Haukur - 11.11.1898, Blaðsíða 7

ÍI. 3- 4-
KAUKUR.
þess að kynna sjer hina ýmsu mannflokka, og hið ýmsa
ásigkomulag, er hann gæti sjeð og hitt á slíku ferðalagi
og undir slíkum kringumstæðum, enda hefir hann eflaust
fengið að sj‘á og reyna margt, sem hefir verið þess vert,
að því væri gaumur gefinn.
* *
Afturfarir Spánverja. Þegar Filippus II. komtil
valda árið 1556, varð hann drottnari yfir hinu stærsta
keisaradæmi, sem til hefir verið í heiminum siðan á frægð-
arárum Rómverja hinna fornu. Hinn geisimikli herafli
ríkisins, og þess »ósigrandi« armada ^herskipafloti), braut
allt undir sig. Mikill hluti af meginlandij Norðurálfunnar,
nokkur hluti Norðurafríku, Norður- og Suður-Ameríka, og
fjöldi stærri og smærri eyja, sumar fundDar af spænskum
farmönnum — allt þetta varð að heygja knje og lúta
hinu spænska veldi. Spánverjar höfðu náð í lönd þessi
að nokkru leyti með sigurvinningum, og að nokkru leyti
með mægðum og landafundum. — Afturfarir ríkisins og
sundrung þess er sprottin af fávizku, hroka og ruddaskap,
og lýsa þessi einkenni Spánverja sjer einna bezt í fyrir-
komulagi rannsóknarrjettarins gamla, og sömuleiðis í
nautaötunum, sem eiga sjer stað enn í dag meðsínugamla
fyrirkomulagi, þrátt iyrir það, þótt þau hneyksli allan
hinn menntaða heim. — Á blómadögum rannsóknarrjett-
arins höíðu kaþólskir prestar öll völdiu i höndum, bæði
á heimalandinu og sömuleiðis í nýlendunum; í stjórnar-
ráðinu sátu eintómir kardínálar og munkar, og munkar
gengdu sömuleiðis því nær öllum embættum landsins.
Þegar Columbus fann St. Domingo, voru 2 milj. íbúa á
eyjuDni. Einum 38 árum síðar, eða árið 1630, var ibúa-
talan komin ofan í 350,000. Cortez í Mexico og Pizzaro í
Peru, voru að öllu leyti ekta spænskir sigurvegarar
Hinni hemjulausu afturhaldspólitík, og hinni ónærgætnis-
legu sóun á dug og þreki hinnar spænsku þjóðar, var
haldið áfram með sívaxandi gjörræði, meðan Fiiippus II.
konungur sat að völdum, því að hann var reglulegur harð-
stjóri. Loksins kom líka hin fyrsta uppreist árið 1568.
Tuttugu árum síðar fórst hÍDn ágæti herskipafloti Spán-
verja, og upp frá því hjeldust uppreistirnar, hver á fætur
annari, og ávallt gengu fleiri og fleiri undan hlýðni við
spænsku stjórnina, þannig, að á síðustu stjórnarárum
I'ilippusar II., og á fyrstu ríkisárum hins táplitla eftir-
manns hans, misstu Spánverjar eignir sínar í Norðuraf'ríku.
og sömuleiðis Burgund, Neapel, Sicilíu og Mailand, og
því næst misstu þeir
árið 1609 — Niðurlöndin
— 1629 — Malakka, Ceylon, Java og fleiri eyjar,
— 1640 — Portugal,
— 1648 — allt tilkall til Hollands,
— 1648 — Brabant, og ýmsa hluta af Elandern,
— 1649 — Maestricht, Herzogenboscb, Breda o, fl.,
— 1669*— Roussillon og Kartago,
— 1668 — aðra hluta af Flandern,
— 1672 — marga bæi i Flandern,
— 1703 — Gibraltar, Maljorka, Minorka og Jvizza,
— 1794 — St. Domingo,
— 1800 — Louisiana,
— 1802 — Trinidad,
— 1809 — Florida,
1810 — 1821 — flestar Yesturheimseyjarnar, svo og
Mið- og Suður-A.meriku,
°8 nú 1895 — Kúba, Porto Rico, Filippínurnar, Ladrón-
t>rnar og Karolínurnar.
Og á öllum þessum mörgu árum, meðan aðrar þjóðir
heimsins hat'a ýmist verið önnum kafnar í þvi, að finna
ný lönd, eða leggja undir sig iönd þau, er Spánverjar
höfðu þegar fundið, — allan þennan tíma hefir Spánverj
um jafnt og þjett farið aftur, bæði í líkamlegum og and-
legum ef'num. — Spánverjar eru nú um 18 miljónir, og
þar af eru að minnsta kosti 12 miljónir, sem hvorki kunna
*) Síðan það ár hafa Pyreneafjöllin verið landamæri
í'rakklands og Spánar.
i5
að lesa nje skrifa. Fyrir 30—40 árum var það alls ekki
álitin nein skömm fyrir spænskan aðalsmann, þótt hann
gæti ekki skrifað nafnið sitt.
Amerísk saga.
Sunnudag einn, í hundadögunum i fyrra sumar,
fannst Josias O’Shanty hangandi í trje einu nálægt
Títusarstöðum i Pensylvaniu. Þegar hann var skor-
inn ofan, fannst hlað eitt í stígvjeli hans, og á, það
var þetta ritað með hans eigin hendi:
»Jeg hengi mig af gremju yfir heimilis-kring-
umstæðum mínum. Jeg er sem sje giftur ekkju, sem
átti uppkomna dóttur. Faðir minn, sem kom oft til
okkar, varð ástfanginn í stjúpdóttur minni, og gekk
að eiga hana. Faðir minn varð þannig tengdasonur
minn, og stjúpdóttir mín varð móðir mín, með þvi að
hún var konan hans föður míns. Nokkru siðar eign-
aðist konan mín son, sem auðvitað var mágur föður
míns, og þar af leiðandi móðurbróðir minn, þar
sem hann var bróðir stjúpu minnar. Konan hans föð-
ur mínp, það er að segja, húu stjúpdóttir mín, eign-
aðist einnig sod. Hann var auðvitað bróðir minn, og
jafnframt dóttursonur minn. Og konan mín er amma
mín, því að hún er móðir hennar móður minnar, og
sjálfur er jeg bæði maðurinn konunnar minnar, og
dóttursorur konunnar minnar og afl sjálfs mín. Það
þykir mjer helzt til mikið, og þess vegna getjegekki
lifað lengur við þessar kringumstæður«.
IllYiðrið hræddist liann ekki.
—« o »—
»Ríðum, ríðum, rekum yflr sandinn,
rökkrið er að síga’ á Herðubreið,
álfadrottning er að beizla gandinn,
ekki’ er gott að verða’ á hennar leið.....«
söng Jóhann. Hann sat í hæginda stólnum, og hossaði
Helga litla á knje sjer. Og þegar hann svo þagnaði, hjelt
Helgi litli áfram:
»......Væn’ta klá’inn vildi’ e’ gefa til,
a’ ve’a kominn o’ni Kiðagil«.
»Það er ljóta illviðrið úti, rokstormur og kafald«,
sagði Margrjet, sem kom inn i þessu. »En hvað það er
hlýtt og notalegt hjer inni«.
»Já, nú er betra, að vera inni, en úti«, svaraði Jóhann,
maðurinn hennar.
Allt í einu var dyrunum lokið upp, og eitthvað kom
inn, sem var engu líkara, en snjókekki.
»Ta’ e’ ’ann Villi. Hann e’ kominn ti’ a’ ve’a hjá
mje’; e’ tú ekki Villi ?« kallaði Helgi lit.li.
Jóhann dustaði snjóiun af Villa litla, setti hann
síðan á knje sjer og tók að orna honum, og Margrjet kom
með skál með heitri súpu í, til þess að hita honum enn
þá betur.
»Hvernig stendur á þessu, Villi ? Hvar er kápan
þín, og hvar er húan þín? Og hvers vegna ertu að fara
út i svona slæmt veður? Varstu ekki hræddur um, að
þú myndir villast, eða fjúka um koll?«
»Jeg ekki hræddur við storminn«, svaraði hann.
»Jeg hljóp bara burtu; jeg var hræddur við hann pabba.
Jeg vildi ekki bíða eítir kápnnni og húunni!«
»Miðdegismaturinn er tilbúinn«, kallaði Stina vinnu-
kona, og rak höfuðið inn um gætina.
Meðan setið var að borðum var allt í einu barið að
dyrum, og áður en Stina kæmist fram, til þess að gæta
að því, hver kominn væri, var borðstofudyrunum lokið
upp, og fölt og hræðslulegt andlit gægðist inn um dyrnar.
»Er hann Villi litli Guðmundsson hjerna?« spurði sú,
sem í dyrunum var.
»Já, jeg er hjer«, svaraði Villi, þar sem hann sat við
borðið. »Komdu inn, Salla!«