Alþýðublaðið - 05.06.1939, Blaðsíða 3

MÁNUDAGÍNN 5. JÚNí 1939.
ALÞÝÐU3LAÐIÐ
*-------------------------♦
ALÞÝByBLABI®
SITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
JÓNAS GUÐMUNDSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
" 196: Jónas Guðmunds. heima.
4905: Alþýðuþrentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
♦-----------------—-------*
FRÉTT sú, sem Alþýðublað-
ið flutti fyrir nokkrum
dögum um slagsmál pólska
skipstjórans og manna hans við
4 ungar stúlkur, er verið höfðu
um borð í pólska togaranum
um nóttina, hefir vakið alment
umtal hér í höfuðstaðnum.
Sjálfsagt er það eitt einstætt
við þennan atburð, að til þessa
handalögmáls kom, en ekki hitt,
aö stúikur hafi ekki áður verið
um borð í innlendum og er-
lendum skipum hér í höfninni
fram á nætur eða næturlangt.
Hið mikla umtal orsakast af
því, að hér kemur fram í dags-
birtuna ein þeirra meinsemda,
sem stöðugt virðist vera að vaxa
í þjóðfélagi okkar og sem allir
hugsandi mefln sjá, að fulla
nauðsyn ber til að útrýma, að
svo miklu leyti sem það stendur
í mannlegu va'ldi.
Ástæðurnar fyrir því að slík
næturferðalög stúlkna um borð
í erlend skip eiga sér stað eru
vafalaust margar, en neyzla á-
fengis er þar þó sjálfsagt aðah
orsökin eins og komið hefir í
ljós í öðrum löndum, þar sem
slíkt hefir verið rannsakað nán-
ar en hér.
Það stafar vafalaust nokkuð
af því hve lítið er um einkenn-
isbúninga hér á landi, að ís-
lenzkt kvenfólk virðist varla
ráða sér ef hér á götunum sjást
erlendir sjóliðar eða flugmenn í
.einkennisbúningum. Það er nær
því undantekning að sjá kven-
mannslausan ,,dáta“ á götunum
hér. ef erlent herskip er hér í
höfn. Hvað er það, sem dregur
aumingja stúlkurnar að þessum
erlendu mönnum, sem sjaldnast
skilja nokkurt orð af því, sem
þeir segja? Eru það einkennis-
fötin, eða hvað? Eða er að
myndast í bænum vændis-
kvenna-„sfétt“, sem þarna sér
eitt af „tækifærum“ sínum?
Hér skal ekki reynt að svara
þessum spurningum og enginn
dómur á þetía lagður, en af
hverju svo sem þetta er, er þetta
hrein vanvirða. Stúlkurnar, sem
leiða dátana, mega ekki halda
að það sé ?,fínt“ að vera með
þeim, þó þeir séu í einkennis-
búningi. Þær ættu að vita, að
allir, sem sjá þær með þeim,
brosa meðaumkunarbrosi að
þeim á götunni, og þeir, sem
þekkja þær, líta smasrri augum
á þær eftir en áður. íslenzkt
kvenfólk á að vera stoltara en
svo, aö það leggi sig niður við
„spásséringar“ með óþektum
„dátum“, slíkar leiðingar geta
mjög vel til þess leitt, að hið
opinbera þui'fi næstu 15 árin
að innheimta nokkur barnsmeð-
lög erlendis, ef ekki til annars
miklu verra.
Yafalaust er flestum þeim
stúlkum, sem 1 rælni í fyrstu
leggja út á þessa glapstigu, ljós
sú hætta, sem því fylgir á öll-

ar á 4 árum fyrir
við olmhi
um sviðum, að gefa sig á vald
erlendra manna algerlega ó-
þektra, og mörg er sú ung stúlk-
an, sem aldrei bíður þess bæt-
ur, hvorki á sál né líkama. En
bæði hér og annars staðar er
sú reynslan, að siðferðispredik-
anir og umvandanir venzla-
manna stoða lítt í þessum efn-
um.
Til þess að útrýma eða a. m.
k. að minka þá hættu, sem hér
er á ferð, þarf tvent aðallega:-
Annað er aukið og bætt lög-
reglueftirlit við höfnina, hitt er
verkefni íyrir æskulýðinn, sér-
staklega ungu stúlkurnar. Því
má og bæta við, að almennings-
álitið þarf að fordæma fram-
ferði þessara stúlkna. Auknu og
bættu lögreglueftirliti ætti að
vera hægur vandi að koma á í
þessum efnum. Hitt er erfiðara,
þó það sé eina ráðið, sem dug-
ar, að fá þeim æskukonum ann-
að verkefni, sem „spásséra“
með dátum og drekka um borð í
erlendum og innlendum skip-
um. Til þess að ófögnuður þessi
hætti og hverfi, þarf að hefjast
hér í landi sterk og öflug æsku-
lýðshreyfing, sem vinnur mark.
vist að því að fá ungu stúlk-
urnar burt af götunum og til
íþrótta, náms eða starfs. Aðrar
þjóðir vinna nú að því að kenna
ungum stúlkum alls konar störf,
er þær gætu tekið að sér ef ó-
friður brytist út. Þær eru send-
ar í sveit til að læra sveitastörf,
látnar í verksmiðjur og aði’ar
vinnustöðvar í bæjunum í því
augnamiði, að geta tekið að sér
störf þar. Þeim er kent að
hjúki’a sjúkum, binda um sár og
aðstoða á heimilum. Hundruð
þúsunda ungra kvenna starfa
að slíku nú í dag í ýmsum lönd-
um Evrópu.
Væri úr vegi að hugleiða
hvort ekki mætti koma á ein-
hvers konar þegnskylduvinnu
fyrir ungar stúlkur hér í landi?
Ótal eru þau störf, sem bíða,
ótal þau verkefni, sem íslenzk-
ar konur eiga að beita og geta
beitt kröftum sínum til að leysa.
Allir ættu að leggjast á eitt með
að bjarga æskulýð landsins frá
þeim hættum, sem hans bíða ef
áfram heldur það atvinnuleysi,
sem nú herjar hér á landi.
ISAMBANDI við grein þá er
ég skrifaði í Alþýðublaðið
27. f. ni. um olíuverzlunina, hafa
menn fundið að því, að ég gerði
ekki næga grein fyrir hagnaði
þeim er útgerðin og aðrir oliu-
notendur hefðu haft af því, að
fleiri voru hér um olíu og benz-
ínsölu en gömlu olíufélögin, með
því aÖ sýna með tölum hvað á-
unnizt hefði hvert ár.
- Til þess að verða við óskum
þessara manna, vil ég leyfa mér
að benda á þrjár staðreyndir,
og draga út frá þeim nokkrar
niðurstöður.
1. Innkaupsverð hráoliu hefir
ekki lækkað síðan 1934.
2. Jafnaðarverð olíufélaganna
var 1934 milli 19 og 20 aurar pr.
kg., en áður en krónan féll í vet-
ur 15 aurar, (hefir smálækkað síð
an 1934).
3. Á öllu þessu tímabili hefir
verið keppinautur á markaðinum
hér (sem ekki var áður) með
um og undir 15 aura verð á
tunnum. a stærri og smærri höfn-
um um alt land.
Bilið ‘ rnílli hæsta verðs oliu-
félaganna og lægsta umrætt tíma
bil er 4—5 aur. á kg., en mis-
munur þessi hefir stundum
verið minni, en þegar tillit
er tekið til þess verðs, er verið
hefir á olíu þeirri er olíunotend-
ur keyptu beint, og altaf hefir
Æskulýð landsins á að taka til
starfa í þágu alþjóðar til skipu-
lagsbundinnar þegnskyldu-
vinnu, sem dregur hug hans
burt frá iðjuleysinu og ómensk-
unni í hvaða mynd sem er og
fær honum verk að vinna fyrir
þjóð sína og land. Þá munu
bæði ungir menn og ungar kon-
ur alast upp til starfs og dáða.
Auðvitað kostar slíkt eitthvert
fe frá því opinbera, en dýrast
af öllu er það þjóðfélaginu að
gera ekkert til þess að leiða
æskulýð landsins á rétta braut.
~——-------»
verið lægra enn verð olíufélag-
anna, mun ekki of í lagt, að
reikna með 4 aura jafnaðarverð-
lækkun á kg. 4 síðastliðin ár.
Miðað við 11 þúsund smáléstir
á ári eins og jafnaðarinnflutning-
urinn er samkv. verzlunarskýrsl-
um árin 1936 og ’37, (hefir senni-
lega hækkað síðan) þá nemur
þessi verðlækkun kr. 440,000,00
á ári á þessari einu olíutegund.
Ég vil leyfa mér að bendhi á það
um leið, að því er fyrir löngu
siegið föstu, að Nafta hafi lækk-
að benzínverðið um 6—7 aura
líterinn, og samkvæmt sömu
skýrslum sömu ár mun benzín-
notkunin nema nál. 8 milljónum
lítra á ári, og miðað við t d.
6Va eyri á Itr. hefir þá Nafta
lækkað benzínverðið sem nemur
á heildarnotkun á ári kr. 520,
000,00, og nemur þá heildarverð-
Iækkun á þessum tveim olíuteg-
undum kr. 960,000,00 á ári, eða
á 4 árum kr. 3,840,000,00. Mun
’hér varlega áætlað, og mun vera
nær sanni þegar tillit er tekið
til steinoliu líka, að hér sé um
4 milljónir króna að ræða eða
I milljón króna á ári.
Og hver hefði svo útkoman
brðið í ár, ef hlutfallsleg verð-
hækkun vegna gengisfallsins
hefði komið á 19—20 aura verð-
ið eins og 15 aur.? Hvorki meira
né minna en 22 aura pr. kg.
hefði þá olían kostað í dag í stað
151/2 og 17 aura verðsins, eða
nálægt kr. 550,000,00 miðað við
II þúsund smálestir hefðu þá út-
gerðarmenn orðið að greiða meira
fyrir þessa vöru í ár.
Þetta eru þá þær upphæðir
sem sparast hafa landinu við það
að svo var slakað á gjaldeyris-
og innflutningshöftunum, að fleiri
gátu komið til greina á inn-
flutningi þessarar vöru en áður
var. Og í þessu sambandi er
skilt, að geta þess, að það voru
áltaf í gjaldeyrisnefndinni vissir
menn sem voru máli þessu vei-
viljaðir, enda hefir nefndin veitt
leyfi fyrir þessum innflutningi
umrædd ár, fyrir áhrif Eysteins
Jónssonar fjármálaráðherra og L.
Kaaber bankastjóra, sem greiddu
svo fyrir þessu máli (þó seinna
væri en æskilegt var) að árangri
þeim er náð, sem náðst hefir,
og hefðu þessir menn ekki sýnt
betri skilning á þessu þýðingar-
mikla máli en margir aðrir, sem
einnig höfðu vald til þess að
leysa úr því, þá væru þessar
4 milljónir ekki I vösum útgerð-
armanna og benzínnotenda nú.
Ég vil taka þaÖ fram, að þetta
eru lágar upphæðir samanborið
við hvað þær hefðu verið ef út-
gerðarmenn hefðu átt olíugeyma
sjálfir umrædd 4 ár. Og í þessu
sambandi vil ég mótmæla því
jsem skín í gejgln í skrifum „Þjóð-
viljans“, að verðið þurfi að vera
svona hátt í stærri verstöðvum,
til þess það ekki verði enn hærra
á smærri stöðum. Það er alrangt,
að stærri verstöðvarnar eigi eða
þurfi að sæta hærra olíuverði
vegna smærri verstöðvanna. Það
er alveg eðlilegt og heilbrigt,
að verðið verði dálítið hærraþar
sem aðstaðan er lakari, en það
þarf engar áhyggjur að hafa af
þessum verstöðvum heldur, ef
þeim er leyft að bjarga sér, og
fóturinn ekki settur fyrlr þær,
og hvað viðkemur núgildandi
verði, þá þarf það ekki að vera
svona hátt á stærri verstöðvum
um til þess að ívilna þeírn smærri
því það er á öllum verstöðvun-
um of hátt.
Eina viðunanlega lausn málsins
verður altaf þessi: beinn innfiutn-
ingur útgerðarmanna á tunnum
á smærri verstöðvar, og á geyma
á stærri. — Olíumiðstöðinni í
Reykjavík er ofaukið í þessum
viðskiptum, og verður aldrei tii
annars en tefja fyrir heilbrigðu
fyrirkomulagi þeirra.
Ég vona að framanritaðar skýr-
ingar megi nægja til þess, að
hver vitiborinn og þjóðhollur mað
ur fordæmi vald það, hvar sem
það kemur fram, sem heldur
hlífðarskildi yfir einokun á ein-
hverri þýðingarmestu vöru lands-
manna, og fyrirlíti lítilmensku
þeirra manna, sem einu sinni
börðust sæmilega gegn þessari
sömu einokun, en ganga nú aft-
iur á bajk í öll sín spor, fyrir það
eitt, að einn maður hefir flutt
sig milli flokka.
Reykjavík, 2. júní 1939.
Jóh. M. Kristjánsson.
Prestskosning
í Breiðabólstaðaprestakalli á
Skógaströnd í Snæfellsnesspróf-
astdæmi fór fram sunnudaginn
21. maí. Hinn setti sóknarprestur
þar séra Sigurbjöm Einarsson
var einn í kjöri. Á kjörskrá voru
104 kjósendur og af þeim kusu
64. 2 seðlar vora ógildir og einn
auður. Umsækjandi féíkk þannig
61 atkvæði og varð kosningin
því lögmæt. F.O.
Hraðferðir
frá Bifreiðastöð Steindörs un Abranes:
Tii Akureyrar alla mánudaoa, miðvlkudaoa oo fistu-
daoa.
Frá Akureyri alla mánudaoa. fimtudaoa 00 lauoar-
daoa.
Útvarp i ðlinni ekkar norðnr-kifreiðnn.
Sjóleiðina annast M.s. Fagranes
Milli vertíða
Á sjó og sfld.
Ég vaknaði í morgun
frjálsari en fyr
og íagnandi vorinu stökk
ég á dyr.
ÞETTA er gömul ljóðlína
um vorið og ég greip sjálf-
an mig í því að vera að raula
hana í því að ég klæddi mig í
fötin. Merkilegt, hugsaði ég, —
hvernig slík lög og hendingar
geta geymst og gleymst. Þessir
Ijóðafarfuglar koma fljúgandi til
manns einn góðan veðurdag, ef
til vill út úr silfurspjöldum bók-
anna eða hugartúnum einhvers
náungans. Og maður lærir þær
fyrirhafnarlaust, dáist að
þokkabrag þeirra, gerir þær á-
samt laginu að uppáhaldi sínu
um stund, en leggur þær svo til
hliðar fyrir nýjum lögum og
nýjum textum.
En seinna vaknar söknuður
eftir gamla laginu. Mann lang-
ar að raula það sér til hugar-
léttis, en þá er það týnt. Það er
leitað og leitað, en ekki finnst
einn einasti tónn, en einn dá-
samlegan morgun, þegar engan
langar að leita neins, liggur það
ósjálfrátt á vörunum eins og
sannarlegur farfugl, sem floginn
er sunnan eða austan úr höf-
I um gleymskunnar.
j! En það er satt, vorið er kom-
i ið, og þegar ég opna gluggann,
I hellir það sínum sterka blee inn
til mín. Ég dreg andann dýpra
og minnist þess, að vorið er
eiginlega komið fyrir löngu síð-
an. E11 ég hefi ekki fundið til
þess sérlega fyr en nú, bæði
vegna þess, að veðrið er óvenju-
lega hlýtt og milt, og að vetr-
arvertíðinni er nú endanlega
lokið, en það er stund, sem sjó-
maðurinn kann að meta.
En hann hefir ekki hvílt sig
lengi, þegar gamlar minningar
vakna. Síldarvertíðin er í að-
sigi, hann rennir auganu norð-
ur á bóginn og hugurinn nemur
staðar við spurninguna um af-
urðaverð og veiðimagn. Eins og
taflmaðurinn reynir að reikna
út leikina á skákborðinu, reynir
hann líka að fyrirsjá möguleik-
ana um vinning eða tap. Hann
raðar „sennileikanum“ í hundr-
uð og tugi og dregur strik undir.
En þrátt fyrir allan útreikning
svífur dæmið þó í lausu lofti,
því ávalt verða eftir óreiknan-
legar tilviljanir, bæði illar og
góðar, en hvergi eru þær furðu-
legri og fjölbreyttari en á síld-
veiðunum fyrir norðan.
Og því er það, að sjómaður-
inn er oft fullur af kvíðagrun,
þegar hann fer 1 síldarleitina til
Norðurlandsins. Afkoman bygg-
ist á því, að sjórinn bregðist
aldrei. En sjórinn bregst annað
veifið — og þá verða héraðs-
brestir um land allt. En óhug-
urinn minkar eftir því, sem
norðar dregur og þegar við sjá-
um Hornbjarg, sjáum við gaml-
an kunningja, það glaðnar yfir
okkur. Þarna stendur hann enn-
þá hinn gamli svarti drangur,
þarna stóð hann þráðbeinn og
óbifanlegur, þegar feður okkar
fóru fyrst á síld, og seinna þegar
synirnir fóru, var það hann,
sem benti þeim á sínu hljóðláta
máli: Drengir, farið heilir á
norðurvegum.
Nú vitum við, að þó svo að
fjúki í atvinnuskjólin, þá er það
náttúran norðanlands, sem aldr-
ei bregst okkur. Hún breiðir mót
okkur sína síungu arma í hvert
sinn er við leitum á fund henn-
ar. Og við leitum víða, og með
svipaðri aðferð og stendur í
hinni þjóðfrægu vísu:
Ég er kominn upp á það
allra þakka verðast,
að sitja kyr á sama stað,
og samt að vera að ferðast.
Sjómaðurinn ferðast víða á
einu sumri og enginn borgar
ferðagleðina rausnarlegar en
hann. Vélarnar stanza aldrei.
Hugsið ykkur öll þessi hundruð
af stritandi stáltröllum, sem
knýja skipin áfram út við heim-
skautalínuna. Þarna í hálfrökkr-
inu niðri í vélarrúminu snúast
öxlar og ásar knúnir áfram með
heljarorku úr forðabúri vélar-
innar. Og skipið sjálft klýfur
ýmist lognslétt hafið eða „veltir
súðavöngum“ og stynur við eins
og hestur undir þyngslaböggum.
Eftir því, sem skipið kemur
víðar við, fjölgar myndunum í
safni minninganna. Staðirnir
renna fram hver af öðrum, —
Húnaflói, Skagafjörður, Gríms-
ey, Skjálfandi, Eyjafjörður,
Langanes. Náttúran er bæði
formfögur og breytileg. Alls-
staðar gnæfa há, tíguleg og
frjálsleg fjöll. Eyjarnar í Skaga-
firði eru sífeld lagarprýði og
hlíðarnar í Húnaflóa stöðugt
augnayndi fyrir ferðamanninn.
Og gleymum ekki þorpunum,
sem standa hér og þar meðfram
ströndunum eins og perlur
dregnar á band.
Já, norðlenzk náttúra gefur
sjómanninum bæði það fegursta
og kjarnmesta, sem hún á. Að
sumarlagi er Siglufjörður
kjarnríkasti bær landsins. Þá
sækir þangað úrvalið af verka-
fólki þjóðarinnar; þúsundir af
ágætu og hraustu fólki, sem
vinnur dag og nótt og ann sér
lítillar hvíldar. Siglufirði má
bæði í gamni og alvöru líkja
við jurt, sem hefir sinn sérstáka
og sjaldgæfa ilm frábrugðinn
öllum öðrum bæjum. En hann
er fyrst og fremst nytjajurt og
er þó ríkulega gæddur litum og
fegurð blómsins. Strax og líður
fram í júní, fer hann að blómg-
ast. En fullþroska sínum nær
hann þó ekki fyr en um miðjan
júlí, þegar síldarstúlkurnar
koma norður. En þá verður líka
handagangur í öskjunni og fag-
urt um að litast. Þarna koma
skipin inn í röðum, allar teg-
undir, allar stærðir. Vísan hans
Jóns Ólafssonar, þar sem hann
taldi einu sinni úti fyrir Aust-
fjörðum „fjörutíu franskar
duggur, fimmtíu róðrarskip“,
verður hér að hálfgerðum hé-
góma, því að á góðum veiði-
dögum er röðin n»rri óslitin
fjörðinn út og inn allan sólar-
hringinn. Og skipin liggja við
hverja bryggju, stór og smá,
eins mörg og lagt geta að.
Bryggjurnar eru margar, 30 eða
40, eða hver veit hvað, en þær
duga ekki samt. Þegar beðið er,
liggja skipin síðu við síðu, ef
til vill fimmföld eða sexföld röð
af hlöðnum fleyjum. Og fyrir
ofan eru ríkisverksmiðjumar.
Þær eru ekki heldur iðjulausar,
síldinni er ekið stanzlaust í þær
og ávalt taka þær meira. Reyk-
háfana ber hátt við himin, og
þeytir annar þeirra frá sér
svörtum mekki, en hinn hvít-
um. Það er sótið og gufan, andi
eldsins og vatnsins, sem stíga
rólega upp í himinhvolfið þeg-
ar þau hafa lagt á lokaráðin
um meðferð síldarinnar.
En þey, rétt til hliðar heyr-
ast köll, það eru söltunarstúlk-
urnar. Þær standa þarna í löng-
um röðum meðfram fullum
síldarkössum. Þær bera hend-
urnar ótt. Tíminn er peningar.
Þær sveigja sig og beygja eins
og blóm fyrir vindi á lækjar-
bakka. Nokkrar grúfa sig yfir
tunnurnar og raða í þær, aðrar
hraða sér að kverka, sumar
heimta tunnur og salt af hjálp-
armönnunum í kring. Gefirðu
þig á tal við þær, eru þær alúð-
legar og kátar. Þær spjalla um
alla heima og geima og fara
ekkert í manngreinarálit. Þarna
ríkja þær yfir karlmönnunum
á planinu, en þeir eru hinir lipr-
ustu. Og þú sjálfur horfir á
þennan margbreytta sjónleik og
veizt að hann endurtekur sig á
hverju ári. Sértu ungur, mun
Frh. á 4. *íðn.