Helgarpósturinn - 12.06.1986, Side 32

Af aðsókn á Listahátíð
Adsókn á Listahátíd í Reykjavík
hefur veriö nokkud gód, ad því er
Salvör Nordal, framkvœmdastjóri
hátíöarinnar, tjáði Helgarpóstinum.
Uppselt var á sýningar Nolu Rae
og John Mowat á látbragðsleik.
Einnig var uppselt á fyrirlestur Dor-
isar Lessing, hins kunna breska rit-
höfundar. Og það kemur engum á
óvart að uppseit var á tónleika
Claudio Arrau í Háskólabíói. Upp-
selt var einnig á Fröken Júlíu Strind-
bergs í uppsetningu og leikstjórn
meistara Bergmans, þó ekki allar
þrjár sýningarnar. Salvör sagði að
aðsókn að P/'cosso-sýningunni á
Kjarvalsstöðum væri mjög góð. Á
miðvikudag hefðu t.d. um 4000
manns komið og virt fyrir sér meist-
araverk Picassos. Hún sagði að önn-
ur atriði Listahátíðar hefðu einnig
gengið ágætlega. Og þrátt fyrir nei-
kvæða umræðu um staðsetningu
jazztónleika þeirra Herbie Han-
cocks og Dave Brubecks hefði að-
sókn verið mjög þokkaleg.
Miðasala á popptónleikana með
Madness, Fine Young Cannibals,
Lloyd Cole and the Commotions,
Simply Red, Grafík, Rikshaw, Greif-
unum og Bjarna Tryggva er mjög
farin að taka við sér. Nokkuð betri
sala er á seinni tónleikana sem
verða á þjóðhátíðardaginn, 17. júní.
Það er líkast til af því að þar spilar
hljómsveitin Madness sem á vin-
sældum að fagna hér á landi.
Dagskráin um helgina
The Shadows halda tvenna tón-
leika á Listahátíð í Broadway
fimmtudagskvöldið 12. júní og
föstudagskvöldið 13. júní.
Á laugardag verður opnuð yfirlits-
sýning á verkum Svavars Guðna-
sonar í Norræna húsinu.
Sama dag áttu að vera tónleikar í
Háskójabíói með Sinfóníuhljóm-
sveit Islands og einsöngvaranum
Katiu Ricciarelli en hún hefur boðað
veikindi. Stjórn Listahátíðar hefur
nú fengið ensku sópransöngkonuna
Margaret Price í hennar stað.
Sunnudaginn 15. júní leikur í
Gamla bíói Vínar-strengjakvartett-
inn verk eftir Mozart, Alban Berg og
Frans Schubert.
Listahátíð lýkur síðan með popp-
tónleikum í Laugardalshöllinni á
mánudag og þriðjudag, þjóðhátíð-
ardaginn. Góða skemmtun.
-gpm
TÓNLIST
Einlœg fegurd
Kennarar Tónlistarskólans í Reykjavík
heiðruðu skólastjóra sinn, Jón Nordal, í til-
efni sextugsafmælis hans^ á tónleikum í
Norræna húsinu 3. júní sl. Á þessum tónleik-
um var flutt kammertónlist og kórtónlist eftir
Jón; elsta verkið var lítið kórlag frá því hann
var 14 ára og yngsta verkið frá því í fyrra.
Hér var því varpað ljósi á 45 ára merkt fram-
lag til tónlistarsögu þjóðarinnar. Tónleikar
sem þessir eru sannkölluð hátíð, því það er
sjaldan sem kostur gefst að kynnast yfirliti
yfir verk íslensks tónskálds á sama hátt og
yfirlitssýningar myndlistarmanna eru settar
upp með vissu millibili og safnrit merkra rit-
höfunda eru gefin út. Þarna hafa aðrar list-
greinar forskot fram yfir tónlist, sem er auk
þess skráð á ritmáli sem fáir lesa sér til
gagns. Þess vegna hefur þjóðin ekki átt þess
kost að kynnast list Jóns Nordals á sama hátt
og annarra stærstu listamanna sinna.
Það ber að hafa í huga, þegar fjallað er um
þessa tónleika, að kammertónlist er aðeins
lítill hluti af tónlist Jóns, langflest verka hans
eru skrifuð fyrir sinfóníuhljómsveit.
Fyrir hlé voru flutt verk frá æsku- og náms-
árum Jóns; Systur í Garðshorni fyrir fiðlu og
píanó frá 1945, Tríó fyrir óbó, klarinett og
horn, sem var samið 1948, og Sónata fyrir
fiðlu og píanó, samin 1952.1 þessum verkum
gætir áhrifa ýmissa strauma samtímans, þó
innan ramma hefðbundinna forma. Þjóðleg
áhrif eru merkjanleg í Systur í Garðshorni,
má þar nefna notkun fimmunda í köflunum
um Ásu og Signýju og tíð takttegundaskipti
í kaflanum um Helgu. Hindemith-áhrif má
heyra í Sónötu fyrir fiðlu og píanó. Á 6. ára-
tugnum kynntist Jón helstu framúrstefnu-
straumum i tónlist Evrópu og varð boðberi
nýrra tíma í íslenskri tónlist. Hann hefur þó
ekki tileinkað sér neina sérstaka eða eina
tónsmíðastefnu, heldur hefur hann mótað
sinn eigin stíl, sem er í senn þjóðlegur og al-
þjóðlegur en fyrst og fremst persónulegur og
sérstakur.
Það var þessi stíll sem var ríkjandi eftir hlé,
en þá voru flutt verk frá síðustu árum: Dúo
fyrir fiðlu og selló frá 1983; Ristur fyrir klari-
nett og píanó, samið 1985, og þrjú kórlög;
Heilrœðavísa (1981), Umhverfi (1978) og
Smávinir fagrir (1940). Dúó er í frjálsu formi,
eins konar fantasía í einum kafla sem byggist
á röð af smáþáttum innan heildarinnar.
„...þjóðin hefur ekki átt þess kost að kynnast
list Jóns Nordals á sama hátt og annarra
stærstu listamanna sinna."
Ristur eru í þremur sjálfstæðum köflum. í
báðum verkunum njóta sín vel sérkenni
hljóðfæranna, sem þau eru skrifuð fyrir, ljóð-
ræn fegurð klarinettsins í Ristum, sem skilaði
sér vel í afbragðs flutningi Sigurðar 1. Snorra-
sonar og Önnu Guðnýjar Guðmundsdóttur,
og spenna og kraftur strengjahljóðfæranna í
Dúói, sem skilaði sér ekki síður í glæstum
leik Guðnýjar Guðmundsdóttur og Gunnars
Kvaran. Kórlögin þrjú nutu sín vel í fáguðum
flutningi Hamrahlíðarkórsins og Þorgerðar
lngólfsdóttur.
Sem fyrr segir voru það kennarar Tónlist-
arskólans í Reykjavík sem efndu til þessara
tónleika. Auk þeirra sem fyrr er getið léku
Laufey Sigurðardóttir, Selma Guðmunds-
dóttir, Kristján Þ. Stephensen, Einar Jó-
hannesson, Joseph Ognibene, Rut Ingólfs-
dóttir og Halldór Haraldsson. Hér er ekki
ætlunin að fjalla náið um flutning einstakra
verka, allir hljóðfæraleikararnir skiluðu hlut-
verki sínu af alúð, listfengi og með sóma.
Þetta voru góðir tónleikar. Tónlist Jóns
Nordals býr yfir fegurð og hún er einlæg, þar
er að finna mannbætandi boðskap vilji
menn leggja við hlustir.
Trumbur í aöalhlutverki
The New Music Consort, hópur skipaður
fjórum slagverksleikurum frá New York, hélt
tónleika á vegum Listhátiðar nýlega. Mikill
fengur er að fá slíka gesti, því þarna voru á
ferðinni slagverksleikarar eins og þeir gerast
bestir. Auk þess voru þeir með í farangrinum
hljóðfæri, sem ekki eru til hér á landi, og
fluttu þess konar verk sem heyrast næstum
aldrei hér; m.a. frumfluttu þeir verk eftir
Guðmund Hafsteinsson, Or a tolling Bell.
Fyrsta verkið á efnisskránni var tveir þætt-
ir úr flokki einleiksverka fyrir pákur eftir
Bandaríkjamanninn Elliott Carter, Timpani
Solos. Pákur hafa fyrst og fremst verið notað-
ar sem hljómsveitarhljóðfæri, en þetta voru
skemmtilega útfærðar hugleiðingar, sem
færðu þessa máttarstólpa hljómsveitarinnar
fram í sviðsljósið.
Það var ekki fyrr en 20. öldinni, sem farið
var að líta á slagverkshljóðfæri sem sjálfstæð
einleikshljóðfæri, t.d. var hið byltingar-
kennda verk eftir Edgard Varése, Ionizations
fyrir 13 slagverksleikara, ekki samið fyrr en
1931. Þessi hljóðfæraskipan gerir kröfur um
nýja tónhugsun, þar eð hin hefðbundnu lag-
línuhljóðfæri eru víðs fjarri. Þess vegna
verða aðrir þættir eins og ryþmi og hljóðið
sjálft að vera megin byggingarefni tónlistar-
innar. Béla Bartók skrifaði Sónötu fyrir tvö
píanó ogslagverk árið 1937 og er það því frá
sama tímabili og Ionizations og Timpani
Solos Carters og afrakstur svipaðra hrær-
inga. Þetta er eiginlega píanókonsert, þar
sem slaghljóðfærin gegna hlutverki hljóm-
sveitarinnar, Bartók umskrifaði verkið
reyndar seinna fyrir tvö pianó, slagverk og
hljómsveit. Þetta er áhrifamikið og stórbrot-
ið verk og var flutningur þeirra Gísla Magn-
ússonar, Halldórs Haraldssonar og fjórmenn-
inganna í The New Music Consort með mikl-
um glæsibrag.
Helfró eftir Áskel Másson var næst á dag-
skrá, verkið samdi hann 1979 á mjög
skömmum tíma og eru það hugleiðingar höf-
undar um ástand það sem kallað er helfró og
myndast á milli lífs og dauða. Verkið er hrein
og klár „inspírasjón” og tekst Áskeli að ná
fram mjög ákveðnum hughrifum. Sem við-
bót við slaghljóðfærin notar hann sög og
strengina innan í píanóinu. Lítil laglínubrot,
ryþmamótíf og hljóðheimur hljóðfæranna
eru uppistaða verksins. Allt er þetta mjög
skemmtilega og hugvitsamlega unnið.
Third Construction eftir bandaríska tón-
skáldið John Cage var næst á dagskrá. John
Cage er tvímælalaust einn af áhrifavöldum á
tónlist þessarar aldar, og má segja að hug-
myndir fárra tónskálda hafi gengið jafnlangt
og hans í að umbylta vestrænni tónhugsun.
Þetta verk er þó óvenju hefðbundið að upp-
byggingu, séu önnur verk höfundar höfð í
huga. Það byggir fyrst og fremst á ryþma og
leggur áherslu á hljóðfæri trommuættar,
mörg þeirra sérhönnuð fyrir verkið. Þetta er
fyrst og fremst bráðskemmtilegt, frumlegt
og hressilegt verk.
Verk Guðmundar Hafsteinssonar, Ora toll-
ing Bell, sem hér var frumflutt undir stjórn
höfundar, var ásamt sónötunni eftir Bartók
viðamesta verkið á efnisskránni. Þar tekst
Guðmundur Hafsteinsson „...honum tekst að
halda uppi spennu og athygli áheyrandans
allan tímann og skapa heilsteypt listaverk", seg-
ir Karólína Eiríksdóttir í umsögn sinni um tón-
leika „The New Music Consort".
Guðmundur á við það mjög svo erfiða við-
fangsefni að skrifa ríflega hálfrar klukku-
stundar verk fyrir slaghljóðfæri eingöngu,
og er skemmst frá því að segja, að honum
tekst að halda uppi spennu og athygli áheyr-
andans allan timann og skapa heilsteypt
listaverk, hann notfærir sér breidd og mögu-
leika slagverks-fjölskyldunnar á þann hátt,
að útkoman er nokkurs konar sinfónía fyrir
slagverk. Verkið er í sex samhangandi köfl-
um, sem hver um sig hefur eigin sérkenni og
viðfangsefni en eru samt skyldir og byggja
að hluta á sama efniviði. Tónbygging verks-
ins er tvíþætt: annars vegar nokkuð hefð-
bundið tónstigabrot, þannig að stundum fær
maður á tilfinninguna að verkið sé í moll,
hins vegar er krómatískur stigi, andstæða
hins fyrri. Víbrófónar, marimba og önnur
hljóðfæri með ákveðinn tón gegna mikil-
vægu hlutverki í hljómrænni og lagrænni
uppbyggingu verksins, trommur alls konar
taka ýmist þátt í þeirri uppbyggingu eða þær.
lifa sjálfstæðu lífi og fást við annað, aftur er
teflt fram andstæðum. Guðmundur er að
mörgu leyti trúr vestrænni hefð, þannig er ít-
arlega og um margt hefðbundna úrvinnslu á
hugmyndum að ræða, bæði lagrænum og
ryþmískum og hljómræn uppbygging er
mjög mikilvægur þáttur í verkinu. Formið
minnir á sónötuform; þannig er t.d. byrjunar-
hugmyndin ítrekuð undir lokin eftir langan
úrvinnslukafla. Það er mikill fengur í þessu
verki fyrir ísienskar tónbókmenntir.
32 HELGARPÓSTURINN