mál.
Laufásveg 2 A. Sími 2460.
er vegna mikillar aðsóknar stærri
en undanfarið og hefir verið aúk-
ið við húsrúm og áhöld. (FO.)
Verkamannafélag Húsavíkur
hefir verið tekið í Alþýðusam-
bandið. Félagatala er 188, for-
maður er Árni Jónsson.
Upp á iíf og daaða.
Leynilögreglusaga eftir „Seamark“.
legt, ieins og yður hlítur að renna grun í. Haldið þér í
rauú og veru að ég Isé svoleiðis mað|ur, að ég láti
eina milljón dollara ganga úr greipum jnér, svona al-
veg fyrirhafnarlaust. Þér hafið náð í lagfega fúlgu
í d a,g.
— Upp með hendurnar, og færði sig nú nær hoinuim.
Ef þér gefið ekki óð;ajra skýringu á komu yðar hingað,
þá hringi ég til Scotlúnd Yard.
— Og hvað svo?
— Ég held yður hérna, þangað til lögreglan kemur.
— Þajð er ýmislegt, herra Elroyd, sem þér kærið yð-
ur ekki um ajð gera, og eitt af þvi er að hringja til
Sootliaúd Yard. Nú skal ég segja yður, hvað ég æfla að
igera.
— Þér ýtið til mín símanum og ég hringi til Soot-
liand Yard, einmitt héfn|a( í yðar eigiin lestrajrsal og að
yður áheyrajndi. Ég ætla að segja þeim, hvar ég er,
hvert var erindi mitt hingað, og hvernig ég komst inin.
Fáið mér símann og ég tala við þá. Fininið númerið,
eða þér eruð dauðans matur.
Horle átti ervitt með að anda. Hann beit saman tönn-
unum, færði sjg nær Cartery og miðaði beijnt í andlit
honutn.
— Reynið ekki neinar hótanir hér, sagði hann.
— 1 /diag feom ég jinn í borðstofu yðar ,mieð dálítinim
böggul. 1 þessum böggli voru demaantar, Vantinede-
mantarnir. Böggullinn var opmaður og demiantarnir voru
skoðaðir. Dóttir yðar skoðaði þá, en ég veit að hún á
engan þátt í hvarfí þieirra.
Ég lofeaðt skríninu sjálfur, og úm leið tók ég til mín
öskjuna með Vantine-demöntunum. Þegar ég opnaði
mínar öskjur, voru þær tómar. Vantine-demantarmir
voru horfnir. Rennur yður nú |grun í, hvað ég er að fara.
— Nei, ég hefi engan grun um það, hreytti herra El-
royd út úr sér. \
— Demantamir voru í öskjunum, þegar við vorum
hér inni í borösalnum á ;Glaire Hall, en þeir voru horfn-
ir, þegar ég var kominn út mieð öskjurnar. Það mundi
því ekki vera of djarft |að álykta, að demantarnir hefðu
horfíð hér. Og það er þieSsvegna, sem ég er héji; í yðaí'
húsi klukkan eitt að næturlagi. Vantine-deniímtarnir
tiiheyra mér; en ég vil fá þá; óg er eð leita að þeim
— Vogið þér yður að halda því fram, a,ð þessir de-
mantar yðar hafí horfiðl í Glaire Hall? þrumaði herra
Elrayd.
— Cartery bandaði frá sér hendinnj.
— Ég segi ekki an;nað ien það sem ég veit, sagði hanm.
Herra Elroyd stóð lengf, án þess að mæla orð frá
vörum. Hann var náföluh í |andliti.
— Ég gæti skotið yður eins iog hund, hvæsti hann
milli Síaimanbitinna variún|na.
— Það er ég viss um;, að þér kysuð hielzt af öllu, en
þér hefðuð áreiðanlega gert það Istraf, ef þér hefðuð
þorað.
Horle gékk nær Cartery, þangað til ekiki var meir en
skref á milli þieiria.
— Fariö þér út, sagði hann.
— Ég fæ mér lögneglumeun i0g lögnegliuhiunda og
læt standa vörð við húsið dag og nótt. Farið þér út >og
þakkið þér guði fyrir, að ekki hlauzt verra af þessiu
ferðalagi yðar.
Gartery horfði upp í loftið pg dró þungt andann:
— Þér megið reiða yður á, að ég kemist héðan út, án
þess að mér verði gert nokkurt. mein. Það megið þér
hengja yður upp á.
— En það er dálítið jannað, sem ég þarf að hugsa um.
Ég fer ekki héðan út, fyr en ég hefi demantana. Ég
hefi ekki eytt mörgum mánuðúm1 í að klófesta þá, að-
eins til þiess að látia hrifsa þá út úr höndunum á mér.
— Horle varð ennþá, hvítaiili1 í framan. Éf þér minnist
á þetta einu orði meir;, þá skýt ég yður niðúr.
Cartery gékk einu sferefi nær honum. Uggvænlegur
glampi sást í laugum hans.
— Þér ætlið að ná. í lögfræðing yðar! Gerið þér svo
vel; ég óttast það lekki. En hlustið á mig stundarlkiorn.
Áður en é]g fór hingáð í lestrarsalinn eyddi ég 10
mínútusm í borðisalnum. Og það get ég sagt yður, «ö
hvert leinaista leynihólf, sem kann að felast í Glairs
,‘Hall, sfcal ekk;i leynast niér. Ég er að léita að Vantine-
demöntunum, og ég skail finna þá. Ýtið til mín símanum
og ég skal sýna yður, hvað ég geri.
Án þes;s að hugsa um skammbyssunal, ýtti Cartery
Horle til hiiðair iog greip isímatólið. Svo beið hann þaúg-
að til miðstöð svaraði og bað um Sootland Yard.
XVIII. KAFLI.
SKAMMBYSSUSKOT.
Horle stóð orðliaus og horfði á Gartery. Hann ætlaði
vairlia að trúia isínum eigin eyrum.
— Leggið frá yður hieyrnartólið, iskipaði hann. Hanin
gat varlia þekt sína eigin rödd.
Cartery sinéri sér við að Horle með heyrnartólið
við eyrað.
— Er þiað Scotland Yard. Mig langar til að tala við
einhvern, isem hiefir með Vaintine-málið ,að gera. Þietti*
er Chris Gartery. Ég er á . . . .
Áður en Cartiery var kominn lengra, áttaði Horle sig
og hleypti af og miðaði jbieint í andli,tið á Cairtery.
En Gártery hafði haft aujgun hjá sér. Um leið og hnnn
sá Horle þrýstá fíngrinum á gikldnn, fleygði hainn frá
sér heyrnartólinu og hienti sér flötum á gólfið.
Horle hóf upp byssunia og ætlaði að keyra hana í
höfuð Cartery. Gartery seildist með sinaberri, stæltrji
hendinni fyrir brjóst Horle og haröi hanji ofan' í gólfíð.
Horle gleypti andan á lofti og andaði að sér hinu eitr-
aða gasi. Gasið streymdi ofani i lungun og smám saman
misti hann mieðvitundinia. Hann gierði þó ennþá eina til-
raun til þess að standa á fætur, en gat það ekki.
Oartery hélt vasaklút fyrilr munni 'sár og stóð á önd-
inni, til þess að fá lekki eitrið ofa;n í lumgun. Svo fór
hann að skreiðast út að glugganum.
Ý
\