Alþýðublaðið - 07.12.1936, Blaðsíða 3

MÁNUDAGINN 7. DEZ. Í936.
XERTBÐBBKBIB
4fel>¥ÐUBLAÐIfi
ail'STJORI:
í.'R. VÁXiDBMARSEOH
RITSTJORKí
Alþllhditilw
$h»n«aagur ílA Ingólfwrtrrat!)
&FGRMÐSLA:
AlþýðBÍiösliiU.
íBngHugur frfi Hverflcgöís?^.
anr&R:
4800—4900.
«890; AXgreiSsla, augiyetaga*
mi. Ritstjðra (ímUendsr
m$; RitsfcJðsL '
«9$S: Vílhl. g. Vilhj&iBiuM. ífeetea.
im&; r. R. VBldemarsmoB iJisawi

s£l£fS^pitóiiaí8pea
Magnfis finðmnnds-
son talar.
S Ú STAÐREYND hefir böggl-
ast óþægilega fyrir brjósti
ýmsra Sjálfstæöismanna, a'ð út-
gjöld Reykjavíkur hafa nær fjór-
faldast síðan 1929, á samia tínra
og gjöld ríkisins hafa ekki hækk,-
að neitt viðlíka, og frómir iiðs-
menn Sjáifstæðisflokksins hafa
komið á fund foringja sinna o.g
beðið þá um skýringu; og nú
hefir Magnús Guðmundsson
talað. ’
Ræða hans birtist í Morgun-
blaöinu á laugardaginn, og hún
er, þó ótrúlegt megi virðast, vit-
lausari en alt annað, sem Mogg-
inn hefir birt um mjög lang;t
skejð. Þó er ræðan líklega flutt
í fullri hjartans einlægni; hún
á líkiega að sýna, hvernig Sjálf-
stæðisflokkurinn mundi stjórna
Reykjavík, ef engin landslög
væru til, og er því þess verð, að
henni sé gaumur Igefinn.
Magnús minnir sem sé á þá
staðreynd, að til er stofnun, sem
heitir Alþingi, og að það leggi
bænum ýmsar skyldur á herðar,
skyldur, sem Magnús virðist á-
líta að bærinn muffidi l^oma sér
hjá að uppfylla, ef ekki væri Al-
þingi og rauðir flokkar, sem þar
fara fmeð völd.
Nú skuluð þið íá a.ð heyra,
hvað það er, sqm Alþingi, þ. e.
a. s. rauðu flokkarnir á þirjsb
hafa neytt upp á Reykjavík, að
dóimi Magnúsar. Hann ra'ðar
þessu í i'urureð mestu nákvæmni
og tölusetur liðina.
Liðirnir eru þessir:
1. Alþingi neyðir Reykjavík til
þess að hafa lögreglu.
2. Það neyðir hana til þess að
verja fé til heilbrigðismála.
3. Það neyðir hana til þess að
verja fé til fátækraframfæris.
4. Það neyöir hana til þess að
i halda uppi atvinnubótavinnu.
5. Það neyðir hana til þess að
sjá börnum fyrir fræðslu.
6. Það neyðir hana til þess að
i sjá um vinnumiðlun. >
7. Það neyðir hana til þess að
leggja fram fé til atvinnubóta.
8. Það neyðir hana til þess aö
leggja fram fé til alþýðutrygg-
inga.
Nú dettur víst mörgum í hug
að spyrja, hvað bærinn mundi
gera fyrir íbúana, ef hann væri
með öllu sjálfráður.
Ekkert af því, sem greinir í
framantöldum 8 liðum, ef Magn-
ús og íhaldsbræður hans ættu að
ráða. En hvað er þá eftir af
verkefnum venjulegs bæjarfé-
lags?
Það er næsta fátt.
Bæjarbúar geta gert sér það til
gamans, að hugleiða hvaða dóm
Reykjavík myndi fá hjá siðuðum
mönnum (Sjálfstæðisleiðtogarnir
mundu kalla hana fyrirmyndar-
borgj, ef engu fé væri varið til
þeirra hluta, sem að framan
greinir.
t lok greinar Magnúsar er syo
enn þá eitt gullkornið; hann ber
þar saman eignir Reykjavíkur og
ríkisins, og Reykjavík er að hans
dómi rík, en ríkið fátækt.
Auðlegð Reykjavíkur fæst með-
al annars með því að meta til
peninga allar götur og forarræsi
horgarinnar. Hins vegar hefir
ríkinu ekki hugkvæmst að telja
með eignurn sínum þjóðvegi og
brýr og aðra hliðstæða hluti; svo
samanburður Magnúsar er ekki
alveg laus við að vera falskur;
en Magnús er nú líka Sjálfstæðis-
leiðtogi.
Að þessu sinni skal Magnúsi
slept með það, sem upp er talið
af vitleysum hans, en meira er
til.
Fyrst og síðast: FATABÚÐIN
Svikiferill Eyjólfs Jóhannssonar rakinn.
Hann hefir með svikum og
prettum valdið stórtjöni og orð~
ið þjóðinni tii skammar erlendis
'O'VAÐA HNEYKSLI er nú
í uppsiglingu í Mjólk-
urfélaginu?“
Svo spurði maður nokkur ná-
kunnugur starfsháttum íhaldsins
um daginn, þegar Morgunblaðið
birti nýjasta siðferðisvottorðið,
sem Eyjólfur Jóhannsson hafði
sníkt sér út hjá húsbændum sín-
um í Mjólkursamlagi' Kjalarnes-
þings.
! skjóli þessa nýja siðferðis-
vottorðs hefir Eyjólfur nú byrj-
að að peðra í Morgunblaðið
ýmsu góðgæti, sem safnast hefir
fyrir hjá honum undanfarið og
„legið í kassa“.
Enda þótt flestir viti nú orðið
hversu mikið mark er takandi á
skrifum Eyjólfs, skulu þessi nýj-
ustu ritverk hans tekin til athug-
unar. Þó ekki hans vegna, held-
ur vegna hins, að Mjólkurstöðin
í Reykjavík er fyrirtæki, sem
varðar allan almenning í bænum
og nágrenni hans og mjólkursal-
an i bænum kemur við afkomu
fjölda bænda og allra mjólkur-
neytenda i bænum.
Við umræður, sem urðu í blöð-
unum um Mjólkurstöðina fyrir
nokkru, varð opinbert, hversu
hræðilegt ólag var á rekstri henn-
ar undjr stjórn Eyjólfs áður en
stöðin var tekin leigunámi af rík-
isstjórninni 12. júlí síðastl., og
hvernig viðskilnaður Eyjólfs var.
ViðbjóÖslegur söðaskapur átti sér
þar stað. Eigur bændanna, mjólk-
urafurðirnar, eyðilögðust fyrir
hirðuleysi. Skyrið var látið maðka
í stöðinni og síðan var þvi ekið
í heilum bílförmum upp í Mos-
fellssveit og haft í áburð-á tún
stórbændanna. Ostar voru látnir
mýgla i haugum og þeim síðan
brent í tonnatali. Maður meö
sómatilfinningu, sem lent hefði í
spor Eyjólfs, hefði þagað í þeirri
von, að fyrndist yfir afglöpin.
Eyjólfur kaus að tala. Verði hon-
um að góðu.^
Morgunbl. flutti þá lygi, fyrir
munn Eyjólfs, að mikilli mjólk
hefði verið helt niður eftir að
nýja stjórnin tók við stöðinni.
Þá var upplýst, að helt hefði ver-
ið mysu úr nokkrum flöskum, '
sem skemst hafði vegna þess,
hve léleg tæki stöðvarinnar voru
orðin. En um leið var upplýst,
að miklu af óskemdri mjólk hefði
verið helt niður I stjórnartíð Eyj-
ólfs vegna þess, að ekki vom til
ílát undir hana. Stundum svo
skifti þúsundum lítra á dag. Var
ekki betra að þegja, Eyjólfur?
Tæhin sem altaf vorn
»í pöntnn".
Næsta lygin var sú, að nýtízku
tæki hefðu legið í alt sumarniðri
á hafnarbakka vegna slóðaskap-
ar hinnar nýju stjórnar mjólkur-
stöðvarinnar og notuð í þess stað
gömul og ónýt tæki í stöðinni.
Þetta á sér nokkra. forsögu.
I fyrra haust í byrjun nóvem-
ber kom í ljðs, að gerilsneyðing-
artæki stöðvarinnar voru lítt not-
hæf. Um það leyti var Eyjólfur
að ná í ríkisstyrk til mjólkur-
stöðvarinnar, og fékk hann styrk-
inn með því skilyrði, að tækin
væru endurbætt. Á sama tíma
kom'í ljós að kælivél stöðvarinn-
ar var ófullnægjandi, svo að ekki
var hægt að kæla mjólkina svo
að hún héldist óskemd. Eyjólf-
ur lofaði líka að bæta úr því.
Á þennan hátt tókst honum að ná
í ríklsstyrk að upphæð 183 þús.
kr. til stöðvarinnar.
Eyjólfur getur skrifað nýja
grein og skýrt frá því, hvort
þessir peningar „liggja í kassa“
hjá Mjólkurfélaginu ennþá, en öll
þessi tæki voru ókomin þegar
nýja stjórnin tók við stöðinni 12.
júlí. Eyjólfur bar það fyrir rétti
10. júlí, að innflutningsleyfi hefði
ekki fengist, og þó mun hann
hafa haft leyfið í fórum sínum,
því að innflutnings- og gjaldeyr-
isleyfi hafði verið gefið Mjólkur-
félaginu þann 12. júní, og gilti
leyfið fyrir júní og júlí.
Eftir að nýja stjórnin tók við,
fór hún að skrifa þeim firmum, !
sem tæki og vélar stöðvarinnar J
eru frá, og vita hverju sætti, að
þessir hlutir, sem sa,gðir voru
pantaðir fyrir löngu, voru ekki
komnir. Og þá kom ýmislegt í
1 jós.
Firmað, sem selur kælivélarn-
ar, hafði gert Mjólkurfélaginu til-
boð um nýja kælivéi þann 7.
iapríl í vor. Því er ekki sint fyr
en einmitt um það leyti sem stöð-
in var tekin, þá er alt í einu
rokið til 'Og vélin pöntuð
með símskeyti. Svo þegar vélin
loks kom, var innflutningsleyfið
orðið ónýtt. Þó tókst að fá það
endurnýjað, og er hún nú kom-
*in í stöðina, þrátt fyrir svik Eyj-
ólfs. ‘
Verri er þó sagan um geril-
sneyðingartækið. Það kom upp
úr kafinu, að M .R. hafði pantað
tækið í byrjun nóvember 1935,
en afturkallað pöntunina mánuði
seinna. Þar við sat.
Stjórn mjólkurstöðvarinnar
pantaði svo tækið eftir að hún
tók við. Það er nú tekið í notk-
un fyrir nokkru og er í beztai
lagi. Nú eru líka hættar að ber-
ast kvartanir út af því að mjólk-
in sé ekki góð, og salan hefir
aukist svo mikið, að í október
seldust 461 þús. lítrar, en ísama
mánuði í fyrra 429 þús. lítrar.
Þetta svíður Eyjólfi, því að með-
an hann stjörnaði var salan
minni en á sama tíma í fyrra, og
einu sjnni komst dagssalan, þann
9. júlí í sumar, niður í 7385 lítra.
Nú seljast 15—16 þúsund lítrar
á dag. Það mátti sannarlega ekki
seinna vera að tekið var í taum-
ana, ef ekki átti að venja Reyk-
víkinga alveg af að drekka
mjólk.
Alit erlendra viðskiftamanna
Og enn kom fleira til, sem sýn-
ims af honum. Enn rétti þrællinn
við og Húnröður varð féþurfi.
Var þá sagt, að illt væri að þræll-
inn skyldi auðgast en göfug-
mennið Húnröður vera félaus. Var
þrællinn þá drepinn og eigurhans
teknar.
Á Sturlungaöldinni raskaðist
jafnvægið milli þessara höfðingjia,
auðurinn skiftist á færri hendur.
Lenti þá í blóðugum bardögum
og borgarastyrjöld, sem endaði
með því, að útlenda valdið kom
og jafmaði leikinn og sölsaði ís-
lainxi undir sig.
Og okkar foma, glæsilega
ineinining, í skjóli hinnar nýju ís-
lenzku kirkju, þessarar kirkju, —
sem byggði á þeim óvanalega
grundvelli, að Alþingi sjálft sam-
þykkti með lögum að taka hina
nýju trú, til þess að friðurinn
héldist og menningin.
Fyrst sjáum við menninguna
blómgast. Skólar rísa UPP- Sögur
og fræði eru skráð í klaustrum
af þeim mönnum , sem notið hafa
þessarar mentunar. Jafnvel kon-
ur læra latínu.
En kjrkjunni hnignar líka. Hún
er hluti af rómversk-kaþölskú
kirkjunni, sem nær um allan hinn
mentaða helm. Hún eykur vald
sitt, sölsar undir sig eignir
manna, fjarlægist sitt uppruna-
lega markmið.
Fleira er það, sem við sjáum í
nýju ljósi, þegar við endurskoð-
urn sögu þjóðarinnar.
Það er sagt, aö bezti mæli-
kvarði á siðmenningu hverrar
þjóðar sé staða konunnar.
Höfum við ekki margsinnis
stært okkur af frelsi íslenzkti
konunnar á söguöldinni? /
Höfum við ekki dáð þessar
fornkonur, sem sýndust fullkomn-
ir jafnokar »,drimannanna, fenga
svipað uppeldi, gengu með þeim
að leikjum og voru metnar eftir
manngildi sínu án tillits til að
þær væru konur? Minnumst við
ekki Guðrúnar ósvífursdóttur,
þegar hún reis upp á brúðar-
bekknum og kallaði á menn sína,
til þess að verja manninn, sem
flúið hafði á náðir hennar, gegn
bónda sinum? Eða Þorbjargar
digru, er hún tók Gretti til sín í
trássi við sveitunga sína og að
bónda sinium fjarverandi og
svaraði mótbárium hans með því,
að hans væri heiður meiri að
eiga þá konu, sem þyröi að gera
slíkt ? Eru ekki f jöldamargar sugn-
ir þessum líkar um sjálfstæði og
þrptt íslenzkra kvenna? Áttu þær
ekki mikinn þátt í sagnarituninni
með frásögum sínuin? Hafa þær
ekki átt drýgstan f>átt í því, að
vernda mqðurmálið okkar?
En þegar litið er á konurnar,
sést bezt, að frelsið átti hér aldrei
heímaland, hvorki á gullöldinni
né siðar,
Það voru sjálfsagt riku kon-
urnar elnar , sem nutu þess frjáls-
ræðis, sem dáð hefir verið svö
mjög, og þó var það af skornum
skamti, því þær voru manni
gefnar án þess að spurt væri um
vilja þeirra sjálfra.
Hvernig var farið með ambátt-
irnar? Er ekki saga Melkorku
ódauðlegt minnismerki um kjör
þeirra? Og eftir að þrælahald
legst niður, loðir alt af lítils-
virðingin við sjálf verkin, sem
þær leystu af hendi. Griðkunafn-
ið er lítilsvirt og vinnukonu-
störfin.
En þegar þjóðin fer að rumska
af hinum andlega dvala, þá er
staða kvennanna sú, að ekki á
stúlka kost á neinum möguleik-
um öðrum en að giftast eða aö
verða vinnukona, sama sem
kauplaust. Og ekki erfir systir
nema hálfan hlut á móti bróður-
hlut. Enginn spyr um hæfileika
konunnar. Hún er ekki talin með,
þegar spurt er um vilja þjóðar-
innar.
Hvenær fer þjóðin aÖ losna úr
þessúm fjötrum? Hún lifir að
sönnu og andlegt líf hrærist með
henni. Alþýðan, sem er svo fá-
tæk, a,ð hún á engin nothæf
byggingarefni, á alt af yrkis'efni.
Ágætismenn komq fram á öll-
um öklum, sem finna sárt til
niðurlægingar þjóðarinnar, En
þó brýzt hún ekki af sjálfsdáð-
um undan farglnu. Áhrif koma
annars staðar frá. Beztu vakn-
ingamennirnir, eins og Eggert
Ólafsson, vakna einmitt til fullr-
ar meðvitundar um þjóðerni sitt
í útlegoinni í öðrum löndum.
Brennur ekki i honum uppreisn-
arandinn;
„Þó að margur upp og aftur
ísland níði búðarraftur,
meira má en kvikindiskjaftur
kraftur guðs og sannleikans.“
Það er auðsætt, að örlög ís-
lenzku þjóðarinnar eru nátengd
örlögum annara þjóða, e<g að
söniu lögin gilda alls staðar.
Kúgunin á sitt alþjóðamál. Af
hvaða kyni, kynflokki eða þjóð,
sem menn eru, finna þeir eins til
kúgunar. Saga íslenzkrar alþýðu
er saga alþýðu annara þjóða.
Alþýðan rís upp, þeir mörgu
og smáu, sem sagan greinir ekki
frá, vakna til meÖvitundar um,
að þeir eru þjóðin. Frelsið verð-
ur að vera í þeirra höndum, ef
jafnvægið á að haldast.
Suður á Frakklandi verður
bylting seint á 18. öld. Menn
heimta frelsi, jafnrétti, bræðra-
lag fyrir alla, og hingað norður
berast þessi áhrif. Alt af er náið
samband milli okkar frelsisbar-
áttu og þeirra strauma, sem ber-
ast um heiminn.
Suður í Ameríku er hafið frels-
isstríð þrælanna, og konurnar
taka málstað hinna undirokuðu
og vakna um leið til meðvitundar
um sitt eigið réttleysi.
Hin mikla frelsisbylgja, sem
hafin er, heldur altaf áfram að
rísa; því hvað eru tvær aldir í
lífi mannkynsins? Á okkar dög-
um.sem nú lifum,gerast stórkost-
legar byltingar. Rússland verður
frjálst. Alþýðan tekur völdin þar
og viða annars staðar í heimin-
um.
Alt af stækkar hópur þeirra,
sem krefjast réttar síns. Og nú
skilst okkur, að það sem okkar
beztu menn meintu með sjálf-
stæðisbaráttu íslands fyr og síð-
ar, var aldrei annað en frelsi
fyrir alla og lífsmöguleikar, og
að það, sem óttast ber mest og
verjast, er kúgun hinna fáu yfir
fjöldanum. Þessar tvær stefnur
berjast nú um völdin í heiminum.
Um þetta er barist á Spáni, þar
sem alþýðan vopnfá ver lif sitt,
og það, sem er lífinu rneira,
frelsið.
Við ,sem höfum boðað til þess-
arar samkomu, sem erum lítið
og fáment verkakvennafélag,
höfum viljað minnast þess á
fullveldisdeginum, að við erum
stoltar af því að leggja fram
krafta okkar eftir föngum í þeim
stóra hópi, sem berst fyrir mann-
réttindum alþýðunnar, rétti
hennar til lífsins sjálfs.
Við vitum það, að sigri kúgun-
arstefnan, er fullveldi íslands úr
sögunni, og að menningin sjálf
er undir því komin, að alþýðan
sigri í frelsisbaráttu sinni.
Leiðrétting.
1 nreininni um samninga
Sjúkrasamlagsins við Læknafél. á
föstud. stóð, að sérfræðingavið-
tal eða vitjun ef ir tilvísun greidd-
ist með 5»/o hækkun, en átli að
vera 50 “/o hækkun.
ir viðskilnað Eyjólfs og erfið-
leika þeirra, sem við tóku af
honum. Sumir af þessum erlendu
viðskiftamönnum, sem Mjólkur-
stöðin þarf að eiga skifti við,
kvörtuðu undan því að illa gengi
að fá greiddar vörurnar. Vegna
þess neituðu þau að selja nema
gegn staðgreiöslu. Eitt firmað
sendi stjórn mjólkurstöðvarinnar
afrit af bréfi frá öðru firma, senl
hafði skift við M. R. Þar segir
svo: „Vi vil derfor raade Dem til
at sende (Varen) kontant med
Betaling i danske Kroner." Ann-
að segist ekki hafa fengið vélar
sínar greiddar, og segir því: „. . .
at den islandske Stat munterí
körer videre med vore Maskinðr
og tjener Penge paa dem“. Hið
þriðja talar um „daarlige Erfa-
linger med Hensyn til vort Til-
godehavende". Það var ekki
glæsilegt að taka við fyrirtæki,
sem hafði svona orð á sér.
Eyjólfur hefir gaman af að
hóta málaferlum. Hami ætti nú
að hóta þessum gömlu erlendu
viðskiftavinum sínum málsóknum
fyrir þessi ummæli. Hver veit,
nema þau birtu þá lista yfir ó-
greidda vixla og fleira þess hátt-
ar, sem hér er slept. Það gæti
þá orðið tilefni til þess, að Eyj-
ólfur fengi nýja traustsyfirlýs-
ingu frá síjóm M. R.
Sinkennlleo sala.
End þótt Eyjólfur hefði þannig
með loforðum, sem ekki voru
haldin, náð í nærri tvö hundruð
þúsund króna styrk úr ríkissjóði,
seldi hann stöðina í þessu vand-
ræðaástandi fyrir fult verð, eÖa
270 þús. kr. Þegar stöðin var
metin í sumar af dómkvöddum
mönnum, varð matsverðið aðeíns
nokkrum þúsundum hærra, en
það mun líka vera fullhátt. Þanp-
ig hefir allur þessi styrkur lent’í
„kassa“ Mjólkurfélagsins. Átti þó
styrkurinn . auðvitað að standa í
stöðinni, sem óeyðanlegur og ó-
seljanlegur höfuðstóll, til þess að
allir bændur, sem stöðina nota,
geti haft hans not, en ekki að-
eins þeir, sem stöðina áttu þegar
styrkurinn var greiddur úr ríkis-
sjóði. Þess vegna bar að draga
upphæð styrksins frá verðinu
þegar selt var. Eyjólfur hefir því
selt Mjólkúrsamlagi Kjalarnes-
þings það, sem hann átti ekki
með að selja. Hann veit ef til
vill ekki hvað það heitir? En
þetta nýja samlag stofnaði hann í
fyrra til þess að koma þessari
ágætu sölu fram.
Fiórir fimta hlotar svib-
En það var ekki nóg. Nýlega
barst stjórn mjólkurstöðvarimnar
kæra yfir því frá lögreglustjóra,
að ekki væru haldnir samningar
þeir, sem Eyjólfur hafði á sínum
tíma gert við bæjarstjórn Reykja-
víkur um leigu á lóð þeirri, sem
mjólkurstöðin stendur á. Af fimm
skilyrðum, sem sett eru í leigu-
samninginn, hefir Eyjólfur upp-
fýlt eitt, en svikist um að upp-
fyllia hin fjögur.
Og þetta eru atriði, sem geta
valdið því, að hvaða dag sem er
verði hægt að stöðva rekstur
stöðvarimnar með lögregluvaldi
vegna þessara vanefnda.
Bændur í Mjólkursamlagi Kjal-
arnesþings, sem eru eigendur
stöðvarinnar, ættu nú að fara að
skilja, hvernig kaup þeir hafa
verið leiddir út í. í fyrsta lagi
er þeim seldur ríkissjóðsstyrkur-
inn. 1 öðru lagi er þeim selt fyr-
irtæki, sem þá var orðið ólög-
legt vegna vanefnda á samning-
um. Væri ekki ráðlegt fyrir þá að
athuga, hversu lögleg slík sala
er?