Alþýðublaðið - 26.05.1939, Blaðsíða 3

FÖSIUDAGINN 26. MAl 1939
ALÞYÐUBLAÐIÐ
HerkDeg nýang væntanleg
á bákamarkaðinn.
■*-----------------------* >
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
IUTSTJÓRI:
F. R. VAIiDEMARSSON.
í fjarverú hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
“196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
<5>--1---—---------------♦
Plóðaratkvæðið
í Daamðrkn.
AÐ hefir bæ'ði hér og ann-
ars staðar á Norðurlöndum
komið mönnum mjög á óvart, að
hin fyrirhugaða stjórnarskrár-
breyting í Danmörku, sem átti
að leggja smiðshöggið á heillar
aldar þróun hins stjórnarfarslega
lýðræðis þar í landi með því að
afnema síöustu leifar hins gamla
yfirstéttaþings, landsþingsins, og
færa þannig fulltrúaþíng dönsku
þjóðarinnar til fulls samræmis
við vilja kjósendameirihlutans,
skyldi ekki ná samþykki við
þjóðaratkvæðagreiðsluna, sem
fram fór í Danmörku á þriðju-
daginn.
Þessi stjórnarskrárbreyting virt-
ist svo sjálfsögð í augum allra
þeirra, sem á annað borð viður-
kenna lýðræðið, ekki vegna þess
að landsþingið sé nú sem stend-
ur, síðan minnihlutaflokkamir í
Danmörku töpu’ðu einnig meiri-
hlutanum þar, neinn steinn í götu
fólksþingsmeirihlutans, heldur
vegna þess, að það á aldrei að
geta komið fyrir framar, að
minnihlutinn geti í skjðli úrelts
skipulags staðið á móti vilja
þjóðarmeirihlutans. Og stjórnar-
skrárbreytingin virtist vera svo
vel undirbúin, eftir að Stauning
hafði með hófsemi sinni -jg
samningalipurð tekist að ná sam-
vinnu um hana við hægri flokk-
inn (ihaldsflokkinn), annan aðal-
flokk stjórnarandstæðinga, og fá
hana samþykta með miklum
fneirihluta bæði í fólksþinginu og
landsþinginu, að menn gerðu ráð
fyrir því sem sjálfsögðu, að sam-
þykt hennar væri fyrirfram viss
við hina lögboðnu þjóðarat-
kvæðpgreiðslu um allar stjórnar-
skrarbreytingar í Danmörku.
En rnenn höfðu ekki gætt þess
nægiiega vel, hve miklum vand-
kvæðum það er bundið, að fá
stjórnarskrárbreytingu framgengt
þar í landi. Samkvæmt núgild-
andi stjórnarskrá Dana, sem
einnig varð til með samkomulagi
margra flokka á stríðsárunum,
verða 45 °/o allra kjósenda í land-
inu að greiða atkvæði meö
stjórnarskrárbreytingunni við
þjóðaratkvæðagreiðslu til þess að
hún sé lögmæt. Og það út-
heimtir svo miklu almennari þátt-
töku þeirra, sem stjómarskrár-
breytingunni em á annað borð
fylgjandi, í þjóðaratkvæða-
greiðslunni, heldur en við venju-
legar þingkosningar, að meiri-
hlutinn með henni verður að vera
mjög mikill til þess, að trygt sé,
að hún nái fram að ganga. Það
er því hvergi nærri eins mikið
undrunarefni og mörgum kann í
fyrstu að hafa fundist, að stjórn-
arskrárbreytingin skyldi ekki ná
samþykki við þjóðaratkvæða-
greiðsluna á þriðjudaginn. Það
munaði líka svo ákaflega litlu, að
hún fengi fulltingi þeirra 45o/0
allra kjósenda í landinu, sem til
skilin era, þar sem aöeins 12000
atkvæði vantaði í viðbót við þau
966000, sem hún fékk. En þaö er
þó augljóst, að að minsta kosti
nokkur hluti af kjósendum í-
haldsflokksins hefir ekki orðið
við áskorun þingflokks síns um
að fylgja stjórnarskrárbreyting-
unni fram til sigurs.
En þótt það sé þannig miklu
minni furða, en í fljótu bragði
virðist, að stjórnarskrárbreytingin
skyldi falla við þjóðaratkvæða-
greiðsluna, þá er annað atriði í
sambandi við hana, sem vekur
réttmæta undrun og jafnframt
ömurlegar hugsanir um úrkynjun
stjórnmálaflokka, sem þó fyr á
tímum börðust í fylkingarbrjósti
frelsisbaráttunnar. Það er sú staÖ
reynd, að það skyldi vera vinstri
flokkurinn í Danmörku (bænda-
flokkurinn, sem nú hafði foryst-
Una í baráttunni gegn stjómar-
skrárbreytingunni og varð þvi til
híndrunar, að fullnaðarsigri lýð-
ræðisins yrði náð í Danmörku í
þetta sinn.
Við Islendingar megum vel
minnast þess, ,að fyrir tæpum
fjörutíu árum var það vinstri-
flokkurinn í Danmörku, sem við-
urkendi kröfu okkar til heima-
stjórnar, þegar hann komst til
valda eftir áratuga baráttu við
harðsvíraða íhaldsstjóm við Eyr-
arsund. Heima í Danmörku hafði
hann háð þessa baráttu með
glæsilega hugsjónamenn eins og
jHörup í broddi fylkingar undir
kjörorðinu: Enginn yfir og eng-
inn við hliðina á fólksþinginu!
Því að þá var dönsku þjóðinni
enn stjórnað af þröngsýnni yfir-
stéttarklíku, sem gerði kröfu til
þess að halda völdum í krafti
þess meirihluta, sem hún hafði
í landsþinginu, með þeim tak-
markaða kosningarétti, sem gilti
til þess, þótt hún væri fyrir löngu
búin að missa meirihlutann i
fólksþinginu og meðal þjóðarinn-
ar.
En það reyndist lítil ending í
lýðræðishyggju vinstri flokksins,
eftxr að hann hafði verið við
völd um hríð og hinn glæsilegi
foringi hans í baráttunni við í-
haldið, Hömp, var fallinn frá.
Og nú er svo komið, að það er
ekki lengur hinn gamli íhalds-
flokkur (hægri flokkurinn), se&»
harðast berst gegn því að lýð-
Frh.
AÐ ER vitanlega jafnan á-
litamál og verður að skera
úr í hverju einstöku tilfelli, hvort
heldur skuli byggja mörg lítil
eöa stór loftvamabyrgi. Réttast
mun vera að nota hvomtveggja.
1 Almeríu var loftvamabyrgi
undir allri aðalgötu bæjarins,
nokkrir km. á lengd og lá 7
metra undir yfirborði jarðar. —
Göng voru með 100 metra milli-
bili, og byrgið í sambandi við
lækningastofu eina, sem var við
götuna, og var par komiö fyrir
fullkominni skurðstofu neðanjarð
ar.
Þegar von var á loftárás, og
um leið og viðvörunarmerki var
gefið, voru slökkt öll ljós í ;bæj-
unum, venjulega á þann einfalda
hátt að lokað var fyrir rafmagns-
strauminn. Þess vegna var sér-
stök rafstöð fyrir þetta loftvarn-
abyrgi. Otvarp og sími voru á
ýmsum stööum og neðanjarðar-
gangar tengdu þetta aðalbyrgij
við aðra loftvamakjallara bæjar-
ins.
Á þennan hátt var unt að fyrir-
byggja þrengsli í byrgjxmum með
því að flytja fólkið til eftir þörf-
um, og ennfremur að flytja
særða eða limlesta, hvaðan sem
var úr bænum, á spítalann. Eins
og áður er sagt rúmaði byrgi
ræöiö sé gert að veruleika í
Danmörku undir forystu Alþýðu-
flokksins, sem meira og meira
er að verða flokkur allra vinn-
andi stétta á meðal dönsku þjóð-
arlnnar, heldur vinstri flokkurinn.
Hann hefir gleymt fortíð sinni.
Það er ekkert eftir af henni ann-
að en nafnið .
Jónas frá Hriflu hefir oftar en
pinu sinnði bæði í ræðu og riti
líkt Framsóknarflokknum hér á
landi við vinstri flokkinn í Dan-
mörku. Það er og verður lengi
enn heiður fyrir hvern borgara-
legan flokk að geta með sanni
sagt, að hann sé eins og vinstri
flokkurinn í Danmörku fyrir
fjörutíu árum. En það er von-
andi, að það eigi aldrei fyrir
Framsóknarflokknum að liggja,
að ganga þær götur, sem vinstri
flokkurinn í DanmörkU hefir far-
Íð á síðustu árum.
The Taming of
the Shrew.
ARNI FRA MOLA er ákaf-
íega reiður við Harald Guð-
mundsson í leiðara Vísis í gær
og hefir alt ilt á hornum sér út
af því, að Haraldur skyldi segja
það í útvarpsumræðunum á
þriðjudaginn, að það yrði próf-
steinninn á möguleikana fyrir
Alþýðuflokkinn til þess að vinna
saman við Sjálfstæðisflokkinn í
stjóm landsins, hvort slitið yrði
þeirri samvinnu, sem undanfarið
hefir verið bæði leynt og ljóst
milli Sjálfstæðisflokksins og
Kommúnistaflokksins á móti Al-
þýðuflokknum I verkalýðsfélög-
unum.
Tæpast g»tur Ámi verið svo
vondur af því, að hann langi
sjálfan svo mikið til þess að vera
áfram í fcandalagi við „landráða-
mennina“, eins og bæði Vísir og
MorgunblaðiÖ hafa réttilega
kallað kommúnista, þótt þau í
hita baráttunnar gegn Alþýðu-
flokknum glæptust á því að veita
þeim fulltingi sitt til sundrung-
arstarfs þeirra í verkalýðsfélög-
unum. Árni skammast sín þvert
á móti nú, því betur, fyrir þá
samvinnu og vill helzt ekki við-
urkenna að hún hafi nokkurn
þetta 65 þúsund manns eða 5
þúsuridum fleiri en bæjarbúar
voru. Þetta stórkostlega verk var
aö sögn framkvæmt á einu ári,
tog að nokkru leyti í sjálfboða-
vinnu. Allir bæjarbúar, embætt-
ismenn, skrifstofufólk og kaup-
menn, konur, menn og börn
hjálpuðu til af fúsum vilja, en
verkamennimir ,sem unnu að
staðaldri, fengu að sjálfsögðu
kaup.
Mér virðist að hér sé um að
ræða fagurt dæmi um þegnskap
og þjöðhollustu, sem tæplega
sé hægt að finna annarsstaðar,
teða þá a. m. k. ekkí fyrr en
bærínn hefir orðið fyrir árás.
Svo sem áður getur voru um
1500 Ioftvafnabyrgi í Baroelona.
Gerð þeirra og fyrirkomulag var
margvíslegt. Eftir því sem ég
komst næst voru þau öll
sprengjuheld fyrir 100 kg.
sprengjúm, helmingurinn öruggur
gegn 250 kg. sprengjum, og sum
þoldu 500 kg. sprengjur eða
meira. Ég skal taka það fram,
til þess að menn geti auðveldara
dæmt um öryggi þessara byrgja
fað f um 100 loftárásum, sem ég
var vitni að á Spáni, voru 200
kg- sprengjur aðeins notaðar
þrisvar eða fjórum sinnum, og
aðeins einu sinni 500 kg. þungar,
„Hver er maðurinn?“ Safn
af örstuttum æfiágripum
2—3000 íslendinga á þess-
ari öld.
BÓKAVERZLUN Guðmundar
Gamalíelssonar er nú að
undirbúa utgáfu á æfiágripasafni
2—3000 íslendinga, sem „rnest á-
hrif hafa haft i íslenzku þjóðlífi
frá því íslendingar fengu heima-
stjórn 1904,“ eins og stendur í
bréfi því, sem sent er til hlutað-
eigandi manna.
Bók þessi verður í einu og öllu
sníðin eftir sams konar ritverk-
um annara þjóða og sem flestir
kannast við, t. d. „Hvem er
Hvem?“ í Danmörku, „Who is
whoj?“ í Bretlandi o. s. frv„ og
þykja alls staðar ómissandi leið-
arvísir í daglegu lífi, jafnframt
því sem þær hafa mikið sögulegt
gildi.
„Hver er maðurinn?" verður
bókin látin heita á islenzku, og
annast Brynleifur Tobíasson
mentaskólakennari samningu og
ritstióm bókarinnar. Bókinni er
ætlað að verða 20—30 arkir að
stærð og verðið 10—15 krónur.
tíma átt sér stað. Og svo er
hann enn með ýmsa gamla
íhaldshrossleggi gegn hinni sam-
eiginlegu stjórn Framsóknar-
flokksins, Alþýðuflokksins og
Sjálfstæðisflokksins, sem Visis-
klikan var eins og kunnugt er
ekki sérstaklega lukkuleg yfir að
ganga inn í. Hann er ekki enn þá
farinn að átta sig á hinum nýju
aðstæðum, og er eins og brúð-
ixrin í einum gamanleik Shake-
speares nokkuð baldinn meðan
verið er að temja hann. En fyrir
Haraldi vakti ekkert annað en
það — the Taming of the Shrew,
eins og í gamanleiknum hjá
Shakespeare.
Enginn þarf þq að verða upp-
næmur út af þessum hrossleggj-
um Arna. Með hægðinni mun á-
reiðanlega takast aö temja hann.
sem ég þó er ekki viss um að
sé rétt.
Auk þeirra loftvarnabyrgja,
sem hér um ræðir og eru til
almenningsnota, er nauðsynlegt
að í stærri fyrirtækjum og stofn-
unum, eins og t. d. peningastofn-
unum, verksmiðjum, rafmagns-
stöðvum, sjúkrahúsum, stjórnar-
ráðshúsum og víðar séu byrgi
fyrir starfsfólkið að flýja í, við
sjúkrahúsin auk þess fyrir þá
sjúklinga, sem unt er að flytja.
Nauðsynlegt er að þau sjúkrahús,
sem ofsótt eru vegna legu sinn-
ar og aðstöðu, vísi öllum hættu-
lega sjúkum, og þeim sem þurfa
Uppskurð, til þeirra sjúkrahúsa,
sem era afskektari og síður verða
fyrir árás. Ég vil í þessu sam-
bandi nefna sem dæmi að í Kaup
mannahöfn er t. d. Öresundsho-
spital í námunda við gasstöð,
höfn og járnbraut og ríkisspítal-
inn er aðeins nokkur hundruð
metra frá stærstu rafstöö bæj-
arins. Hvortveggja er óheppilegt
og ekki æskilegt, ef um loftárás
væri að ræða. í framtiðinni á
þó að hindra það, — e. t. v. með
lögum — en a .m. k. með skipu-
lagsuppdráttum og byggingaleyf-
um, að sjúkrahúsin séu í grend
við verksmiðjur.
I stórum hafnarborgum eins og
Valerieia og Barcelona voru hér
og hvar við höfnina bygð loft-
varnaskýli úr steinsteypu, sem
voru ætluð skipshöfnum og hafn-
arvjerkamönnum. Skýli þessi voru
Alþýðublaðið hefir átt tal við
Guðm. Gamalíelsson og segir
hann að verkinu miði vel áfram.
Hafi bréf verið send til allra nú-
lifandi manna um land alt, sem
ætlast er til aö komi x bókinni,
ásamt prentuðum spurningalista,
sem þeir era beðnir að útfylla- Er
spurningalisti þessi svo nákvæm-
ur, að hann nægir ritstjóra bók-
arinnar fullkomlega til að semja
æfiágripið, sé hann samvizku-
samlega útfyltur. Þegar svo allir
spurningalistarnir liggja fyrir út-
fyltir, verður æfiágripunum rað-
að niður eftir stafrófsröð.
Hefir gengið greiðlega að fá
svörin til baka?
„tfr sumum sýslum og héröð-
um hefir það gengið ágætlega, en
hér virðist þó erfiðasta viðfangs-
efnið grafið, því úr ÖÖrum hér-
uðum skortir tilfinnanlega svör.
En slíkt gæti raskað réttum hlut-
föllum I bókinni, svo hún næði
ekki fullkomlega tilgangi sínum,
Einnig eru svörin mismunandi
ítarleg, svo að mörg þeirra nægja
ekki fullkomlega til undirstöðu
fyrir æfiágrip. — En við vinn-
um nú kappsamlega að því að
komast yfir þessi vandkvæði."
Hvaðan fáið þið heimildimar
vlðvíkjandi þeim, sem látnir eru?
„Úr blöðum, tímaritum, opin-
berum skýrslum o. s. frv. — Það
er enginn hörgull á fullkomnum
heimildum hvað þá snertir, en
kostar vitanlega mikið starf að
vinna úr þeim“.
Hvenær búist þér við að bókin
komi út?
„Það er ekki hægt að ákveða
nákvæmlega enn. Alt veltur á því
hve greiðlega gengur með svörin.
Við geram alt sem unt er til að
flýta fyrir þessu.“
Þetta er mikið og þarft verk,
sem Bókaverzlun Guðm. Gamalí-
elssonar hefir ráðist í að þessu
sinni, og er þess að vænta, að
allir hlutaðeigendur sýni áhuga
sinn og skilning á þessu verki
með óskiftu samstarfi við útgef-
andann og ritstjórann.
bygð ofanjarðar vegna þess hve
grunt var í vatn.
Áður en ég hverf frá loftvarn-
abyrgjunum vil ég bæta við,
að meðfram aðalþjóðvegum voru
þau bygð með 2—3 km. milli-
bili, æiluð vegfarendum, ef óvin-
urinn skyldi nálgast loftleiðina.
Pví má ekkí gleyma að oft var
skotið á veginn og varpað á þá
sprengjum til þess að hindra mat
vælaflutning .Loks vil ég taka
fram, að það var ekki til svo
lítið sveitaþorp á Spáni, að ekki
væri gert loftvarnabyrgi fyrir i-
búa þess og sett upp viðvörunar-
kerfi, flautur o. þ. h.
Ráðstafanir til vemdar eignum
eru fyrst og fremst dugandi 1-oft-
varnalið. Hlutverk þess er:
1. Að hindra árásir á þá staði,
sem því er falið að vemda.
2. Takist ekki að hindra árás-
ina algerlega, þá að beita öllum
ráðum til að verjast henni og
draga úr hættunni með því að
þvinga árásarflugvélarnar til að
halda sér svo hátt í loftinu að
sprengjuköstin misheppnist og
missi marks.
3. Með skothríð og flugvéla-
áhlaupi að valda óvinum tjóni
— skjóta árásarflugvélarnar nið-
ur.
4- Með því að styrkja siðferðis-
þrótt fólksins þannig: að það
finni veralega vemd, en telji sig
ekki varnarlaust leikfang og skot-
spón árásarmannaona.
Loftvarnaliðið í Baroelona
¥ ernðarr áðstaf anlr
fyrlr fiyðinga i
Mradi.
Lðg, sem stefna að Gyðinsa*
vmú og auknum refsing-
um fytir landráð.
O TJÓRN Hollands hefir nýlega
lega lagt fram allmörg frum
vörp til laga, sem miða að auk*
inni vernd hjns opinbera skipu-
lags. Samkvæmt þeim má dæmu
þann, sem vísvitandi ber fram
ósannar ákærur i ræðu, riti eða
myndum, á stjórnina eða
Ðpinberar stofnanilr i alt að 4 ára
fangelsi, og sala á slíkum ritunx
eða myndum varðar fangelsi eða
s-ektum.
Svipuðum hegningarákvæðum
er lagt til að beitt verði gegn
þeim, er móðga opinberlega eítt-
hvert þjóðarbrot af sérstökum
kynþætti, eða fer á hendur þeim
með ósannar sakargiftir. Þetta á-
kvæði stefnir m. a. að því að
vemda Gyðingana gegn nazist-
iskum árásum og ofbeldi.
Blöð eða tímarit, sem á ein«
hvem hátt verða sek gagnvart
öryggi Iandsins, hinu opinbera
skipulagi og yfirvöldunum, má
gera upptæk, ef það endurtekur
sig, og banna útkomu þeirra alt
að 6 mánuðum.
Jafnframt er, samkvæmt þess-
um frumvörpum, hert mjög á
hegningarákvæðum fyrir landráð,
T. d. varðar það alt að fimm ára
fangelsi, ef einhver reynir að
skapa það almenningsálit og þau
viðhorf, sem gætu haft þau áhrif
að beygja Holland að ein-
hverju eða öllu leyti undir erlend
yfirráð. Einnig yrði sala eða önn-
ur útbreiðsla á ritum, er slík á-
hrif gætu haft, látin varða fang-
elsisvist.
Á 40 ára afmæli
sænska samvinnufélagasam-
bandsins voru bornar fram heilla
óskir og kveðjur frá Islandi og
mörgum öðrum löndum. Meðal
ræðumanna var Per Albin Han-
son forsætisráðherra Svia. Árleg
viðskiftavelta sambandsins er nú
orðin 550 milljónir króna, en af
því framleiðir sambaridið fyrir
140 milljónir króna. F.O.
fullnægði 2, og 4. lið, en sjaldan
tókst að hindra algerlega loftárás
óvinanna. Ég sá að eins einu
sinni að varnar- eða eltingarflug-
vélum —• 9 talsins — tókst að
hindra loftárás og stökkva árás-
arflugvélunum á flótta. Sprengju-
flugvélamar snéru við, áður en
þær voru komnar yfir borgina,
vörpuðu sprengjurtum í sjöinn og
hurfu með eltingarflugvélamar á
hælum sér, — ef svo má að orði
kveða, — sem tókst að skjóta
niður eina sprengjuflugvél. En
það var sjaldan, sem tókst að
baka árásarflugvélunum tjón. Ég
sá þaö að eins tvisvar, að elting-
arflugvélum heppnaðist að hitta
árásarflugu.
Ástæðan til þess, að loftvarna-
liðinu heppnaðist svo sjaldan aÖ
valda árásarflugvélunum tjóni,
var sú, að loftvarnabyssumar,
ljóskastararnir og kveikjumar
vora ekki nægilega fullkomnar til
þess að skotin heppnuðust, enda
þurfti nákvæm og góð tæki til
þess að hæfa ítölsku árásarflug-
vélarnar, sem vörpuðu sprengjum
í 5000 m. hæð með 325—350 km.
flughraða.
Loftvarnir Barœlona eru slá-
andi dæmi og reynsludómur, sem
sannar, að þrátt fyrir góðan vilja,
er ekki unt að koma upp loft-
vörnum fyrirvaralaust.
Fyrirliði loftvarnaliðsins var
sérstaklega duglegur maður (und-
irofursti úr gamla hernum, 36
Frk. á 'á. sMct. /
Uftirisir og loftranir.
--------------1,---