Alþýðublaðið - 23.04.1938, Qupperneq 3

LAUGARD. 23. APRÍL 1938
RiTSXJÓBI:
F. R. VALBEMARSSON.
AFGREIBSLA:
ALÞÝ8DHÓSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR: 4900—4906.
4900: Atgröiðsia, auglýsingat.
4901: Ritstjórn (innlendar fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: Vilhj. S.Viihjáimsson(heima)
4904: F. R. Valdemarsson (heima)
4905: AlpýðuprentsmiOian.
4906: Afgreíðsia.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
Hítaveita reykja-
VÍKUR ER ÁN EFA
stærsta og merkilegasta málið,
sem á dagskrá hefir komizt
hjá þjóð vorri, og er það hvoru-
tveggja í senn, fjárhags- og
menningarmál. Það var því
sízt að undra, þótt fögnuður
Reykvíkinga yrði mikill í vet-
ur, er borgarstjórinn flutti þau
tíðindi, að honum stæði til boða
hagkvæmt lán í Englandi, til
hitaveitunnar, og að hafizt yrði
handa um framkvæmdir þegar
á þessu vori.“
Þannig byrjaði grein um
hitaveitumálið í Mgbl. á páska-
daginn. Með þessum orðum er
brugðið skýru Ijósi, ekki aðeins
yfir „stærsta og merkilegasta
málið“, heldur einnig yfir eitt-
hvert stærsta hneykslið í stjórn
málasögu íslands. Eitt „stærsta
og merkilegasta málið, sem á
dagskrá hefir komist hjá þjóð
vorri,“ er af Sjálfstæðisflokkn-
um dregið inn í flokkspólitík-
ina, allur undirbúningur þess
miðaður við flokkslega hags-
muni, neitað að ráða til lands-
ins erlenda sérfræðinga, en
pelabörn íhaldsins í verkfræð-
ingastétt látin gera hverja
skyssuna á fætur annari og
þrjózkast við að rannsaka þá
möguleika, sem bent er á af
pólitískum andstæðingum; síð-
an þáttur borgarstjórans og
meirihluta bæjarstjórnar, þegar
til lántökunnar kemur. Allur
undirbúningur undir lántökuna
fer fram í pukri, minnihlutinn
í bæjaráði fær ekkert um hann
að vita, svo borgarstjórinn geti
eignað sér og flokki sínum all-
an heiður af lántökunni og
sannað með henni ágæti fjár-
málastjórnar Reykjavíkurbæj-
ar. Bæjarbúar áttu svo að sýna
þakkiæti sitt við bæjarstjórnar-
kosningarnar. í desember til-
kynnir borgarstjórinn svo að lán
ið sé fengið og það er fullyrt
fram að kosningum að svo sé.
En nú er það upplýst, að fjár
málafirma það, sem ætlaði að út
vega lánið, hafði fengið neitun
ensku stjórnarinnar þegar í
desember og að borgarstjórinn
vissi um að svar ensku stjórn-
arinnar var komið þegar í des-
ember. Hver maður getur svo
gert upp við sjálfan sig, hvort
hánn álítur sennilegt að borg-
arstjórinn hafi ekki vitað, hvað
svarið gekk út á!
Samt fullyrðir borgarstjór-
inn og blöð hans margsinnis
fyrir kosningarnar að lánið sé
fengið og framkvæmdir hefjist
í vor.
25. jan. skrifar Mgbl.:
„Bæjarstjórn Reykjavíkur
hefir fengið tilboð um nægilegt
fé til þess að hrinda hitaveit-
unni í framkvæmd. — Lánið
fæst með hagfeldum kjörum.“
Síðan er skýrt frá því, að aðeins
sé beðið eftir leyfi brezka fjár-
málaráðherrans til þess að
bjóða út lánið: „Ekkert bendir
til þess að hinn brezki fjármála
ráðherra synji um leyfið,“ segir
Mgbl., en síðan bætir það við:
„Menn mega þó ekki halda að
hitaveitulánið fáist ekki, þó svo
ólíklega skyldi vilja til að ráð
herrann synjaði um þetta leyfi.
Því hið brezka fjármála- og
virkjunarfirma Power Securi-
ties Corporation hefir sem fyr
segir boðið borgarstjóra Pétri
Halldórssyni að lána það til fyr-
irtækisins án þess til nokkurs
útboðs kæmi.“ (Leturbreyt. Al-
þýðubl.)
Þannig voru skrif íhaldsblað-
anna dag eftir dag fyrir kosn-
ingarnar og þannig voru ræður
frambjóðenda íhaldsins. Stór-
kostlegri kosningablekkingar er
ekki hægt að hugsa sér. Því ekk
ert lán hafði borgarstjórinn
raunverulega fengið.
Nú hefir hann, borgarstjór-
inn Pétur „lánlausi“, farið land
úr landi til þess að gera tilraun
til þess að standa við kosninga-
loforðin. Og ennþá eiga Reyk-
víkingar alt í óvissu um að
draumur þeirra um hitaveituna
rætist. Því hver getur treyst
framkvæmdum þess bæjarstjórn
armeirihluta, sem sveik sér
fylgi með loforðum um hita-
veitu, en hefir gert hverja
skyssuna annari verri í þessu
máli?
Það öngþveiti, sem málið er
komið í, sést bezt af bollalegg-
ingum Mgbl. í áðurnefndri
grein á páskadaginn. Þar segir
m. a.: „Reykvíkingar verða
sjálfir að lána féð, ef erlendir
lánsmöguleikar lokast.“ En nú
vita allir að innanlandslán get-
ur ekki bjargað málinu, því
það, sem fyrst og fremst vant-
ar, er erlendur gjaldeyrir. En
það virðist svo sem gáfnaljós
Mgbl. hafi einnig séð ráð við
því. Því ekki verður annað séð
af greininni en að Mgbl. álíti að
málinu sé borgið ef hægt sé að
fá erlend félög, sem eiga inni-
frosið fé í bönkunum, til þess að
leggja það í hitaveitulánið.
Manni skilst að það muni jafn-
gilda erlendum gjaldeyri!
Er hér ennþá verið að reyna
að slá ryki í augu fólksins, eða
eru ritstjórar Mgbl. virkilega
svona miklir fjármálamenn?
Vita þeir ekki lengur sitt rjúk-
andi ráð?
Það, sem nú þarf að gera, er
að fá hingað strax erlendan sér-
fræðing til þess að athuga und-
irbúning málsins og aðra mögu-
leika, sem fyrir hendi eru. Þeg-
ar sú hlið málsins er í lagi, þarf
varla að kvíða því, að ekki fáist
lán, þ. e. a. s. ef borgarstjóri
íhaldsins verður ekki einn um
það að leita að því.
J. J. skrifar á miðvikud. í
N. dagbl. um hitaveitumálið, m.
a. um það, hvað valdið hafi því,
að Englendingar hafi ekki viljað
veita lánið. Telur hann upp
ýmsar ástæður, en kemst loks
að þeirri niðurstöðu, að neitun-
in stafi „síðast en ekki sízt“ af
því, að Englendingum hafi ver-
ið kunnugt „um atvinnuókyrð
þá, sem vofir yfir síldveiðum og
og síldarbræðslum ríkisins, sem
þeir hafa lánað fé til.“(!)
Englendingum var m. ö. o.
kunnugt um kaupdeiluna á
Siglufirði í desember, enda þótt
engin kaupdeila væri þá. En
þessi ummæli J. J. sýna, hversu
mikla stórpólitíska þýðingu
hann álítur að kaupdeilan við
ríkisverksmiðjurnar hafi. Ef
hún hefir haft slík áhrif á
brezku ríkisstjórnina í desem-
ber, er ekki ósennilegt að hún
geti síðar meir ráðið einhverju
um það, hversu lengi Skúli Guð
mundsson situr í ráðherrastóli.
Ef til vill hefir J. J. verið að
hugsa um það.

tan kr. 10454,12 um 'síðastu ár»-
mót.
Af háilfui anmara félia|gia hafa
oft komlið fram tiilmæli hm að
félaglð víkkaði starfssvið sitt, en
1888 — 25. apríl 1938.
ANN 25. þ. m. mintist Kven-
félajgið á Eyrarbiaikkia fitmm-
tíu ár,a afmælis sínis’. Þegair fé-
lag'ið rar stofniað þektu'st nær
ékki félags'siajmtök kveniria hér á
landi. Miuin því stofimn þesis hiafa
þóitt nýhmda; enida vakti þettia
lathygli í hériaðinu og viðlair. Þar
sieim hér eru' önnur fyrsitu félags-
samtök kvenfólksiinls á Mialmdi,
þykir hlíða að getla þei'rrla á
hálfrar áldiar laf'mjæli þessia fé-
lags.
Á fundi sitúfcujninar „Eynarrós-
in“ á Eyrarbakkia þiann 5. febr.
1888, báru bræðurnir Þóirarinin og
Björn, isynir Stefáms sýsMnaminis,
er þá sat áð Gerð'iskoti, frlaun
tlllögu turn, að inman stúkuniniar
yrði stofnaður með frjálsium isiam-
skotuim' sjóður til styrfctar fátæk-
ujml félagssystkinum í vieilkinriium
þeirira, isvo og til að greiðla skólla-
gjöid fyrir þau börn í þiorpimu,
semi anniars ekfc'i gaatiu notið
barnáskól'áinisi, er þá var stárf-
ræfctujr á Eyrarbiafcfca, bia!rinaskóli,
semi Btiarfiað hiafði frá þvi fyrir
1850. Bamajskóli þieslsi mu,n því
vera isá fyrsti á liandinui. —
Barniaisfcólinn í Reykjavífc var
sitofnaðiur árið 1862.
Or isjóðistofnuin þeirri, sem1 fyr
get'ur, varð efcki, því tillágan var
laeld í istúkunni eftir að hiafa ver-
ið rædd á nokfcruim iundum. —
Afflur á móti mun tillagan háfa
vakið lathygli kveniná í stúfcumni
á nauðisyn fyrir féliaigsiskáp, er
hefðii á stefmnskrá sinni að lífcna
og istyrkja bágsitaddia í þorpinu.
Nofckrar fconUr rituðu því Guð-
mundi Guðmuinidissyni, þá bók-
salia, bréf, þat sem þær óisfca álits
hanis um, hvort heppilegra myndi
verða, að félag með þesisum til-
gangi yrði stofmað injmain „Eyriar-
róisarinmar" eða utian vébanda
heninar. Þiessu bréfi svarair Guð-
mundur bófcsali á Gvendiardag
(16. imarz) 1888 og telur, að
veigna örð'Ugria fjárhagsástæðnia,
svo og vegna þies'S', að fjöldi'
fólks, semi þá var í stúkunum á
Eyrarbakka og varð að greiða tii
þeirra allhá félajgisgjöld, gætu
efcki bætt á sig nýjuni' gjöldum,
og því myndi félagið ekki geta
starfiað tti lengdar; en í nið,ur-
lagi bréfsins, sem lenin er til, siegir
Guðmundur: „Ég skál taka þiað
fram, aið gæti ég verið Rven-
félaigi þessu til aðsitoðar með
nokfcuð, væri mér það sönin á-
nægja.“ Forgöngukonur að stofn-
un Kvenfélaigsins á Eyriarbakika
áttu þvi frá byrjun ágætan hjálp-
armiann að, þar sem Guðmuinidur
var, og mjög lengi eftir joiBtta.
Félaigið var nú stofnað laf 16
fconUmi. Áðiur var búið áð stofna
aðeims eitt kvenfélág, Thorvald-
S'enisfélajgið', 1875. Hið islienzka
kvenfélag var stofnáð 1894 og
Hvítabandið 1895.
Fy:ir istofnun félagsinjs munu
aðallega baifa genjgiist frú Eugeniie
Nielsien og frú Ástrióur Guð-
mundisdóttir:, kona Guðmiuindar
hpfcsála,. Fyrsta fors'töðiukona
þeS'S varð fiú Niielsien, siem, hélt
því istarfi samfleytt í 27 ár, en
gjaldfceri v-ar frú Ástríðuir í 16
ár, báðar til diáuðiadágs.. Frú Ást-
ríður dó 1904, en frú Niélsen
1916. Mörig fyrstu árin stjórnuðu
félaginu áðsins tvær konur.
Nokkur vafi leíkúr á bvier hinn
rétti stofndagur félagsins er, en
hamn er þó taliinn vera 25. lapríl.
1 fyrstu sjóðbók félaig’sinis, sem
enni er til ásamt siðari sjóðb'ókUm
þess, eru fyrstu tekjurnar sfcráða'r
31. rnarz; inntökugjöld 16 kveinna,
1 króna frá hverxi, en vegua
þess, að ekki var farið að rita
fundargeTðir fyr en árið 1912,
verðuir efciri með fullri vissu sagt
hver stofndaguir félagsins sé.
Fyrstu lög félagisiniS', sern eru
ódagsett og rituð af Guðimlundi
bóksala hafa ti:l þessa varðveizt
ásamt öðrum plögguim viðkom-
anidi félaiginU, frá fyrstu ártum
þesis. Má slikt heita einisdæmi,
ien mUn aðálliegá að þákka þvi,
að sjaldan urðu stjórniarskifti, t.
d. hafa- frá byrjun aðeins átta
fconiur gegnt forstöðutoomustörfum'
í félaginu.
Lengi vel var ársgjaldið að-
eins' 25 aurar, en þó mun hverri
félagskonu hafa verið í sjálfs-
Vald sett, hvort hún grieiddi
mieira. Þessar 16 krónur, sém
stofnendumir lögðu fynst fram:,
hafa því óneitanlega blesisast vel,
því eftir fimmtíu ára starf hefir
fólagið géfið til sjúkra og aorg-
mæddra, sængurkvenna' og ainin-
ana, „semi skórinn hefir krept að“,
krónur 15 469,19.
Af stofnienduinum, eriu nú aðeiús
þrjár konur á lífi, þær frú Ingi-
björig Guðmunidsdóttir, Gistihíús-
inu á Eyrartoafcka, og systurniar
Vilborg og Elísaibet, dætur séra j
Jóns Björnsaonar, er var pnestr
ur í Stokkseyrarprestafca'lli fré
1875—1892. Systurnar b'úia n/ú að
Grenjaðarstað (Hriinigbráut 144) í
Reykjavík. Elísabet er gift séra
Helga Hjálmiarssyni, síðást prelsti
að Grenjaðiarstáð í Sulður-Þing-
eyjarsýslu.
Vegna hininia lágu féliagsgjalda
og af 'því tovað féla(gið var í býrj-
!un fáment, voru tekjiur þess eiins
og leðliiegt er mjöjg litliar, ienda
eru fyrstu gjiafirniair ekki stórair.
Fyrsta árið gefur féliagið kr. 9,91,
sem lceypt var fyrir líkfclæði um
tvo menn, bamiaisæng og koddi;
handa 'S'ængurfcoinu. Tiekjúlið-
irnir hafa þó verið ótrútega
maigir. Konurniar hafa kunnað'
ráð tti að auka hag þesís og
getto; t. d. voru því gefnir sjó-
vetlingar, semi búiðirniar iseldu til
sjiómannia, leintnájg fiskur, úll, fcart-
öflur og ýmisliegan heimiaunimnn
varning. Lóðariaiup átti féiagið
mörg fyrstu árin, eða meðan þaö
veiðarfæri var aöialiega notað.
Tóku fiormenn góöfiústega liaup-
inn ti'i skiftis, og var fisfcuriinn,
.siem' á lóðina toom síðan iagður
in:n blautur „í búðina". Varð af
þessu oft drjúgur skilidingux, sem
félaginu ásfcotiniaðisit. Auk þesjsa
siem fyr getur, hefir félagið aflað
sér fjár með hlutaveltum, söng-
sfcemtunum, sjónteikum og damz-
skemtunum. Þá eru ó'taldar állar
gja'firnar, sem' þvi hefir hlotniast,
Igjafir í tugium og jafnvel hundr-
tuöum kró'na frá einJS'tafclngum.
Auík þeningagjaifia félagsiiins hafa
konumar mjög oft gefið sjúfcum
og fátækum mjóiik og önnur mat-
væli, tekið á heimili sín í fæði
börn, lengri og skemri tírna. Fra
byrjun hefir félajgið haft í ú'tl'án-
um margs1 fconar sj'úkraigögn, og
imeð þVí spariað þorpsbúum mifkla
peninga.
Fjóra sjóði hefir félliaigið stofnr
að: Spítallásjóðmn ÁstTíðarminn-
ing, með isfcipuilagssikTiá' frá 1.
nóvember 1904, tti miminiingar um
frú Á'stríði Guðmunidsdóttur. Á
hverjum afmæliiistí'egi siínum hefir
félagið lágt í þennian sjóð 50
kró'nur; nú er isjóðuriinln kr.
5 343,21. Annar sjóður vax stofin-
aður 1911 með kr. 400,00, siem
var gjöf frá frú Júilíönu Thordar-
son, konu Hjarfar ThoirdarBion,
rafma;gnsfræð:iings í Chicago. —
Júlíana' er fædd á Eyrarbakka. —
Sjóður þessi ber nafn Tryggva
sonar hjónanina, er var hér í
kymnisferð með móöur sii'nni 1911.
Þessuim sjóði istoal varið til
hetisuverndar bama á Eyriar-
bakka. Þriiðji sjóðurinin er tiiil
mi'nmingar um frú Eugeuíu sál.
Nielsen, stofnaður 1917, og er til
að fcosta hjúkrun í heimahúsum
og aðra skylda starfsemi. í tilefni
af fimmtíu álra afmælinu hefir fé-
lagið ákveðiið að giefia Eyriar-
bakkahreppi kr. 1000,00 úr Spí-
talasjóðnum ÁstríðaTmiininiíng og
Mininingarsjóði EugeníU Nielsen,
til kaupa á innbúi í kvenmia-
sjúkrastofui í fyrirhuguðu elli-
hedmili, siem hreppsnefndin hefir
ákveðið að setja, á stofn, oig í
þ'edmi tilgangi keypt stóirt hús á
Eyrarbtaktoa. Gjöf þessi verður 'af-
hent, þegar sjúknasítofian er til-
búi'n. Er af hálfu féJiagisins til-
skilið, að sjúkrastofa'n beri niöfn
þeirra Eugemíu og Guðmundu
Niélsien, sem alla þeima tíð voru.
félaginu alt þiað, er þær friefcais't
gátu til vaxtar og viðjgangs.
Or Tryggingarsjóði hefir fé-
lagið variið til fcaupa á ljósiækn-
inigatækjuimi og tiil starfræksiu
þeirra kr. 800,00. Þau tæki hafa
verilð starfrækt frá 1. dez. 1934
með ágætum áratnigri fyrir þá, er
þeírra hafia' inotið. Þessi starfsemi
félag'si'ns hefir orðið mj'ög vi'nisæl
og fjöildi barna niotað Ijó'sböðiin
að ráði læfcnis, einmig fu'llorðn-
ir, bæðd í íþorpimu og utan þess.
Verð á IjóiS'böðUmumi er haft rnjög
Jágt, og þieimi bömuim, siem ekki
hafa hiáft lefni á að> greiða fyrix
þaU, hefir veriö veitt þaU áin
enduigjalds.
Fjórði sjóðMri'nn er afmælisi-
gjaffaisjóður. Ti,l þesisa sjóðls eigia
mienn fco'st á að gefa ti,l mimnimg-
ar Um látna vimi 'S'ímia ipg skal
sjóðnum varið tiil áð hjúkra sfjúk-
um í heimahúisum, eðia ef sú
starfsiemi eitthvert árið álízt lekki
þörf, þá gengur greiðsla sú, sem
tiil hjúkrunar átti að verja, til
einhverrar mjenminjgarstarfsiemi
inniam þorpsins. Þeslsi sjóð'u'r er
n,ú kr. 1577,03. — Alls á félagið'
. sjóðum þiessum kr. 8804,77, ©n
áll's eru eignir fé'lalgsimls í pienáingi-
það hefir tl þessia diags verið
vanafa'st og trútt siínu fyrsta h,lut-
verk'i;, ,að hjúkra og lifcna sjúkum
og bágstöddum í : þorpiniu. Af
þessui hefir lítið borið á þvi út
á við, én því kunjníara ,er það
imnjam þess bygðariags, siemi þiað
sitarfar, og miar|gir epu þeir, sem
miotið hafa hjálpar þess, þegar
ástæðumiar hafa verið erfiðíajsitalr.
Fynstu árin eftir að heLlsuhælið
á Vífilisstöðum var stofinað, lagði
fiélagið árliega fram' nokkra pen-
ingaupphæð til þiesB', Eininig hef-
ijr þiað isityrtot ýmís- niáimtskieið
kvanna. MerkjasöJ'U1 ti'l ágóða
fyrir mæðrastyrkisnefnid otg batoa-
heimili hefir féiiagið' ihaft með
höindUm', og árið 1926 gekst. þaö
fyrir að toomið yiði á nætursíana-
saimbándi milli Ölfusiálr og Eyíar-
bakka; en þar sitja læfcnai'nir.
Þetta hefír oft komið sér mjög
ýel. Féliagið er æfiféla|g!i í „Ra|uðia
fcrossi Mands“.
M,arg;t fMra af því, sem, félagið
hiefiir bieitt sér fyrir og. stasrfað tað,
mættí telja. Hér hefir verið uim
merkiilegan og mýtain féliagsskap
að 'ræða, félagsskap, sem' nýtur
trausts og virðimgair allna, sem
til hains þekkja, og isiem' 'Vonandi
é eftir að efilast, því „það éigai
svo ma'rgir um æfina bágt, sem
þiö'rf ct að hjúkra og græ'ða“.
Vetrardagi'nn síðateita 1938.
Jóhannes Iíristjánsson.

Befa*f gljáf.
Missisl vlsassa.
Nýtízku dragta og sum-
arkápuefni
nýkoMÍM.
lomið og kæapið meððH úp-
vallð ©r fiyrir hoidi.
¥erksaii)itt«alu fielju liui,
Aðalstrali.
%
efnasansetninon tilbúna ábnrðarins,
og hapið notknn bais eftir bvi.
jCALKSALTPÉTUR: 15,5 % köfrmnarefni og 28«/o kalk.
KALKAMMONSALTPÉTUR: 20.5o/o köfnunarefni og um 33«/o
kolsúrt kalk.
BRENNISTEINSSÚRT AMMONÍAK: 20,60/0 köfnunarefni.
TRÖLLAMJÖL: 20,5% köfnunarefni og 60% kalk.
ODDAPERLUR: 20% köfnunarefni og 60% kalk.
;TÚN-NITROPHOSKA: 14% köfnunarefni, 14% fosfórsýra,
180/0 kalí og 8—10% kalk.
GARÐA-NITROPHOSKA: 15% köfnunarefni, 15% fosfór-
sýra og 18% kalk.
STICKSTOFFKALKFOSFAT: 16«/0 köfnunarefni, 16% fosfór-
sýra og 35% kolsúrt kalk.
KALIÁBURÐUR: 40% kalí.
BRENNISTEINSSÚRT KALI: 48— 50% kalí.
SUPERFOSFAT: 18% fosfórssýra.
BEINAMJÖL:
HORNMJÖL:
| ÁBURÐARKALK:
ÁBURÐARSALA RÍKISINS.
s#sé^#s#s##s##s##s##s##s#s##s#N##v##s#s#'#s#\##s##s##s#s#s#s#s#s#s#s#s##s#s#s##S#síK##s#s##s#>#s##s##s#>#\#s##s#s#s#s##s#,j|