Alþýðublaðið - 02.05.1939, Blaðsíða 3

AHÞYOUBLAMe
ÞRIÐJUDAGINN 2. MAÍ 1939
♦--------------------.---♦
ALÞYÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hana:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangiu: frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Riistjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
1196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: AlþýðUprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN i
1
t
i------------------------♦
Aðstaða verka-
mannsins.
AÐ var fyrst og fremst at-
hyglisvert við daginn í
gær, að þátttakan í hátíðahöld-
um Fulltrúaráðs verkalýðsfé-
laganna var meiri en síðastliðið
ár — en kommúnista minni. —
Það var líka athyglisvert, hve
sárafáir verkamenn, en það
voru einmitt þeir, sem Sjálf-
stæðismenn kvöddu til hátíða-
halda við Varðarhúsið — mættu
í þeim hóp. Það voru ekki
verkamenn, sem settu svip á þá
samkomu, heldur sama fólkið,
sem alltaf hefir hyllt Sjálfstæð-
isflokkinn.
Sannleikurinn er sá, að
verkamenn sækja lítið útisam-
komur og kröfugöngur, og mik-
ill hluti þeirra sat heima í gær,
ekki til að sýna andúð sína á
neinum sérstökum stjórnmálafl.
heldur af því að hann er tregur
til að koma á fundarstað. Þetta
væri ef til vill hægt að laga, ef
það tækist að gera verkalýðinn
ekki eins að bitbeini allra
stjórnmálaflokka og er. Verkað-
maðurinn hefir ekkert nema sitt
vinnuþrek til að byggja lífsaf-
komu sína og sinna á. Hann
leitar sér atvinnu allsstaðar, —
þar sem nokkur von er, og hann
óttast, að togstreytan um fylgi-
hans geti haft áhrif á atvinnu-
möguleika hans. Þessu hefir og
verði beitt og það á illyrmis-
legan hátt, eins og 'bllum er
kunnugt. *
Ef þessu er hægt að útrýma,
ef verkamaðurinn getur géngið
frjáls og óhindraður út á göt-
una á sínúm hátíðisdeegi, ef
hann getur fylgt sér undir
merki verkalýðssamtakanna
þennan dag og aðra daga, án
þess að eiga það á hættu, að
heilir stjórnmálaflokkar skrifi
nafn hans á svartan lista, þá
mun öðruvísi verða umhorfs á
götum Reykjavíkur þennan há-
tíðisdag.
Alþýðuflokkurinn hefir ekki
sett verkalýðinn í þessa klípu.
Hann hefir unnið að uþpbygg-
ingu samtaka hans — og það er
ekki hans sök, þó að atvinnu-
leysið sé sterkasta pólitíska afl-
ið í Reykjavík.
Afþýðuflokkurinn vifl taka
á hverju máli eins og það ligg-
ur fyrir. Hann mun vinna að
því, ef mögulegt er, að leysa
verkajmerm undan oki óttans
við atvinnuleysið.
Við þökkum þeim mikla
fjölda verkamanna, verka-
kvenna og sjómanna, sem fylktu
sér undir merki Fulltrúaráðs
verkalýðsfélaganna. í kröfu-
göngu þess í gær var merki Al-
þýðuflokksins haldið hátt á
lofti.
Séra Marinó Kristinsson
kosinn á Isafirði.
Séra Marinó Kristinsson
hlut 699 atkvæði við prests-
kosninguna á ísafirði og var
löglega kosinn. Pétur T. Odds-
son á Djúpavogi fékk 439 tkv.,
Þorsteinn Björnsson 28. Páll
Sigurðsson 24. Alls voru greidd
1188 atkv. af 1691 á kjörskrá.
Leikfélag Reykjavíkur
biður að vekja athygli á því,
að næsta sýning verður á morg-
un, miðvikudag en ekki fimtu-
dag eins og venjulega. Nokkrir
aðgöngumiðar verða seldir á
þessa sýningu á aðeins 1.50.
Útbreiðið Alþýðublaðið!
fslenzknr málari heiðraður.
—------♦
Jón Engilberts og van Gogh-sjóiurlnn.
.....■♦ ■
Jón Engilberts.
HINN svonefndi van Gogh
styrkur er stofnaður í
byrjun ársins 1938, eftir að
haldin hafði verið stór sýning
á verkum van Gogh í hátíðar-
sölum listaháskólahs í Kaup-
mannahöfn. Sýninguna sóttu
yfir 20 þúsund manns. Allan
ágóða sýningarinnar ákvað
bókaútgefandinn Arthur Jen-
sen, sem gekkst fyrir sýning-
unni, að renna skyldi í sjóð er
bæri nafn hins heimsfræga
málara.
Van Gogh var hollenzkur að
ætt. Allt líf sitt átti hann við
hina mestu örðugleika að stríða,
skilningsleysi og fátækt. Flest-
öll verk sín málaði hann í suð-
ur Frakklandi. Hann skaut sig
þar í landi 28. júlí 1890, aðeins
37 ára gamall. Myndir hans eru
nú í svo háu verði, að þær í
heild eru virtar á tugi milljóna
króna.
í Danmörku er van Gogh
styrkurinn talinn vera ein af
beztu viðurkenningum er mál-
ara getur hlotnast.
Það er því eftirtektarvert, að
ungur íslenzkur listamaður
skyldi hljóta þennan heiður, —
enda hafa flest dönsk blöð flutt
greinar, myndir og viðtöl við
listamanninn. Jón Engilberts er
annar í röðinni, sem listahá-
skólaráðið veitir þessa viður-
kenningu, en: hana fær einn
listamaður ár hvert. í tilefni af
veitingu van Gogh styrksins
hefir hið „Konunglega. hol-
lenzka flugfélag“ boðið Jóni
Engilberts ókeypis ferðir milli
Hollands og Danmerkur, og
mun Jón fara til Hollands nú
um mánaðamótin til að kynn-
ast hinni hollenzku list, en eins
og kunnugt er, eiga Hollending-
ar einhver beztu málverkasöfn
í heimi.
( . i—
Sjóm8nnaljéi,bvæðiJðns
Mapnðssonar, sem fékk
2. verðlann i samkeppní
sjðmannaðagsins.
SJÓMENN íslands, hetjur
hafsins
halda vörð um land og þjóð.
Djörfum sonum fjalls og fjarðar
flytur Ægir töfraljóð.
Gnýr og hljómar hafsins átt.
Hugi unga
aldan þunga
dregur út á djúpið blátt.
Glampar sjór í sólareldi.
Siglir knörr á yztu mið.
Daga, nætur stolt að starfi
stendur valið kappalið.
Streymir þrek í þreytta hönd.
Ljómar háa,
hvíta bláa
íslands kæra stormaströnd.
Heim að landi hugur flýgur,
heim í kæra vina sveit.
Göfugt starf um arð og yndi
öllum gefur fyrirheit.
Stendur vörð hin vaska drótt.
Ruggar alda
kjölnum kalda.
Dregur mökk úr djúpi skjótt.
Baldvin Bjðrnsson
gullsmiðnr
varðsextngnrígær.
HINN þjóðkunni hagleiks-
maður, Baldvin Björnsson
gullsmiður, var sextugur í gær.
Það er yfirleitt ekki mikið úr
því gert, þó einn maður eigi sex-
tíu ára afmæli, en þegar í hlut
á fjölhæfur, víðförull listamað-
ur, sem barizt hefir sinni bar-
áttu með þrautseigju og dugn-
aði ber fullkomlega skylda til að
nema staðar og líta til baka yfir
farinn veg.
Baldvin Björnsson er fædd-
ur hér í Reykjavík 1. dag maí
mánaðar árið 1879, sonur hjón-
anna Björns Árnasonar gull-
smiðs og konu hans, Sigríðar
Þorláksdóttur. Á fyrsta ári
fluttist hann með foreldrum
sínum til ísafjarðar og ólst þar
upp.
Ungur tók Baldvin að stunda
sjómensku og reyndist við þau
störf hinn nýtasti maður, en
jafnframt nam hann gullsmíði
af föður sínum. 19 ára gamall
sigldi hann til Kaupmannahafn-
ar í því augnamiði að fullkomna
sig í gullsmíði. Dvaldi hann þar
í AV2 ár, en að því búnu fór
hann til Þýzkalands og var þar
til ársins 1915. í 10 ár af þeim
tíma vann hann sem verkstjóri
á gullsmíðavinnustofu í Berlín.
Á þessu tímabili kvæntist Bald-
vin þýzkri konu, Mörthu Klöru
f. Bremme trésmíðameistara
frá Leipzig, hinni mestu mynd-
ar- og gæðakonu, hafa þau eign-
ast þrjá sonu, sem allir eru
hinir mannvænlegustu menn.
í byrjun heimsstyrjaldarinn-
ar hvarf Baldvin hingað heim
vegna örðugleika, sem þá var
við að stríða í Þýzkalandi. Hefir
hann síðan dvalið bæði í Vest-
mannaeyjum og nú að síðustu
hér í Reykjavík. —■ Baldvin
Brýtur sjó á breiðum herðum.
Beitir knörrinn undir strönd.
Himinglæfur háar rísa.
Hvar er íslands móðurhönd?
Rýkur gráu drifi Dröfn.
Gnoð úr voða
brims og boða
fylgdu, Drottinn, heim í höfn.
BALDVIN BJÖRNSSON
Björnsson er í eðli sínu óvenju
fjölhæfur listamaður. Auk þess
sem hann er hinn prýðilegasti
listamaður, fæst hann einnig
við að mála og teikna og ferst
hvorutveggja svo vel sem hverj-
um sönnum listamanni er sam-
boðið. En það er margt fleira
sem Baldvin Björnisson hefir
haft á prjónunum um dagana.
Hann hefir verið hinn leitandi
maður í orðsins fyllsta skilningi,
þráð að kynnast mörgu og
þekkja sem flest til hlítar. Ferð-
ast hefir hann víða um Evrópu,
allt austur til Rússlands og auk
þess var hann með 1 Gottu-
leiðangrinum til Grænlands
árið 1929, og gat sér þar hinn
bezta orðstírs sem góður félagi
og hinn prýðilegasti samferða-
maður. Það hefir alltaf verið
sterkasti þátturinn í lífi Bald-
vins að vera vinum sínum
trúr og reyanst öllum vel, sem
til hans leita. Þess vegna munu
allir vinir hans og kunningjar
bæði nær og fjær, senda honum
hugheilar kveðju- og hamingju-
óskir í tilefni af þessum merki-
legu tímamótum í lífi hans, og
óska honum alls hins bezta á
hinum ófarna æfivegi.
Valdimar Hólm Hallstað.
Suez
heitir myndin, sem Nýja Bíó
sýnir um þessar mundir. Sýnir
hún tildrögin til þess, að hafist
var handa um byggingu Suez-
skurðarins. Aðalhlutverkin leika
Tyrone Power, Loretta Young,
Annabella o. fl.
Pétur Sigurðsson:
BRIM
UINN af vinsælustu skáldum
Islands — Jón Trausti —
hefir sagt: „Ekkert, sem fyrir mig
hefir borið, kemst í neinn sam-
jöfnuð við fallegt brim, að feg-
urð og hátign og hrikaleik, —
ekkert. — Ég hefi séð mikla fossa,
ég hefi séð gjósandi hveri og
gjósandi gígi, ég hðfi séð úthafið
í stormi, jöklana í mikilleik sín-
um, skógana, borgirnar, skipin
og hin miklu mannvirki, en ekk-
ert af þessu hefir yfirunnið end-
urminningarnar um'brimið íhuga
mínum. Það er enn hið mikil-
fenglegasta, sem ég hefi séð“.
Lg er skáldinu sammála. Brim-
ið er bæði ógurlegt og undursam-
lega fagurt. Það túlkar líka hreyf-
ingu krafta á svo hrikalegu máli,
að áhorfandinn stendur sem
þrumulostinn og altekinn undr-
un.
Nú hefir skáldspekingur þjóðar
vorrar — Einar Benediktsson —
sagt:
„Andi mannsins er eins og sjór,
og alda hans hver er mynd af
hafi —
dauð undir logni, í storminum
istór
með strauma, sem bera ei hljóð
ið í kafi“.
Þar sem brimið þvær ekki
strendur landsins, safnast oftast
saman rusl og óþverri, sem bæði
óprýðir og fyllir andrúmsloftið
ódaun og ýldu frá dauðum,
hreyfingarlausum og, rotnandi efn
um.
Þessu skolar brimið burt, þar
sem það . heldur ströndinni
hreinni.
Þannig er einnig um mann-
hafið mikla og strendur þær, sem
það ýmist læðist við lognmjúkt
eða ólgar ógurlega. Þar sem ekki
brímar blóð vakandi sálna og
menn ganga fram, í guðmóði hins
brennandi menningarþorsta og á-
huga, hljóta kyrrstöðumerkin að
koma í ljóú í allskonar ósóma og
siðleysi ómenningarinnar. Slík
kyrrstaða og dáðleysi verður
vermireitur þeirra sýkla, er gera
andrúmsloftið fúlt, og eitra lífið
í kringum síg.
Það er ekki langt síðan, að
mesta lognmollumók var yfir
bindindisstarfinu í íandi voru.
Allskonar ósómi dafnaði í kyrr-
þey, en nú hefir aftur komist
hreyfing á kraftana. Sú hreyfing
magnast aðallega af því, að á
móti blæs enn einu sinni. Og
nú ber ekki heldur straumur bind-
indishreyfingarinnar lengur
„hljóðið í kafi“. Það kemur glögt
í ljós, hvert hann stefnir. Það
bæði heyrist og sézt. Almennings-
álitið er vaknað á ný og risið
ppp til þess að fordæma ósórn-
ann.
Kaldur gustur stóð af hafi,
mikil vínföng hafa borist til lands
ins og alda áfengisflóðsins risið
hátt. En á sama tíma hefir líka
brimað í brjóstum manna. Menn
hafa rumskast og spurt: Á að
leyfa áfengisflóðinu að kæfa
menningarlegan þroska þjóðar-
innar. Og menn hafa hugsað til
þess með skelfingu, ef æskulýð-
ur landsins ætti að verða ómenn-
ingunni að bráð.
„Andi mannsins er eins og sjór,
og alda hans hver er mynd af
hafi“, segir skáidið, „dauð undir
Iogni, í storminum stór, með
strauma, seni bera ei hljóðið í
kafi“.
1 logninu ber lítið á hinum óg-
legu kröftum hafsins, en er
vindarnir blása, dyljast þeir ekki.
Þótt mikill straumur sé í hafinu,
þá verður hans ekki vart í logni,
nema kannað sé, því hann „ber
hljóðið í kafi“. Ekkert heyrist
til hans á meðan hann mætir
engri mótspyrnu, en ef stormur-
inn æsir upp hafið á móti honum,
þá ber hann ekki lengur hljóðið í
kafi“. Þá myndast rastir, og við
áreksturinn bæði sézt og heyrist
hreyfing kraftanna.
1 lognmollumóki aðgerðarleysis
og deyfðar ber lítið á þeim sið-
bætandi kröftum, sem kveðja
vilja niður áfengisböl og aðra ó-
menníngu, en þegar á móti blæs,
þá vakna þeir og reynast jafnan
stórir „í storminum“. Þeir láta
þá jafnan alþjóð manna bæði sjá
og heyra, hvert takmark þeirra
er — þeir bera þá ekki lengur
„hljóðið í kafi“. Þétta hefir skeð
jenn einu sinni í bindindisstarfinu
á íslandi. Ný og eftirtektarverð
hreyfing hefir látið til sín taka
í bindindismálunum, með reglu
góðtemplara í fararbroddi. —
Hér eru sannanir, en ég skal
aðeins stikla á stóru.
í fyrsta lagi: Meðvitund al-
menningsálitsins hefir rumskast.
Það ber ekki lengur hljóðið í
kafi. Það hefir látið til sín heyra,
og að minsta kosti í orði, hefir
það fordæmt hið nýja áfengis-
flóð. Ég hlýt að segja það, sam-
kvæmt þeirri þekkingu, er ég hefi
fengið á þjóðinni í þessum efn-
um, að almenningsálitið er orðið
það þroskað og bindindisvant, að
menn munu aldrei þola til lengd-
ar neitt vandræðisástand í þess-
um sökum. Hinir gömlu góðu
tímar Bakkusar koma aldrei aft-
ur.
í öðru lagi: Æskulýður lands-
ins hefir lagt hlustir að hjarta-
slögum tímans og glöggvað sig
furðu vel á kröfum hans. Segi
menn, hvað sem þeim gott þyk-
ir um „gjálífa bindindislausa“
æsku, sem verið hefir hneyksl-
unarefni þröttgsýninnar á öllurn
öldurn. Æskulýður Islands er fús
til menningarlegra starfa, sé hon-
um greiddur vegur og veitt sæmi
leg leiðsögn. þar sem ég hefi
ferðast um landið, hefir æsku-
lýðurinn sannarlega rétt fram
hendur til fylgis við bindindis-
starfið, ekki síður en eldri kyn-
slóðin, og þykir mér þetta gleði-
legt tákn tímanna.
í þriðja lagi: Prestar landsins
— andlegu leiðtogarnir, mennirn-
ir, sem í sérstökum skilningi eiga
að leiða þjóðina á guðs vegum
til friðar og farsældar, ganga
nu hver af öðrum í fylkingu Góð-
templarareglunnar og láta bind-
indindisstarfið til sín taka. Ég
tel prestastétt landsins trú um, að
henni sé það ómetanlegt gagn að
sinna þessu björgunarstarfi af
heilum hug, og að fátt geti gagn-
að bindindishreyfingunni betur,
en öflugt fylgi þeirrar stéttar, og
þaðan vænti ég góðs framvegis.
1 fjórða lagi: Kennarastétt
landsins hefir gert bindindisstarf-
ið að sínu áhugamáli. Þeir verða
ekki taldir í fljótu bragði, allir
hinir mætu menn innan kennara-
stéttarinnar, sem vel hafa unnið
og vinna að eflingu bindindis og
menningar meðal þjóðarinnar, og
þeim er stöðugt að fjölga, er
sjá, hvað um er að ræða. Kenn-
arastéttin er fjölmenn, og það
er hún, sem á sérstakan hátt
annast uppeldi og menningarleg-
an þroska þjóðarinnar. Það skift-
ir því ekki litlu, ef hægt er að
segja með réttu, að hún fylki
sér undir merki bindindisstarfs-
ins. Við berum mikið traust, og
það af góðum ástæðum, til kenn-
arastéttarinnar í þessum efnum.
I fimta lagi: Mentastofnanir
landsins hafa blásið í lúðurinn
og látið þjóðina vita, að takmark
þeirra er: algáð og vel mentuð
Þjóð. Allir skilja, hvaða þýðingu
slik játning hefir. Mér hefir
veist sú ánægja að heimsækja
hvað eftir annað fjölmarga skóla
landsins, og annað verður ekki
séð, en að fylgi þeirra við bind-
indismálið sé heilhuga og óskipt.
í sjötta lagi: Þeim fjölgar nú
altaf innan læknastéttarinnar, sem
gerast bindismenn, og verður það
eitt haldbezta vígið, þegarlækna-
stéttin öli gengur óskipt að verki.
í sjöunda lagi: Blöð,:1 útvarp,
verkalýðshreyfingin, ungmennafé-
lög og ýms önnur sanftök, ljá
bindindisstarfinu mikinn stuðning
og sumstaðar ágætan. Leiðinlegt
þykir mér samt, að heyra æsku-
menn frá skólum landsins syngja
drykkjuvísur í útvarpið, sem bet-
ur fer, eru ekki mikil brögð að
slíku.
Síðast víl ég minna á, að Góð-
templarareglan færist nú aftur óð
um í aukana. Hún hefir verið
Frh. á 4. síðu.