Helgarpósturinn - 19.12.1985, Page 3

ósk. Tungumálakunnátta er nauð-
synleg. Það sem ég tel hvað var-
hugaverðast er hversu mikið nýtt
land danskan hefur unnið í sjón-
varpinu og sjónböndunum — já, það
heitir videóið á færeysku. Það hefur
til dæmis aldrei verið til siðs að setja
færeyska texta á bíómyndir, það er
dýrt og ekki til kunnátta og tækni-
legar aðstæður til þess. Þetta þyrfti
auðvitað að breytast; sjónvarpið er
opinber stofnun og þar á allt að vera
á færeysku sem hægt er. Á þeim bæ
er mönnum hinsvegar tæknihliðin
fyrst og fremst hugstæð og minna
hugsað um að nota krafta kunnáttu-
fólks um mál. Því er mest sent út af
efni sem þeir fá ódýrt frá Danmörku
með dönskum textum og flestum er
danskan svo töm að þeim finnst
þetta ekkert óeðlilegt. Færeyskum
textum hefur að vísu verið klesst
yfir danska texta á fréttamyndum
en yfirleitt með svo hrapaílegum
árangri að fólk hefur kvartað undan
því. Ég hef haldið námskeið með
mínum nemendum um þýðingar á
sjónvarpsefni, en náttúrlega höfum
við engar aðstæður til að vera þýð-
ingarstofnun fyrir sjónvarpið. Þetta
er í raun eitt af því sem Færeyingar
gætu reynt að læra af íslendingum,
listina að texta bíómyndir svo vel
sé."
Nökur teldorð
Færeyingar hafa ekki farið var-
hluta af nútímatækni frekar en aðr-
ar þjóðir. Jóhann Hendrik segir að
myndbandaleigur spretti upp eins
og gorkúlur á hverju útskeri og an-
nesi í Færeyjum, á stöðum þar sem
hafa til dæmis aldrei verið bókabúð-
ir. Færeyingar eru líka að tölvuvæða
hjá sér og þar vill færeyskan náttúr-
lega verða gloppótt og fátæk að
tækniorðum sem nú eru allt í einu í
munni hvers manns á hverjum degi.
En líkt og við Islendingar hafa
Jóhann Hendrik og kollegar hans
reynt að stoppa upp í götin.
„Þegar tölvurnar komu fyrst fyrir
um fimmtán árum héldum við að
þetta væru kannski einhverjir duttl-
ungar í tæknilega sinnuðu fólki,
sem líklega hyrfu fyrr en varði. Svo
stóðum við allt í einu andspænis því
að tölvur höfðu lagt undir sig allt
þjóðfélagið, skrifstofurnar, skólana,
heimilin. Þá létum við til skarar
skríða og reyndum að koma ein-
hverjum af aðalhugtökunum á fær-
eysku. Fyrir tveimur árum síðan
hugkvæmdist mér til að mynda orð-
ið „telda" en áður höfðu menn ver-
ið að bögglast við að tala um „data-
machine" eða „computer". Nú það
er skemmst frá því að segja að orðið
„telda" sló í gegn og nú nota Færey-
ingar ekki annað orð yfir þetta þing.
Þannig að fólk er í raun mjög mót-
tækilegt fyrir nýyrðum af þessu
tagi, ekki síst yngri kynslóðin sem
ber minni virðingu fyrir dönskunni
en eldra fólkið gerði."
Máli sínu til stuðnings dregur
Jóhann Hendrik úr pússi sínu lítinn
bækling, „Nökur teldorð", útgefinn
af „Málsovnur Föroya Fróðskapar-
félags", vísi að færeysku tölvuorða-
safni sem hann hefur tekið saman.
En nú er slík söfnun og nýyrðasmíð
komin á könnu færeyskrar mál-
nefndar, fimm manna nefndar, sem
stofnuð var í fyrra og hefur að mark-
miði að reyna að efla stöðu færeysk-
unnar sem nútímamáls sem fái
mætt þeim kröfum sem margþætt
nútímaþjóðfélagið gerir. Það eru
ýmis áform uppi; þeir hafa þegar
komið upp símaþjónustu fyrir al-
menning og svo stendur til að gefa
út fleiri söfn með sérfræðiorðum og
að reyna að gera ýmsar stéttir þjóð-
félagsins áhugasamar um málfar
sitt.
Gegn darwinisma í
málvísindum
„Nú er í tísku að tala um nokkuð
sem kallast „language planning".
Margir málvísindamenn hafa
lengstum yppt öxlum þegar talað er
um málvernd, nýyrðasmíð og því-
umlíkt. En nú er komin upp sú staða
að nýfrjálsar þjóðir sem hafa orðið
að búa við ok herratungunnar rísa
upp og vilja efla sitt eigið móður-
mál. Þessar þjóðir hafa ekki tíma til
að bíða eftir hægri og eðlilegri þró-
un. Það er merkilegt að hingað til
hefur verið ríkjandi i málvísindun-
unum eitthvert náttúrufræðivið-
horf, einhver darwinismi, sem segir
að tungumál eigi að þróast eðlilega
eins og lífverur. En nú þarf þetta að
gerast fljótt, tungumálin þurfa að
laga sig að þeim kröfum sem nútím-
inn setur. I swahili vinna menn til
dæmis baki brotnu við að búa til orð
um allt sem lýtur að vísindum. Þetta
heitir á fínu máli „language plan-
ning", en er í raun ekkert annað en
það sem við í Færeyjum höfum ver-
ið að gera í eina öld og þið á íslandi
í tvær aldir. En það er sumsé mikil
hreyfing á minnihlutamáium svo-
kölluðum. Ég vil ekki taka of stórt
uppí mig, en það sem hefur áunnist
hjá okkur er mörgum þessum smá-
málum fyrirmynd. Það dvaldi til
dæmis hjá okkur maður allan fyrra-
vetur frá retó-rómanska málsvæð-
inu í Sviss til að kynna sér aðferðir
í baráttunni fyrir máli sínu. “
Einn af hyrriingarsteinum lifandi
tungumáls er ófrávíkjanlega bóka-
útgáfa, að fólk hafi greiðan aðgang
að rituðu orði sem skrifað er á móð-
urtungunni. Hvernig er þeim mál-
um háttað í Færeyjum?
„Það er í raun furðulegt hversu
mikið hefur komið út á færeysku á
þeim stutta tíma sem hún hefur ver-
ið til sem ritmál. Samt er það vita-
skuld ekki nóg til að fullnægja þeim
kröfum sem tiltölulega fróðíeiksfús
lesandi gerir; það vantar alfræði-
bækur, tæknibækur, bækur til að
lesa sér til afþreyingar — og lesefni
handa börnum er ekki síst mikil-
vægt, því í barnæsku mótast les-
venjurnar. Nú eru gefnar út um
hundrað bækur á færeysku á ári
hverju og auk þess lætur útvarpið
þýða mikið af bókum sem eru flutt-
ar sem framhaldssögur, en koma því
miður alltof sjaldan út á prenti. Það
er í raun og sanni undarlegt að
koma hingað til íslands og sjá allt
þetta bókaflóð; ég sá mér meira að
segja til mikillar gleði að sú skepna
sem þið kallið Andrés Önd er kom-
in út á íslensku. Það væri mikill
munur ef hægt væri að fá Færeying
til að þýða þær bókmenntir — það
munar um allt."
Brotlegur á færeysku,
dæmdur á dönsku
Hér á landi tala menn aðallega
um þá hættu sem stafar af enskunni,
danskan er íslendingum ekki
munntöm lengur. Jóhann Hendrik
segir að málið horfi svolítið öðruvísi
við í Færeyjum, þar séu áhrif dönsk-
unnar yfirþyrmandi, en enskan
smitist meira í gegnum dönskuna,
tildæmis komist ýmis ensk tækni-
orð inní færeyskuna með viðkomu í
dönskunni. Annað sem stingi í augu
sé að danskan sé ennþá mjög fyrir-
ferðarmikil í stjórnkerfinu og dóms-
kerfinu — til dæmjs komi það iðu-
lega fyrir að þeim Færeyingi sem
hefur unnið sér eitthvað til saka séu
birtar sakargiftirnar á dönsku og
loks þegar þrjóturinn hlýtur dóm sé
dómurinn oftlega kveðinn upp yfir
honum á því sama máli. Það er sum-
sé víða pottur brotinn, en samt er
Jóhann Hendrik Poulsen bjartsýnn,
hóflega bjartsýnn að vísu, en bjart-
sýnn samt.
„Færeyskan hefur smátt og smátt.
verið að vinna sín réttindi. Það
steðja að vísu ýmsar hættur að, en
ég held að utanaðkomandi hætta
geti líka vakið mótspyrnu, brýnt
málvitund þjóðarinnar. Það er mín
von og ég tel mig sjá teikn á lofti um
það. Þrátt fyrir alla svartsýni, sem
vissulega er réttmæt, eygi ég vonar-
glætu," segir Jóhann Hendrik Poul-
sen sem nú er aftur kominn til Fær-
eyja, á Fróðskaparsetrið, að rækta
sitt mál...
-EH.
GLEÐILEG
JÓL!
Kva, bara komin jól — og maður
er varla búinn að sleppa orðinu
fyrr en þau eru búin aftur; atlir
voða voða stressaðir og erfiðir í
skapinu, nema kannski þeir sem
eru síölvaðir af jólaglöggi og
kokkteilboðum, alveg þangað til á
aðfangadagskvöld þegar klukkur
hringja og allir verða voða voða
góðir við háifgieymdar ömmur og
vanrækt lyklabörn og vinnu-
þrælkaða foreldra. Svo þarf nátt-
úrlega ekki að segja frá þeirri ógn
og skelfingu þegar grámyglulegur
grámi hversdagsins færist aftur
yfir í ársbyrjun og gjalddaginn á
vísa-kortinu færist óðfluga nær
einsog hver önnur ógn og skelf-
ing. En það er víst óþarfi að minna
á öll þessi leiðindi — nú þegar
helgi jólanna er ekki einu sinni
runnin upp í allri sinni dýrð.
í þessu jólafylgiblaöi Helgar-
póstsins reynum við náttúrlega að
vera svolítið jólalegir og lítið
áhyggjufullir, þótt Hafskipsmál og
aðrir stórskandalar leiki lausum
hala um aðrar síður blaðsins. Við
bregðum okkur í heimsókn til
fimm erlendra sendiherra sem bú-
settir eru í Reykjavík og forvitn-
umst eilítið um jólahald þeirra
þjóða sem þeir eru fulltrúar fyrir.
Og niðurstaðan: jú, jólin eru ósköp
svipuð hvar sem er í heiminum.
Við bregðum heldur ekki útaf
þeim sið að bjóða fólki uppá ýmis-
lega dægrastyttingu yfir jólin, þótt
sjálfsagt sé margt annað sem
mæðir á og glepur hugann. Við
birtum myndgátu og náttúrlega
skákþrautir fyrir allan þann fjölda
sem stundar þessa þjóðaríþrótt,
að ógleymdri getraun sem um leið
er einskonar upprifjun á þeim
málum sem helst hafa verið á síð-
um Helgarpóstsins á árinu sem er
að líða.
Þetta er sumsé- allt með ósköp
hefðbundnu sniði, einsog reyndar
jólin öll, ekki satt? Hjá fæstum
þykja þau víst hátíð þar sem óhóf-
leg nýjungagirni á við — menn vilja
helst smákökurnar hennar
mömmu, eins lengi og þeirra nýt-
ur við, þeir vilja fá sínar rjúpur og
sitt hangiket og þeir vilja heyra
gömlu lummurnar, jólaklisjurnar,
sem gamlir jafnt sem ungir kunna
víst afturábak og áfram. En jólin
eru sumsé einna best þegar þau
eru einsog jólin í fyrra, sem voru
ábyggilega góð jól. Eða vonandi.
Sumsé — það er óskandi að
landsmönnum megi hljótast gleði-
leg jól og fagnaðarríkt komandi
ar. .
Umsjón með jólablaði: Egill Helgason
Islensk _
oM ensk ~
KNATTSPYRNA
V18& S*gur8»soo ÍSLENSK
KNATTSPYRNA 1985
íslensk knattspyrna er komin út,
ítarlegri en nokkru sinni fyrr.
í bókinni er að finna nákvæmar
töflur um leiki, leikjafjölda og
markaskor einstakra leikmanna
auk 300 mynda. íslensk
knattspyrna ’85 er besta
heimildarit um íslenska
knattspyrnu sem völ er á. . .
Verð kr. 1.488.-
Þetta er 5. árbókin
Saga Westham er komin út.
Bókin fjallar í máli og myndum
um Westham, sögu þess og sigra.
Westham er eins og kunnugt er
eitt frægasta knattspyrnulið
Bretlands og í dag eitt af
toppliðunum. Verð kr. 975.-
í<=

OKHLAOAN-.
L X JL-i. X J. ± J
den vaknar loks edrú eftir lans
HELGARPÓSTURINN 3