Alþýðublaðið - 22.03.1937, Qupperneq 3

MÁNUDAGINN 22. MARZ 1937.
Í^l¥BUlLiKBIl
RITSTJORIl
*. ®. VALDBMABaCCBl
*IT8TJO»Mfí
ÁlþýOakCaivg.
SSssæmagpBE Zr* tegðlffiateHJöi
lUrGRMÐBUEl
Alþ^ðakAaÍBK.
1w»mrangpr £pfi HWKflagflKS*
HlMABi
1900-400«.
AfgreÍSsÍÉj &uglýfiin$a
*á«i; Ritotjörn jlnnl«ndwr er#ms
S: Bitstiórl.
1 VlíhJ.B. VimjtlmH itttímm
«604« W. 9L VnUfiinMHHS -'AeiWi®!'
<gig BPatjy.
Nð hlosta bændor.
T. T VAÐ v&rður um Kveldúlf?
*• * Þessi spurning hljómaði
tvisvar í fundarsölum hins ný-
afstaðna Framsóknarpings.
Spurningunni var fagnað með
dynjandi lófataki, ag þingmenn«
héldu heim, fullvissir þess, að
fjármálaráðherra jreirra, Eysteinn
Jónsson, mundi sjá svo til, að
sva ið yrði: Kve'dúlfur verður
gerður upp.
Og erm hlusta bæniur á hinn
sama Eystein Jónsson svara
Spurningunni: Hvað verður um
Kveldúlf ?
Þegar Jretta er ritað vita menn
ekki betur en að svarið verði:
Kvddúlfur heldur áfram störfum,
jrjóðbankinn á að veita honum
ný lán; spillingin á að halda á-
fram.
Sjálfstæðisflokkurinn kallar:
„Veitið viðnám“ gegn uppgjöri
Kveldúlfs. Framsöknarflokkurjnn
virðist ætla að svara: Hér er ég,
albúinn að veita hið um beðna
„vlðnám“.
Hvernig mun bændum, sem nú
lilusta, líka slík svör?
Því munu jreir svara á sínum
tírna.
En meðal annara orða: Hvern-
jg mun fara um Bændaflokkinn
milli Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknar, eftir að Framsókn
hefir gegnt kaljinu um „viðnám“?
Verður ekki bilið helzt til rnjótt
fyrir Briem og Jón í Dal? Mun
ekki Ölafur Thors telja pað
skyldan vinargreiða við Fram-
sókn, að sökkva „móðurskipinu“
í sæ og jrar með Júdösunum?
Svo virðist mörgum. Og ekki
mun örgrant um að jressari hugs-
un hafi skotið upp í hugum
sumra Framsóknarmanna.
Bændurnir hlusta. Þeir búast
við að heyra Eystein Jónsson
segja skýrt og skorinort: Fram-
sóknarflokkurinn ætlar að st'öðva
Kveldúlfshneykslið, og hann ætl-
ar að korna í veg fyrir að það
geti endurtekið sig. Um petta er
full samvinna milli stjórnar-
flokkanna.
En þvi miður munu þieir verða
fyrir vonbrigðum; ©n af pei.*n
vonbrigðutn rnunu þeir nema lær-
dóm. Þeim muin skiljast, að það
©r ekki til nerna einn flokkur í
landinu, sem stendur fast að
þeirri kröfu, að uppræta fjár-
málaspillinguna úr þjóðlífinu,
sem stendur fa.st að þeirri kröfu,
að fá fullkomið lýðræði á sviði
atvinnu- 0g fjármála, að það er
ekki til neima edmt flokkur í
landinU, þar sem allir frjálslyndir
umbótamenn, sem vilja raun-
hæfa umbótapólitík, geta samein-
ast — pað er Alþýðuflokkurinn.
inn.
Þær raddir, senr landsmenn
heyra frá pingsölunum pessa
dagana, munu valda sögulegum
straumhvörfum í íslenzkum
stjórnmálum.
Barniaskólarnir!
Kenala hefst aftur í barnaskól-
unum miðvikudaginn öftir páska,

Endurreisn tooaratitoerðarinnar er
skiljrrði fyrir bættnm njóðarhag.
Yfirráðin yfir atvinnotækjnnum verðnr að taka úr hðndnm
hinna athafnalansu og nppgefnn einræðisherra.
Eftir Jön Signrðsson
¥ FYRRA VETUR fluttu þing-
-®- menn Alþýðuflokkslns í neðri
deild alþingis frumvarp til laga
um togamútgerð ríkis og bæja.
Fyrir andstöðu íhialdsflokksins
og Framsóknar náði frumvarpið
ekki fram að ganga.
Hvaðanæfa af landinu bárust
áskoranir til alþingis um að sam-
þykkja- frumvarpið, en íhalds og
Framsóknarmenn, þessir fjendur
aííra umbóta og framfara í sjáV-
aí'útvegsmálum, létu allar áskor-
anir sem vínd um eyrun þjóta.
Það hefir lengi verið krafa Al-
þýðuflokksins, að togaraflotinn
yrði endurnýjaður, en þeirri
kröfu hefir ekki verið sint ennþá.
Eftir því sem lengra líður,
togurunum fækkar, þeir eldast
og iganga úr sér á ýmsan hátt,
verður þörfin fyrir aukningu og
endurnýjun enn þá brýnni, en
jafnframt enn pá erfiðari til
framkvæmda.
Það dylst engum sjómanni eða
verkamanni, sem um þessi mál
hugsa, að með sama afturhaldi
og kyrstöðu er stefnt í hreinan
voða. Ef ekkert er að gert, ef
alt er látið reka á reiðanum, má
búast við að við stöndum einn
daginn togaralausir og verðum
að láta okkur nægja að horfa á
aðrar pjóðir ausa upp afla á
nýtízkutogurum á okkar eigin
fiskimiðum. Við verðum að láta
okkur nægja „reykinn af réttun-
um“, eins og par stendur.
Hverjir eiga að endur-
nýja togaraílotann og á
hvaða grundvelli á að
reka útgerðina?
Um pörf endumýjunar togara-
flotans hefir verið minna déilt
heldur en pað, hverjir ættu aö
gera út togarana.
Ef einstaklingamir, sem hafa
haft yfirráðin á togurunum, væru
þess eða hefðu verið pess megn-
ugir að viðhalda togaraflotanum
eða auk hann, pá skulum við
gera ráð fyrir að þeir hefðu
gert pað.
Því er samt ekk\ að leyna, að
ef vel hefði verið stjórnað, ef fé
frá útgerðinni, pegar vel gekk,
hefði verið látið ganga til við-
halds henni, í stað pess að stela
pví til aníhars, pá væri ejkki
komið sem komið er.
En reynslan hefir sýnt, að ein-
staklingarnir geta hvorki né vilja
endurnýja flotann, og verður pví
pað opinbera að gera það.
Um rekstur stórútgerðarinnar
er piað að sjpgja, að þar hefir
einstaklingsframtakið sýnt sig
þannig, að glæpur væri gagnvart
þjóðfélaginu sem heild að láta
einstaklingana hafa yfirráðin
lengur ótakmörkuð.
Dæmin sanna petta ápreifan-
lega, og er pað nærtækasta og
skýrasta frá s. 1. vori, þegar
Kveldúlfur bindur togarana við
hafnarbakkann og skipar áhöfn-
um þeirra í Iand, til viðhótar í
atvinnuleysingjahópinn, sem fyrir
var, prátf fyrir pað, að mokafli
er á Halamiðum iOg hijnir tog-
ararnir koma hver á fætur öðrum
með hlaðafla eftir stutta útivist.
Og Kveldúlfur lét heldur togar-
ana liggja ®n að láta þá veiða
Þanníg lágu Kveldúlfstogaramir hundnír við hafnargarðinn
af pólitískum ástæðum, þó að afli væd nógur.
pví á pessum tíma öfluðu þeir
(oga ar ve', sem voru að karfa-
v'eifium fy'rir Sólbakkaverksmiðj-
una.
Ffeiii dæmi mætti nefna, en
það er óparft.
Það er vitaö, að með einstak-
lingsreksíursfyrirkomulaginu er
ekkert hugsað um atvinnupörf
verkamanna og sjómanna eða
hugsað uni hagsmuni heildar-
innar, heldur er útgerðin háð
dutlungum einstakra manna, og
pað hefir sýnt sig, hve hörmu-
legar afleiðingar það hefir haft
fyrir afkomu hins vinnandi fólks
og hag þjóðarinnar í heild sinni.
Það opLibera á að endurnýja
og aiuka togaraflotann, og tog-
araútgerðina á að reka af því op-
inlbera, eða ráði, sem skipað er
af því, og íagfélögum verkalýðs-
ins. Þá fyrst er fengin trygging
fyrir því, að stórútgerðin sé rekiri
með hagsmuni verkalýðsins,
hagsmuni heildiarinnar fyrir aug-
um.
Ásigkomulag togaranna
sem til eru.
Það hefir áður verið skrifað
um það, bæði af mér og öðrum,
hvernig togaraflotinn rýrnar ár
frá ári, án pess nokkuð sé að
gert.
I íslenzkri eigu eru nú 37 tog-
arar, og eru 2 þeir yngstu nú 7
ára gamlir; sá elzti er 25 ára.
Tólf af togurunum eru 20 ára og
eldri. Meðalaldur togaranna eir'
17 ár. Af pessum tölum má sjá,
að ástandið er verria heldur en
margur gerir sér í hugarlund.
Viðhald togaranna hefir veri'ð
mjög slæmt, málamyndahreinsun
og viðjgerðir, en ekki verið fylgt
peirri reglu, að taka fyrir ein-
hvern. vissan hluta skipsins á ári
hverju og gera það vel, heldur
hefir verið farið á hundava'ði yfir
alt skipið og ekkert hálfgert.
Eftir pví hefir eftirlitið verið,
fyrst og fremst mjög lélegt, og
svo pað sem verra er, að miklar
undanpágur hafa verið veittar
frá pví að framkvæmt yrði það,
sem skoðunarmennirnir voru
búnir að fyrirskipa að gera.
Þessir aflóga togarar, sem til
eru, ganga miklu ver og {5yða
mikið méiru af kolum heldur en
þau skip, sem bygð eru nú á
seinni árum. Okkar togarar
ganga 9—10 mílur á vöku og
ur á vöku og eyða ekki nema
5—7 smál. af kolum á sólarhring
Á útgerðarkostnaði munar petta
allmiklu, fyrir utan það sem
hæfni nýju- skipanna er mikið
meiri til veiða og skipin hafa 1
skilyrði til að koma með mikið
betri fisk á markabinn, par sem
flýtir í ferðum er mikiÖ meiri.
Um öryggið er pað að segja, að ^
það er stórhættulegt hverjUm
manni að fara út í skipin, pví ó-
hætt er að segja, að pau eru
flest úr sér gen;gin.
RyðkláfaJog raanndráps-
bollar.
Það hefir einnig verið svo að
orði komist af einum „háttsett-
| um“ útgerðar- og íhaldsmanni,
að ásigkomúlag íslenzku togar-
! anna væri þannig, að þeir væru
: sannkallaðir „ryðkláfar og inanr,-
drápsbollar", og felst ótrúlega
mikill sannleikur í flessum orð-
um.
Það kom fyrir atvik í haust,
sem hendir ápreifanlega til,
hversu mikið öryggisleysi er fyrir
sjómennina að fara út í togarana
suma hverja.
Það er í fersku minni enn pá,
pegar togarinn Leiknir frá Pat-
reksfir'ði fórst á s. 1. hausti.
Annar vörpuhlerinn slæst ó-
gætilega utan í skipið; pað kem-
ur gat undan, sklpið fyllist af
sjó jg sekkur.
Fýrir .pað, að skip eru nálægt
og petta skeður i ekki mjög
slæmu veðri, verður mannbjörg.
Ef skipið hefði verið eitt séf á
fiskimiðunum, ekkert skip ná-
lægt og veður slæmt, þegar ö-
happið vildi til, má búast við að
allir mefcnimir heíðu farist og
enginn verið til frásagnar um
hvað oýðið hefði inör> .um og
skipi að fjörtjóni.
Togaramir eru sterkbyggðir,
gert ráð fyrir að þeir poli högg
af hlerunum og gert ráð fyrir að
peir erfiði mikið, pegar verið er
að toga í slæmum sjó.
Leiknir var gamalt skip, 16
ára, og er ekki niokkur vafi, að
| hlerinin hefir hitt á veikan eða
viðigerðan blejtt.
Á miýju skipi eða vel við
höldnu hefði petta ekki komið
fyrir.
^ Þeir, sem eru á móti endurnýj-
un togaraflotans og tefja að byrj-
að verði á henni, skapa s'ér punga
ábyrgð. Ár frá áiri eldast togara-
garmarnir sem til eru, örýggis-
leysið eykst að samia skapi, afl-
inn minkar og hagur þeirrna þreng
ist sem lífsafkomu eiga undir
pví, hv-ernig togararekstuirinn
gengur.
Þ-egar gainall togari ferst og
og manntjón verður og ekkjur og
munaðarleysingjar, sem mist hafa
íyrifvinnuna, standa uppi bjarg-
arlaus — allslaus, pá hljóta þeir,
sem verið hafa á móti togarafrum
várpi Alpyðuflokksins, að finn-a
til sektar. ,Þeir hljóta a'ð v-era séirí
p-ess meðvilandi að peirra -er sök-
in að nokkru leyti. íhaldsmenn
hafa vi'ðurkennt, að t-ogararniirl,
sem til eru, séu ryðkláfar, sem
tæpl-ega er .faramli á sjó á. Þeir
viðurkenna einnig, að togaraút-
gerðin geti borið sig, og menn-
irnir, sem .á t-ogurunum vin-na,
hafi -einna hezt -og lífvænlegust
kjör allra sjómanna, og pó —
hierjast þ-eir m-eð hnúum og hn-ef-
um móti pví að úr verði bætt
því hörmul-ega ástandi, sem tog-
araflotinn ier k-ominn í.
En sjómannastéttin, sú vinnu-
stéttin, seni m-esfu fórnar og
mesta björg færir í pjóðairbúið
krefst pess að fá b-etri tæki ti.1
að vinna m-eð, góð skip til að
sækja sjóinn á, skip, se-m veita
peim b-etri aðbúnað, m-eiri arð
-og meira öryggi, heldur -en gömlu
skipin g-eía g-ert.
Sá arður, sem fengist h-efir á
togurunum er óeðlilega lítill, sam
anhorið við aflann s-em inn í
skipin hefir komiö, en v-egn-a þess
að skipin -eru lítil, gömul -og á
eftir tínranum, og yfir útg-eröinni
hafa framsýnislausir og aftur-
haldssamir einstiaklingar haft ráð-
in, pá h-efir -ek'ki nema tiltölul-ega
lítið af aflanum v-erið hagnýtt.
Vinnukraflur skipshafn-arinnair h-ef
ir v-erið notaður ti.1 þ-ess að mokia
v-erðmætunum í sjóinn aftur.
Rányrkjan.
Þaö má segja, að á -öllum íiski-
flotanum okkar og pá sérstak-
1-ega á t-ogurunum, hafi ríkt megn-
asta rányrkja.
Á saltfiskveiðum hefir sem sagt
karfa til ver.ksmiöjuanar á Si-glu-
firði, þó p-eim væri boðið kr.
5,50 pr. mál, og þrátt fyrir þaö,
að vitanlegt var, að pað marg-
borgaði sig fyrir pá a'ð láta pá til
v-eiðanna fyrir petta hátt verð;
eyða 8—14 smálestum af kol-
um á sólarhring, en nýjustu tog-
arar-nir, sem bygðir hafa verið og
komið hafa til fiskveiða hér við
Iand, eru mun stærri en peir
stærstu okkar, ganga 12—15 míl-
ekkcri verið hirt annað -en p-oirsk-
bolurinn og lifrin. Öllum hausurn,
hryggjum og fiskúrgangi verið
fl-eygt, og v-eit ég, að fólk getur
ekki látið sér í hug d-etla, hvaða
fádæm-a auðæfum h-efir verið h-ent
þannig fyrir borð.
Það var svo lengi vel, að nieð
lifrina var f-arið þannig, að hún
var látin í tunnur og ge-ymd í
peim, par til að landi kom, pá
var hún tekin til bræðslu, meira
og minna skemd, -og fékkst ekki
úr henni pað lýsi, sem raunveru-
]-ega h-efði átt a'ð fást, og piað
siem fékkst, var -eðlilega ekki góð
vara.
Smám samau breyttist þó petta
í b-etra h-orf. Bræðslutæki v-pir|u
sett um borð í skipin -og lifrin
brædd ný. Ómögul-egt -er með töl-
um að gera sér gr-ein fyœir, hve
mikiu af verðmætum hefir verið
bjargað, m-eð pví að taka upp
pietta fyrirkomulag á lifrairbræðsl-
unni, en óefað er pað mikið. Þó
er -ekki nærri vel í p-essum efmun.
M-eð nýrri -og betri tækjum, pir-ess-
urn -e'ða skilvindum er hægt að ná
mikið m-eiru lýsi úr lifrinni h-eld-
ur en nú er g-ert. Áirl-ega -er h-ent1
í sjóinn ópressuðum grút, sem
talsv-ert lýsi -er í, s-em a,ð v-erð-
mætum irílun v-era 100—200 pús.
króna virði.
Það v-erður h-eld-ur -ekki með
tölum talið, hve miklum verðmæt-
um hefir verið fleygt fyri-r b-orð
1 hausum -og hryggjum, ufsa og
karfa og öðrum fiskúrg-angi.
Aðeins í janúarmánuði s.l. er
flutt út úr landinu fiskimjöl fyr-
ir rúnrar 43 pús. kr. Á s. 1. ári
er flutt út fiskimjöl fyrir tmimar
600 pús. króna, og á s.l. ári
eru fluttar út karfaafuirðir fyrir
urn tvær milljónir og ufsi og
annar fiskur, s-em áður v-a-n að
mestu hent, fyrir um -eina miilj-
ón króna.
Það -eru ekki n-einar öfgar, pó
maður láti sér í hug d-etta, að á
togaraflotanum s.l. 15—20 ár, hafi
verið hent í sjóinin verðmætum.
s-em pó var búið að afla og taka
in:n í skipin, verðmætum — se-m
nema ár-eiðanlega pjóðarskul-d-
um okkar ísl-endinga, -en þær em;
yfir 90 milljónir.
Það h-efir v-erið kvart-að sáiran
yfir pví, hvað afli væri lítill,
að útg-erah ba r; sig ekki og fl-eira
af líku tagi.
En pað er ábyggilegt, að slik-
ar kvaríanir h-efðu ekki puirft að'
k-oma, ef allur aflinn, sem fengist
hefir, hefði v-erið hagnýttur til
fulls. Eins og að framan greinir,
pá h-efir v-erið flutt út á s.l. ári
afurðir úr því, sem áður viar
fleygt, fyrir hátt á fjórðu millj-
ón króna. Þó má s-egja, að -ekki
hafi verið n-ema lítill hluti hirtur
móts við pað, sem hægt h-efði
verið, -ef tæki væru til, að hag-
nýta allt sem -aflast.
Þeir togarar, seim til eru, eru
pað Igamjir og þam.ug byggðir,
að erfitt e; að koma fyrir í peim
beinavinnsluvélum, hvað þá öðr-
um tækjum, svo sem til nlður-
su'ðu eiða þ-ess háttar. Frystiklef-
ar eru e-ngir.
Við byggingu nýrra skipa 'yrði
að ge;a ráð fyrir jiessu öllu
saman-. !
Rányrkjan verður að hverfa.
Atvinnumöguleika alla verður
að nota pjóðinni lil framdráttar,
og arðskiftingin verður að vera
réttmæt.
Þjóðin he-fir aldrei haft og hef-
ir ekki ráð á að henda. ver'ð-
mætum; alt verður að Imgnýta
lii fulls, sem aflast, en pað verö-
ur ekki g-ert með peim tækjum,
sern til eru.
Ný tæki, nýja togara,' vesrður
að fá, 03 þeir verða að vera
þannig úthúnir, að alt sé hægt að
hirða, engu purfi aö henda af
tiví, sem hægt er að skapa verð-
mæti úr, og v-e-,rða má til aukn-
inigar atvinnu.
Frh. á 4. síðu.