Alþýðublaðið - 27.01.1939, Blaðsíða 2

'S
FÖSTUDAG 27. JANr
ALÞYÐUBIAOfÐ
Ingivaldur Nikulásson:
Um Gísla Jéhannsson
skipasmið á Bildudal.
TJINN 1. desember s.l. er
n grein í Tímanum, sem tel-
ur upp kauptún þau hér á landi,
þar annaðhvort af gleymsku eða
ókunnugleika gleymst að geta
Blldudals, en hér hafa farið
fram smíðar á smærri og
stærri bátum síðan nokkru fyr-
ir síðustu aldamót. Ég ætla
því að leyfa mér að geta
í fám orðum manns þess, er
mest og bezt héfir að iðn þeirri
unnið hér um sveitir í síðast-
liðin þrjátíu og þrjú ár, en það
er Gísli Jóhannsson skipasmið-
ur á Bíldudal.
Gísli Jóhannsson er fæddur
í Holti á Barðaströnd 18. ág-
úst 1883. Foreldrar hans voru
Jóhann Einarsson bóndi þar —
(síðar á Suður-Hamri í sömu
sveit) og kona hans Guðrún
Gísladóttir. Áttu þau hjón
mörg böm og var efnahagur-
inn fremur þröngur. Átti Gísli
því lítinn kost á mentun til
munhs eða handa fremur en
aðrir fátækra bænda synir á
þeirri tíð- Þó fékk hann tilsögn
nókkra í bátasmíði hjá Snæ-
bimi Kristjánssyni í Hergils-
ey." Ungur fór Gísli úr foreldra-
húsum, og eins og nærri má
géta með h'tinn farareyri. Segir
háhn áð móðir sín hafi þá er
þau kvödduát íhinnt sig 'á hið’
forna heilræði: „Hjálpaðu þér
sjálfur, þá hjálpar guð þér.“ —
Hafi sér þótt það veganesti
gulh betra, og því ásett sér að
fýlgja því af fremsta megni.
Sumurin 1903 og 1904 var
Gísli sjómaður á skipum
P. J. Thorsteinssonar á Bíldu-
dal, en árið 1905 fluttist hann
að Bíldudal og hóf bátasmíði.
Voru það í fyrstu opnir árabát-
ar eins og þá tíðkuðust, en síð-
ar vélbátar og þilskip. Árið
1915 byggði hann allstórt
smíðahús, en stækkaði það
1920. Er það nú 19.7x12.5
metrar að stærð með sögunar-
Gísli Jóhannsson.
vél og öðrum nýtízku tækjum.
Raflýst er þar úti og inni, og
getur hann nú smíðað þar inni
30 tonna báta. Má í snatri
kippa burt gafli þeirn er að
sjónum veit, þegar skip þarf
að setja, en þaðan eru aðeins
11 metrar að flæðarmáli stór-
straumsflæðar. Skal nú getið
nokkurra þeirra skipa er Gísli
hefir smíðað eða endurbætt.
Árið 1915: Fyrsti vélbáturinn
handa Pétri A. Ólafsyni kon-
súl á Geirseyri.
1916: Mb. Svanur að nýju
(10 tonn).
19Í8 Skonnortan Sigurborg
(um 30 fonn) uppbyggð í kúttý*
erskonnortu.
1919: Express (25 tonn) frá
Flatey, var stefnabátur áður.
Tekinn sundur fyrir aftan
miðju, breytt í kútter, klæddur
upp og sett í hann ný vél. Var
þá sem nýtt skip.
1920: Fiskiskipið Pilot (um
30 tonn) smíðað upp og sett í
það vél. Sama ár gert við Vegu
(um 25 tonn) frá Stykkishólmi.
Smíðað á því ári fyrir .80—90
þús. kr.
1923: Smíðuð Haffrúin (14
tonn).
1925: Smíðaður Konráð (18
tonn), nú flóabátur á Breiða-
firði.
1930: Svanurinn lengdur og
plankabyggður upp, og varð
þá 14 tonn.
1932: Smíðaður upp vélbát-
urinn Ægir og sett í hann ný
vél.
1934: Þilskipið Njáll smíðað
upp og sett í það 100 hesta vél.
Nú í Hafnarfirði.
Öll þessi ár hefir Gísli smíð-
að báta af ýmsum stærðum. Nú
1939 er hann búinn að smíða
yfir hálft fjórða hundrað báta
síðan hann byrjaði smíðar sín-
ar. Fljótastur kveðst hann hafa
verið eitt sinn er hann með
annan mann smíðaði fjögra
manna far á hálfum þriðja
degi.
Þegar Hjörtur bróðir Gísla
var um fermingaraldur, tók
Gísli hann til sín og smíðuðu
þeir saman í 20 ár. En árið 1929
varð Gísli fyrir hinu mikla
tapi á útgerð og sölu á Konráði
og Haffrúnni, sem mun hafa
orðið allt að 30 000 krónum.
Sáu þeir sér ekki fært að halda
lengur áfram á þeirri braut.
Hafði Hjörtur stutt bróður
sinn með ráði og dáð og gerði
meðal annars teikningar þær,
er hann þurfti á að halda við
smíðar sínar. Síðan hefir Hjört-
ur stundað atvinnu sína annars
staðar, en Gísli einn rekið at-
vinnu sína með sama kappi og
áður, þrátt fyrir alment at-
vinnuleysi og kreppu.
Árið 1919 keypti Gísli húsið
Brautarholt á Bíldudal og hefir
búið þar síðan,
Gísli er hinn mesti atorku-
og dugnaðarm'aður. Þegar.-hatím
fluttist á Bíldudal, var hann
efnalaus. Aleiga hans var tvær
dilkær og hestur. Hefir honum
tekist að vinna sig upp úr efna-
leysi og að verða ágætlega
sjálfstæður maður. Hann er öt-
ull og hagsýnn smiður og legg-
mikla áherzlu á að vanda sem
bezt smíðar sínar og gera þær
sem traustastar og fegurstar.
Hann er í stærra lagi meðal-
maður að vexti, en „þéttur á
velli og þéttur í lund-“ Hann
er rammur að afli, hversdags-
lega stiltur og dagfarsprúður,
en lætur ekki hlut sinn ef rétti
hans er hallað, Hann er glaður
og gestrisinn heim að sækja,
og lætur þá stundum fjúka í
kviðlingum við kunningja sína.
Hann er maður frjálslyndur í
skoðunum og hatar alla kúgim
og allt ranglæti.
Ekki hefir Gísli farið var-
hluta af ýmsu böli og mótlæti
fremur en aðrir, en öllu hefir
hann tekið því karlmannlega og
er haxm þó maður geðríkur og
tilfinninganæmur. Mótlætið
hefir styrkt hann og þjálfað,
eins og hann segir sjálfur í
einni stöku sinni:
„Þáð er sem mér aukist afl í
orrahríðum
þó hjartað fái háan skafl
á harmatíðum.“
Hann hefir jafnan staðið
beinn og karlmannlegur þótt
brotsjór mannlífsins hafi
stundum skollið á hjarta hans.
Hann er einn þeirra manna er
hverju byggðarlagi mundi til
sæmdarauka.
Myndin, sem fylgir, var tek-
in af Gísla, þegar hann var um
þrítugt.
Bíldudal, 12. jan- 1929.
Ingivaldur Nikulásson.
Hið ajfia leikrit
Kambaas fær mis-
jafna döma.
KAUPM.HÖFN á þriðjud. FÚ.
LAÐADóMAR um híö nýja
•“-* teikrit Kamibaros, „Derflor
sikiiltes vi“, ertu mjög mj®niuroiarodi,
eftir að ieikritíð' Kafði víeriið sýrot
fyrir blullro húsí á {möjudagskv.
„Nationíail Tiderode" telror leik-
ritið mjög misheppnáð og „So-
ciaíl-Demoknaitien" og ,,Börsero“
telja þvi all ábótavarot.
„Politíken“ segir, að Kambaín
sé jafnaro útlendingur í hirorom
danska hrogtnyndaheimi, ©n í
bókium síroium um Menzk efn-i
halfi hann hvað eftir aroroiaiö sýnt
hina þróttmifcliu skáldgáfu sína,
og þessö' sömu skáildgáfiu miegi
sjá í einstöfcu atriðum leiksiros
í öllum þrótti sínuim.
BlaðiÖ fer mjög lofsatmilegum
orðum uim leik M önmiu Ðorg
og segir, áö hún hafi bairist
hraUstlega fyrir heiðri lslarods, og
H.F. EIMSKIPAFÉLAG ÍSLANDS.
Aðalfundur Hlutafélagsins Eimskipafélags íslands
verður haldinn í Kaupþingssalnum í húsi félagsins í
Reykjavík laugardaginn 24. júní 1939 og hefst kl. 1 e. h.
DAGSKRÁ:
1. Stjórn félagsins skýrir frá hag þess og framkvéemdum
á liðnu starfsári, og frá starfstilhöguninni á yfirstand-
andi ári, og ástæðum fyrir henni, og leggur fram til úr-
skurðar endurskoðaða rekstursreikninga til 31. desember
1938 og efnahagsreikning með athugasemdum endur-
skoðenda, svörum stjómarinnar og tillögum til úrskurð-
ar frá endurskoðendum.
2. Tekin ákvörðun um tillögur stjórnarinnar um skiftingu
ársarðsins.
3. Kosning fjögra manna í stjórn félagsins, í stað þeirra
sem úr ganga samkvæmt félagslögunum.
4. Kosning eins endurskoðanda í stáð þess er frá fer,
og eins varaendurskoðanda.
5. Umræður og atkvæðagreiðsla um önniir mál, sem upp
kunna að verða borin.
Þeir einir geta sótt fundinn, sem hafa aðgöngumiða.
Aðgöngumiðar að fundinum verða afhentir hluthöfum
og umboðsmönnum hluthafa á skrifstofu félagsins í Reykja-
vík, dagana 21. og 22. júní næstk. Menn geta fengið eyðu-
blöð fyrir umboð til þess að sækja fundinn á aðalskrifstofu
félagsins í Reykjavík. ^
Reykjavík, 26. janúar 1939.
STJÓRNIN
þó ab sigurfnm haifí ekM orbið
fullkorainn, þá hiaifí sökín ' tíkki
veriö lienroar.
,3erlingslfce Tidenidre" hrósar
leikritinro raj,ög og telur Kalmiharo
méð merkiuisitu rithöfurodrom á
Niorírorlöndum, s©m baéði viti
hvaö haron vilji og geti sett þáö
fagUriega fraím. Segir blaöið, aö
lieikiMð sé fiult af gamaasemi,
fegrorö og lífsspeki .
,,Syd«vens>ka Dagbladet" flytur
eirosnig rajög lofsaanleg ísmroiæli
Um ileikrit KBta'baros og segir, aö
síöaisti þáttur þess sé hi5 feg-
unsta, er Kaimibaro hafi sikifað.
HTann. mikli viðburöror fcvöldsto
hafi þó verið teikur frú önrou
Borg, sem hafi verið snlldarv>erk
frá ropphatfi tö enda.
Útbreiðið Alþýðublaðið!
- Eitt sá támt helstríð. -
Sigrfður Elfsabef Áruadéttir
14. Júnf 1857 — 20. janúar 1039.
——.—-...•»-
HINN 1. dag marzmánaðar
1874 fóru þrjú böm Áma
bónda Bjömssonar í Hvamm-
koti (nú Fífuhvammi) í Seltjarn-
arneshreppi og konu hans, Sal-
varar Kristjánsdóttur, til kirkju
til Reykjavíkur, meðfram til að
fylgja þangað frændstúlku
sinni, sem átti að fara að
ganga þar til prestsins.. Syst-
kinin voru Þórunn 18 ára, Sig-
ríður Elísabet 16 ára og Árni
15 ára. Segir ekki af ferð þeirra
fyrr en þau eru á heimleið á á-
liðnum degi og komin suður
fyrir Digraneshálsinn að læk
þeim, er þar rennur og niður í
Kópavog til sjávar. Hitta þau
svo á, að foráttuvöxtur er
hlaupinn í lækinn, því að asa-
hláka hafði verið um daginn, og
veltur lækurinn fram kolmó-
rauður með þungum straumi,
iðúköstum og jakaburði- Syst-
kinunum dvaldizt við lækinn,
en freistuðu loks að komast yf-
ir hann á broti, er þau vissu til-
tækilegast. Þau héldust í hend-
ur, hvert öðm til stuðnings, og
fór pflturinn fyrir, þá yngri
stúlkan, en eldri. stúlkan síðust.
En er út í strenginn kom,
missti pilturinn þegar fótanna.
Ætlaði yngri stúlkan þá að
grípa til hans, en missti við það
fótanna líka og hið sama eldri
stúlkan. Hafði nú beljandi
straumiðan tekið öll systkinin
og hrifið þau með sér. Hér um
bil 70—80 föðmum neðar, skol-
aði yngri stúlkunni, Sigríði
Elísabetu, upp á grynningu, þar
sem henni tókst að fóta sig.
Komst hún heim til sín á vök-
unni. Faðirinn brá þegar við
og fór að læknum, sem þá var
orðinn með stíflum og jaka-
flugi. Eftir nokkra leit fann
hann lík dóttur sinnar við jaka
í læknum. Lík sonar síns fann
hann ekki fyrr en daginn eftir.
Þessi sorgaratburður vakti
mikla hluttekningu með hjón-
unum í Hvammkoti, sem vom
hinar mestu merkis- og mann-
kostamanneskjur, hjálpsöm,
vinsæl og vel metin. En harmur
þeirra var því átakanlegri fyrir
það, að áður höfðu þau misst
önnur þrjú böm með sviplegum
hætti: uppkominn son í sjóinn
og tvær dætur úr barnaveiki.
Stóðu hjónin nú uppi, aldur-
hnigin, fáliðuð og lítils megnug
með þrjú eða fjögur fóstur-
börn í ómegð, sem þau höfðu
tekið af góðsemi sinni, hið
yngsta á fyrsta ári.
Hluttekningin með hjónun-
um í Hvammkoti lét sig ekki
án merkilegs vitnisburðar, því
að einn af þeim, sem hluttekn-
ingarinnar kenndi, var Matthías
Jochumsson, sem þá var á bezta
skeiði hér í Reykjavík, en það
varð til þess, að hann orti út
af þessum atburði eitt af sínum
dýrlegustu kvæðum, sem síðan
hefir ómað hugsvalandi fyrir
eyrum þeirra, er í svipaðar
raunir hafa ratað, svo og þeirra,
sem samúðar hafa kennt með
slíkum syrgjendum, og mun
óma meðan íslenzk tunga og
menning er við lýði, fallvalt-
leiki lífsins og vald dauðans er
mönnum viðkvæm staðreynd og
mannlegar tilfinningar bærast
mönnum í brjósti — öldungis
án tillits til þess, hverja afstöðu
skynsemi mannanna knýr þá til
að taka til hinna hinztu raka
og hvort þeir hafa nokkra skoð-
un eða enga á því, hvert liggja
kann vegur allrar veraldar.
Þetta er kvæðið um Börnin frá
Hvammkoti, um dauðann, sem
er eins og lækur og lífið, sem
er eins og strá, er starir skjálf-
andi á straumfallið, hlustandi
hálfhrætt og hálffegið á draum-
fagurt spil, sem dunar undir
bakkanum, um systkinin tvö,
sem engillinn bandaði, sáu
guðs dýrð og bárust í kaf og
um hið þriðja, sem „eitt sá tómt
helstríð — og hjálpaðist af“.
Þetta þriðja systkini, sem sá
helstríðið og hjálpaðist af, Sig-
ríður Elísabet Ámadóttir frá
Hvammkoti, liggur nú á h'kbör-
um vestur á ísafirði, nærri 65
árum síðar en foreldrar hennar
„tíndu upp barna sinna bein“,
systkina hennar, er drukknuðu
af henni í Kópavogslæknum
vorið 1874.
Þó að ég bregði hér fyrir mig
nýstárlegu tiltæki, sem ólíklegt
er, að hendi mig aftur á næst-
unni, að rita dánarminningu,
mun ég lítt rekja æfiferil þess-
arar konu, sem út á við var
ekki viðburðaríkur eða frá-
brugðinn því, sem gerist og
gengur um konur í hennar
stöðu. Hún mun hafa flutzt
ung vestur til ísafjarðar, ef til
vill á vegum bróður síns, hins
merkasta manns, er þar sat
lengi, Bjöms gullsmiðs Áma-
sonar, föður hinna listfengu
bræðra, Bjöms og Baldvins
Björnssona. Þar giftist Sigríður
vönduðum og ráðdeildarsöm-
um atorkumaimi, Ólafi Hall-
dórssyni trésmið- Bjuggu þau
á ísafirði að ég ætla allan sinn
1918, áttu prýðilegt heimili og
mörg böm, öll óvenjuleg að
prúðmensku og grandvarleika
til orðs og æðis. Bjó Sigríður
síðan með bömum sínum
ekkja, unz hún andaðist í hárri
elli, eftir að hafa verið blind í
nokkur ár, hinn 20. þ. mán., að
því er tilkynnt var í útvarpinu.
Tilefni þess, að ég get ekki
orða bundizt við lát þessarar
konu, er það, að mér virðist
sem ég eigi minningu hennar
óvenjulega skuld að gjalda.
Það er ýkjulaust mál, að engin
manneskja, sem ég hefi hitt á
lífsleiðinni, hefir við jafnlitla
viðkynningu, aðeins með per-
sónuleika sínum, hóglátri ná-
vist sinni og þögulli fram-
göngu, haft dýpri áhrif ó mig
en hún eða orðið mér geðþekk-
ari- Allt fas hennar verður mér
ætíð minnisstætt sem í-
mynd mannlegrar tignar og
virðuleika, hvað sem yfir dyn-
ur. Og þetta er ekki að rekja til
töfra kvæðisins, sem við hana
er tengt og ég hefi getið hér
um, því að það var ekki fyrr
en seint á kynningartíma okk-
ar, að ég kunni deili á þeim
tengslum. Hitt er satt, að síðan
mér urðu þau kunn og lífsferill
Sigríðar Árnadóttur, ér hún og
kvæðið óaðskiljanlegt í huga
mínum. Þessi smávaxna, fámál-
fram á elliár, var fyrir mér
blómstráið á bakkanum við læk
dauðans, Því að viðskipti henn-
ar og dauðans urðu þau, að það
er eins og Matthías Jochumsson
hafi af andagift sinni með ovb-
unum í kvæðinu: „eitt sá tómt
helstríð" sett lífi hennar misk-
unnarlaus en óskeikul einkunn-
arorð. Heita mátti, að hún stæði
alla sína æfi „víð beljandí
sund“ lækjarins, sem varð
Matthíasi ímynd sjálfs dauð-
ans, og lifði upp aftur og
aftur hinn átakanlega atburð
æsku sinnar — horfandi á hel-
stríð ástvina sinna og nánustu
vandamanna, en hjálpaðist
sjálf af, svo miklu ljúfara sem
henni hefði eflaust verið að
mega hafa þar hlutverkaskipti.
Hvert slysið í f jölskyldunni rak
annað. Tel ég þau ekki upp öll
og rek sízt nákvæmlega, seíró
orðið gæti til þess að ýfa harma
þeirra, sem þar eiga um sárt áð
binda. En til viðbótar því, að
Sigríður Árnadóttir hafði 16
ára gömul séð á bak íimm syst-
kinum sínum með sviplegum
hætti og var sjálf svó átakan-
lega nærri, er tvö þeirra fórust,
týndist sonur hennar uppkom-
inn í siglingum, maður hennar
var borinn heim til hennar ban-
vænn af slysförum, annar son-
ur lézt éinnig af hörmulegu
slysi á ísafirði, var borinn út
(Frh. á 4. síðro.) w
hjúskap, unz Ólafur andaðist
uga, hógværa, fxngerða, nærri
ólíkamlega kona, fríð og ungleg