Alþýðublaðið - 09.10.1939, Blaðsíða 3

ALÞÝÐUBLAÐIÐ
MÁNUDAGUR 9. OKT. Í939.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSON.
í fjarveru hans:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝRUPRENTSMIÐJAN j
♦----------------------------*
Eip peiF að deyja
drottni sínnn?
ATVINNULEYSIÐ vex í-
skyggilega hrö'ðum skreíum
hér í Reykjavík. I byrjun októ-
ber voru skráðir atvinnulieysingj-
ar samkvæmt upplýsinigum vinnu
miðlunarskrifstofunnar orðnir
414. En aðeins viku síðar, eða
núna rétt fyrir helgina, voru þeir
orðnir 486.
Og þó rná gera ráð fyrir því,
að þetta sé ekki nema byrjun.
Ef aðflutningar stöðvast að meira
éða minna leyti, eins og nú er
útlit fyrir, á byggingarefni og
oðru hráefni fyrir ftann iðnað,
sem hér hefir vaxið upp á síð-
ustu árum, þá er óhjákvæmilegt,
að hundruð eða jafnvel þúsund-
ir manna, sem hingað til hafa
haft nokkurn veginn stöðuga at-
vinnu, bætist við í hóp þeirra,
sem ekkert hafa að gera. Það
yrði stærri atvinnuleysingjahóp-
ur, en nokkru sinni hefir þekkst
láður í þessum bæ-
Hvað á að verða af jþessum
mönnum? Eiga þeir að deyja
drottni sínum? Það er ekki ann-
að sýnilegt, ef taka má mark
á Morgunblaðinu, öðru málgagni
bæjarstjórnarmeirihlutans, í gær-
morgun. Það siegir í ritstjórnar-
grein um atvinnuástandið í bæn-
um: „Eitt er víst, og það verð-
um við að gera o-kkur ljóst nú
þegar, að hvorki Reykjavikurbær
né ríkið — og ekki heldur í
sameiningu — verða þess megn-
ug, að sjá þeim fjöimenna hóp
atvinnuleysingja fyrir vinnu, þeg-
ar kemur fram á veturinn og
neyðín fer að berja að dyrum
4 heimilum fólksins".
Er þetta allt og sumt, sem
flokkur bæjarstjórnarmeirihlutans
hé'fir áð ségja um alvarlegasta
vandamálíð, sem nú er fram und-
án hér í bænum? Heldur hann,
að hann feomizt hjá því með slík-
um yfirlýsingum, að sjá atrámu-
leysingjunum að einhverju leyti
farborða á einn eða annan hátt.
Það getur þó ekki hjá því farið,
að þeir lieyti á náðir fátækra-
framfærisins, ef þeir fá ekki at-
vinnu, sem nægir þeim til þess
að geta framfleytt sér og sínum.
Það nægir ekki aÖ stöðva að-
streyniið til bæjarins; eins og
Morgunblaðið er að tala um. Og
það er hætt við að vinnan við
ltítaveituna hröfekvi skammt, þeg-
ar tala atvinnuleysingjanna er far
in að velta á þúsundum. Ennþá
hafa ekki einu sinni tvö hundruð
manns fengið atvinnu við hita-
veituna. Og eftir þeim upplýs-
ingum, sem gefnar hafa verið, er
ekki búizt við, að þeir verði
nokkurn tíma fleiri en fjögur til
f'imm hundruð.
Það fer ekki hjá því, að bærinn
verði undir slífeum kringumstæð-
um, hvort senr honum er það
Ijúft eða leitt, að hefjast handa
nueð aðstoð ríkisins um atvínnu-
bótavinnu til jress að firra þús-
undir manna sárustu neyð. Og
TSLENZKUM blaðalesendum
munu minnisstæðar samn-
ingatilraunir þær, er í sumar
fóru fram milli Breta og
Frakka annars vegar og Rússa
hins vegar. Viku eftir viku og
mánuð eftir mánuð létu Rúss-
arnir líklega, og þegar samn-
ingarnir strönduðu í bili,
kenndu þeir því um, að það
hefði verið af því, að þeir hefðu
ekki mátt hjálpa Pólverjum
nógu mikið, þ. e. þeir hefðu
ekki mátt fara með her inn í
Pólland, til þess að hjálpa Pól-
verjum við vesturlandamæri
þeirra, heldur aðeins mátt
leggja þeim til flugvélar og
skotvopn.
Enn gerðu Bretar og Frakk-
ar nýja tilraun til þess að semja
við Rússa, því þetta var eina
leiðin til þess að bjarga heim-
inum frá því, að nýr heimsó-
friður skylli á, því ekki myndi
Þýzkaland ráðast á Pólland, ef
Rússar stæðu með því, ásamt
Bretum og Frökkum.
En svo einn dag lýsa Rúss-
ar því yfir, að þeir séu búnir
að gera samning þann við Þjóð-
verja, sem lýðum nú er kunn-
ur. Þeir eru búnir að gera með
sér hernaðarbandalag, og þó
það væri ekki gert heyrum
kunnugt þá, voru þeir búnir að
koma sér saman um, hvernig
þeir ættu að skipta með sér
Póllandi ög skipta á milli sín
ýmsum öðrum sjálfstæðum
þjóðríkjum, Hver einasti maður
sér, að þessar svokölluðu samn-
ingaumleitanir við Frakka og
Breta voru ekki annað en flátt-
skapur, til þess að dylja sem
lengst hvað þeir ætluðu sér.
Það er fullyrt, að samningar
Stalins og Hitlers, sem árum
saman höfðu þóttzt vera svarn-
ir fjendur, hafi komið algerlega
flatt upp á reyndustu stjórn-
nálamenn Frakka og Breta,
svo sem þá Daladier og Cham-
berlain, svo það er ekki að
furða, að þessir samningar
kæmu einnig á óvart vorum
fjörmikla en klúryrta rithöf-
undi Þórbergi Þórðarsyni, sem
enginn efi er á að trúði því eins
og aðrir, að Rússar vildu af al-
efli sporna á móti auðvaldsein-
ræði og stríði. Þegar hér var
komið, munu flestir hafa séð, að
allt kjaftæðið um að vinna gegn
„fasisma og stríði“ var ekki
nema fals og lygi, en svo mun
þó ekki hafa verið um Þórberg.
Hann hafði sjálfur fengið tæki-
færi til þess að bera saman
hnausþykka kálsúpu, er borin
var á borð fyrir hann í Sovét-
Rússlandi, og lapþunna súpu,
er hann hafði fengið daginn áð-
ur en hann kom til Rússlands,
og hafði þannig sannfærzt um
að Stalin væri hinn mesti höfð-
ingi. Hann átti því bágt með að
trúa, að hér væri það á ferð-
inni, sem allir aðrir þó sáu, og
mun það hafa hvarflað að Þór-
bergi, að Stalin myndi vera
það mál þolir enga bið. Jón Axel
Pétursson, sem hóf umræður um
atvinnúleysið á síðasta bæjar-
stjórnarfundi, upplýsti, a'ð það
myndi ekki standa á ríkisstjórn-
inni, að gera allt, sem í hennar
valdi stæði til þess að mæta því.
En það stendur enn á bæjarstjórn
anneirihlutanum. Það vantar þó
ekki verkefnin. Það er nauðsyn-
legt með tilliti til minnkandi að-
flutninga sökum stríðsins að
auka framleiðsluna á ýmsum
nauðsynjavörum, svo sem garðá-
vöxtum, hér innanlands. Og það
mætti haga atvinnubótavinnunni
og öðrum ráðstöfunum bæjarins
og ríkisins samkvæmt því. Það
þarf bara að hefjast handa áður
en í óefni er kornið.
ÓlaSur Frlðrgkssom
Stalin gerist landvinninga-
maður en Þórbergur Rússi.
vitrari en hann sjálfur, og hefði
hér fundið upp eitthvert nýtt
ráð til þess að vinna á móti
„fasisma og stríði“, og það svo
fjandi slungið, að jafnvel Þór-
bergur skildi það ekki. Og þeg-
ar einn af kunningjum Þór-
bergs sló því fram, að ekki
myndi líða langt, þar til Rússar
færu að berjast með Þjóðverj-
um, var Þórbergur svo sann-
færður um að það kæmi aldrei
fyrir, að hann gekk óbeðinn 1
ábyrgð fyrir Stalin og setti hið
mjög svo göfugmannlega höfuð
sitt í veð fyrir því, að slíkt
myndi ekki ske: Hann bauðst til
þess að hengja sig, ef Rússar
færu að berjast með Þjóðverj-
um.
Svo hófst stríðið. Pólski her-
inn lét undan síga fyrir ofur-
magni mannafla, stórskotaliðs
og flugvéla, er Þóðverjar tefldu
fram. Loks stöðvaðist herlína
Pólverja, og þeir veittu fullt
viðnám. En hvað skeður þá?
Rússneski rauðherinn ræðst inn
í Pólland, eftir gervöllum
landamærunum, frá norðri til
suðurs, þrjár milljónir manna
með öllum hernaðartækjum, og
er auðvelt að skilja, áð vörn
Pólverja hlaut að verða fljót-
lega lokið, þegar þannig var
. ráðizt á þá úr tveim áttum.
Lenin hafði gefið Finnlandi'i
frelsi óneyddur, og þegar í stað
játað sjálfstæði jaðarríkjánna
að sunnanverðu við Eystrasalt.
Lenin hafði samið við Pólyerja
árið 1920 um landamærin, og
voru það engir nauðungarsamn-
ingar, því rauðherinn stóð þá
sterkari en hann hafði nokkru
sinni verið áður. En síðan það
skeði, hafa Rússar aldrei komið
með neina kröfu til landa á
hendur Pólverjum, enda gat
það aðeins verið til þess að efla
afturhaldsöflin í Evrópu, og
reyndar um allan heim, ef
Rússar færu að gera landakröf-
ur vestur á bóginn. Evrópa var
nú einu sinni búin að sætta sig
við að kommúnisminn ríkti 1
Rússlandi, en allir vita, að það
land er nógu stórt til þess, að
gera þar þá þjóðfélagslegu til-
raun, sem Lenin hafði fyrirhug-
að (ásamt Bukharin, Rykov,
Sinoviev, Kamenev, Kharachan,
Crestinski, Pjatakov og fleir
um, sem alla er búið að skjóta).
Hér er því um algerða stefnu-
breytingu að ræða, að þessu
leýti, hjá Stalin. Hann hefir
lagt á hilluna hina kommúnist-
isku utanríkismálapólitík Len-
ins og tekið upp gömlu landa-
vinningastefnuna, sem ríkti á
keisaratímunum. Og aðferðirn-
ar, sem hann notar, virðast vera
nákvæmlega hinar sömu og
Hitler viðhefur.
Með innrás rússneska rauð-
hersins í Pólland, var veð Þór-
bergs fallið. En það er dálítið
gaman að athuga, hvað það
var, sem Þórbergur lofaði. Eft-
ir því, sem hann sjálfur segir
frá í Þjóðviljanum 4. okt.,
mæltist honum á þessa leið:
,,Ef Rússar fara í stríð með
nazistum, þá hengi ég mig.“ Og
ennfremur hefir hann lofað að
hengja sig, „ef þeir fara með
herafla til þess að hjálpa naz-
istum gegn lýðræðisríkjum
Vestur Evrópu, og í því skyni
. að gera þá að endaniegum sig-
urvegurum í styrjöldinni.“ —
Leturbrytingarnar eru settar
----------♦----------
hér eins og Þórbergur setur
þær, þó erfitt sé að skilja,
hvernig hann hefir farið að því
að tala með leturbreytingum.
En af þessu má sjá, að Þórberg-
Ur hefir lofað:
1) að hengja sig, ef Rússar
færu í stríð með nazistum;
2) að hengja sig í annað sinn,
ef Rússar færu með herafla
gegn lýrðæðisríkjum Vestur-
Evrópu;
3) að hengja sig í þriðja sinn,
ef þeir gerðu það í því skyni,
að gera Þjóðverja að endan-
legum sigurvegurum í styrj-
öídinni.
Margur ákafamaðurinn hefir
lofað meiru en hann gat staðið
við, en nokkuð lengra hefir
Þórbergur gengið en aðrir
menn, þar sem hann lofar að
hengja sig þrisvar í röð. En
þetta er ef til vill vani, sem
þeir hafa Yogarnir; við hinir
þekkjum ekki þeirra siði.
Það er svo að sjá á grein
Þórbergs í Þjóðviljanum 4.
okt., að hann haldi, að til séu
þeir menn, sem hefðu óskað
þess, að hann stæði við
loforð sitt — og hengdi
sig. En þetta er misskilningur
hjá honum. Það er enginn mað-
ur svo illviljaður, að hann hrylli
ekki við þeirri hugsun, að sjá
hið gáfulega andlit Þórbergs
hanga ummyndað í snörunni
eða að sjá lífsloga hans blakta í
hinum viðkvæmu nösum hans,
eða líða aftur af honum eins og
blátt ljós, (en þannig minnir
mig að sálin yfirgefi líkamann,
eftir trúarbrögðum Þórbergs).
En þó enginn óski þess, að
Þórbergur fari að hengja sig,
þó Stalin svíki sín fyrri heit,
þá finnst bæði vinum Þórbergs
— óg hinum, það vera klaufa-
legt hjá honum að reyna að
ljúga sig út úr þessum málum,
enda gerir hann það svo ó-
hönduglega, að allir sjá það. —
Það er líka leiðinlegt að sjá
Þórberg varpa fyrri skoðunum
í ameríska jafnaðarmanna-
blaðinu , „The New Leader“ 1
New York birtist nýlega grein
um ísland eftir fréttaritara
Lundúnablaðsins „Daily Her-
ald“ (enska Alþýðublaðsins) í
Ameríku, Harold Butcher, sem
kom hingað í sumarleyfi sínu
fyrir þremur eða fjórum árum
og ferðaðist. um landið.
í greininni er íslandi lýst
sem eina örugga griðastaðnum
sínum fyrir borð, og jafnframt
þjóðerni sínu, og gerast þjóð-
legur Rússi, til þess að geta
fylgt Stalin á landvinninga-
braut hans. Hann athugar ekki,
að enginn íslendingur má ger-
ast málsvari þeirra þjóða, sem
leggja aðrar þjóðir undir sig,
því sá, sem gerir það, vinnur á
móti sjálfstæði íslands. Það er
ekki nokkur vafi á, að það er
margt hægt að finna að fram-
ferði Pólverja, en ein þjóð
getur aldrei: komið með þær
sakir á aðra þjóð, að það rétt-
læti að hún taki af henni sjálf-
stæðið og leggi hana undir sig.
Þórbergur athugar ekki, að
þetta er grundvöllurinn undir
sjálfstæði þjóðanna, og að eng-
in smáþjóð gæti verið sjálf-
stæð, ef stærri eða hernaðar-
lega sterkari þjóð hefði rétt til
þess að leggja hana undir sig,
hvenær sem hún kæmi með
sannar eða lognar sakir á
hana um, að þegnum hennar
eða einhverjum hluta hennar,
liði ekki vel. Stórar þjóðir geta
alltaf komið með sakir á
smærri þjóðir. Það er svívirð-
ins ofan á svívirðingu, þegar
Rússar hefja rógferð á hendur
Pólverjum, jafnframt sem þeir
ráðast með öflugan her inn 1
landið. En hvaða orð ég á að
viðhafa um það, að Þórbergur
flytur þennan róg yfir á ís-
lenzku, veit ég ekki, en dálítið
er hlægilegt, að hann um róg
þennan skuli vitna í áróðurs-
rit, sem Rússar hafa gefið út.
(Int. Presse Korresp.). Og óvið-
kunnanlegt er að finna, að Þór
bergur beinlínis skellir tungú í
góm yfir óþverranum, sem
hann fer með. En þó allt væri
satt, sem hann segir, af sví-
virðingunum um Pólverja,
bætir það ekki á nokkurn hátt
framferði Rússanna, Því ef
I
þetta er gild vörn fyrir innrás
Rússa, þá eru svívirðingar
Þjóðverja um Pólverja undan-
farið, einnig vörn fyrir Þjóð-
í hinum menntaða heimi fyrir
ógnum stríðsins. Plér er birt
mynd, sem fylgdi henni. Undir
myndinni stendur: „Here’s the
rest of the world, as Iceland
sees it“ (Hér er umheimurinn,
séður frá íslandi). Það er mað-
ur, stynjandi undir hinni þungu
byrði vígbúnaðarins (arms),
arðránsins (exploitation) og fá-
tæktarinnar (poverty).
verja, að ráðast inn í Pólland,
og vörn fyrir framferði þeirra
í Tékkóslóvakíu, vörn fyrir ít-
ali að leggja undir sig Abessin-
íu og Albaníu. Það er vert að
veita því eftirtekt, að eftir
fyrstu skiptingu Stalins og
Hitlers, hikaði Stalin ekki við
að leggja undir sig helminginn
af höfuðborg Póllands, líklegast
þó ekki til þess að frelsa Hvít-
Rússana. Að Stalin hefir aftur
látið af hendi Varsjá — til vin-
ar síns og Þórbergs, Hitlers,
er ekki af góðsemi við Pólverja,
heldur af tilhliðrunarsemi við
Þjóðverja, og líklegast til þess
að fá samþykkt Þjóðverja til
þess að kúga fram vilja sinn
gegn Eistum og Lettum.
Einkennilegt er, að Þórberg
ur teflir fram Vilhjálmi Stef-
ánssyni, Webbshjónunum og
Göteborgs Handels och Sjöfarts
tidning, til þess að réttlæta með
Yeim árás Rússa á Pólverja.
Hann virðist halda, að það,
sem einhver kann að hafa sagt
gott um Sovét-Rússland, fyrir
endurbætur þar í landi, sé hægt
að nota til afsökunar fyrir allt.
annað framferði Rússa; til
dæmis þessa nýju drottnunar-
pólitík Stalins. Gautaborgartíð-
indin hafa þegar látið í ljós allt
aðra skoðun á innrásinni í Pól-
and en Þórbergur, og ekki er
ég í vafa um, að hún hefir vak-
ið andúð bæði Vilhjálms Stef-
ánssonar og Webbs-hjónanna,
eins og yfirleitt allra, nema
jjóðlegra Rússa og banda-
manna þeirra.
Það virðist svo sem að Þór-
oergur haldi, að af því að Rúss-
ar réðust aftan að Pólverjum,
Dá hafi þeir ekki barizt með
nazistum, en auðvitað kom það
Pólverjum ennþá ver, að þeir
réðust að þeim að austan, held-
ur en þó að þeir hefðu komið
að þeim sama megin og Þjóð-
verjar. Pólverjar höfðu ekki
nema lítið lið að austanverðu,
er veittu viðnám eftir getu. Ég
hefi séð fyrstu tilkynninguna,
sem rússneska herforingjaráðið
gaf út, en það var 17. sept. Er
þar sagt frá því, hvernig rauð-
herinn — 3 milljónir manna —
hrökktu með skothríð á undan
sér þunnskipaðar fylkingar
pólskra varaliðsmanna (þ. e.
manna á fimmtugs aldri), er
létu undan síga fyrir ofurmagn-
inu. Þár er og tilkynnt, að
Rússar hafi þennan dag skotið
niður sjö pólskar orustuvélar,
en neytt tvær sprengjuflugvélar
til þess að lenda. Þess má geta,
að í bardögunum við Rússa féll
ein af frelsishetjum Pólverja úr
heimsstyrjöldinni, sem hvert
mannsbarn í Póllandi vissi
deili á.
Ólafur Friðriksson.
Eftirmáli.
Ekki get ég sleppt þannig
blaðinu, að ég minnist ekki á
þann leiðinlega sóðaskap Þór-
bergs, að útata allt, sem hann
ritar með útlenzkuslettum, þar
sem kunnugt er, að Þórbergur
kann það í íslenzku, að hann
þarf ekki að gera það. Þetta
kemur að sönnu ekki málinu
við, sem ég er hér að rita um,
en af því að ég hefi séð, að
sumir eru farnir að taka
ruddaskapinn í rithætti eftir
Þórbergi, má eins vera, að ein-
hverjir fari að herma sletturn-
ar eftir honum. En sletturnar í
þessari umræddu grein Þórbergs
eru: ”á einu bretti,“ ''’kominn á
tamp,“ ”og ekki nóg með það,“
”skorta hreinleika á karakter-
inn,“ ”fýrspýta,“ ”uppskakandi
tíðindi,“ ”karúsel þróunarinn-
ar“ og fleira þessu líkt.
Ó. F,
HelmurlM, séður frá fslaudi.