Alþýðublaðið - 24.11.1939, Blaðsíða 3

ALÞYÐUBLAÐIÐ
FOSTUBAODB 24. NÖV. 1639
*----------------------—
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
RITSTJÓRI:
F. R. VALDEMARSSQN.
í fjarveru hana:
STEFÁN PÉTURSSON.
AFGREIÐSLA:
ALÞÝÐUHÚSINU
(Inngangur frá Hverfisgötu).
SÍMAR:
4900: Afgreiðsla, auglýsingar.
4901: Ritstjórn (innl. fréttir).
4902: Ritstjóri.
4903: V. S. Vilhjálms (heima).
4905: Alþýðuprentsmiðjan.
4906: Afgreiðsla.
5021 Stefán Pétursson (heima).
ALÞÝÐUPRENTSMIÐJAN
♦-------------------------*
fiægra brosið
byrjaðj ný?
JÓNAS frá Hriflu hefir ekki
átt óverulegan þátt í því,
að móta það þjóðskipuiag, sem
hér hefir verið að skapast undan-
farna áratugi. Það er einkennt
af vaxandi samábyrgð þjóðarinn-
ar á afkomu hvers einstaklings,
enda getur við þá verkaskipt-
ingu og atvinnuhætti, sem síðan
um aldamót hafa mtt sér til rúms
hér á landi, enginn verið sjálf-
um sér nógur. Mönnum getur lík-
að sú staðreynd betur eða verr.
fen fram hjá henni verður ekki
gengið. Það hafa menn af öllum
stéttum skilið. Pess vegna eru
samtök og samvinna kjörorð tím-
ans og þess vegna fer þáttur
hítns 'Opinbera i lífi hvers ein-
stakldngs einnig vaxandi ár frá
ári.
Bn það er eins og Jónas frá
Hriflu hafi enga ánægju af þvi
verki, sem hann sjálfur hefir átt
svo verulegan þátt í. Hann vill
dkki kannast við það, þegar til
kemur, og það er engu líkara
en að hann kysi nú helzt að
geta snúið hjóli sögunnar við,
og leitt þjóðina til baka til þess
ástands, sem hún bjö við í þús-
und ár, þegar hér var ekkert
annað en „sjálfstætt fólk" af
svipaðri tegund og Bjartur í Sum-
arhúsum.
Öðruvisi verður varla skilin sú
grein, sem Jónas frá Hriflu skrif-
aði í Tímann á þriðjudaginn í
þessari viku og kallaði „Spuming
ar og upphaf að svömm“. Þar
segir svo:
„Þjióðin er í heild sinni fátæk,
en hefir iátið leiðast til að leggja
megin áherzlu á að fá styrk frá
öðmm. Fjárlög landsins em ein
samfelld keðja af styrkjum til
allra atvinnuvega og allra stétta.
Menning samtíðarinnar hefir nú
Um stund ekki lagt nema að
nokkm leyti áherzlu á sjálfsbjarg
arviðleitnina. Að vísu vinna marg
ir menn og konur hér á landi
mikið dagsverk eins og ummynd-
un landsins sýnir. En inn í þessa
þróun hefir ormur alhliða styrk-
veitinga skriðið og nagað stofn-
inn. Menn fá ókeypis kennslu í
menntaskólum og háskóla og
styrki .... Menn fá undanþágu
frá sköttum til að koma upp
lögverndu'öum iðnaði. Menn fá
styrki til að eignast báta, styrki
til að byggja hús og rækta jörð-
ina, styrki til að kaupa landbún-
aðarvélar .... Að lokum fá
menn styrki fyrir að vera gaml-
ir, fyrir geðveiki, kynsjúkdóma,
brjóstveiki og í kaupstöðum fyr-
ir að nota eitthvað af meðulum.
.... Landið er ríkt að gæðum
og mikill melrihluti þjóðarinnar
er vel vinnufær og starfsfús. En
afætur þjóðféla;gsms hafa verið
margar og dýrar. Þeim verður
að fækka“. i
Svo mörg eru þau orð.
Manni verður á að spyrja: Er
Efling háskólans og fram-
tíð íslenzkra stúdenta.
---». —
Eftlr Sigurð Einarsson.
A STYRJALDARTIMUM er
mörgum sem hættir til
að gleyma því, að landvarnastarf
fyrir menninguna er ekki þýð-
ingarminna starf fyrir lif og við-
hald þjóðanna heldur en hið hag-
fræðilega og hemaðarlega land-
varnarstarf. Þó að við séum ekki
beinlinis í styrjöld hér á íslandi
þá kemur hún á margan hátt
mjög tilfinnanlega við okkur.
Þing og stjórn eru önnum kaf-
im við að gera allskonar stríðs-
ráðstafanir. Það er því nokkur
hætta á, að það vekji minni at-
hygli en verðugt er, þegar fram
koma tillögur um víðtækar um-
bætur á æðstu menntastofnum
þjóðarinnar, sem gera hvort
Iveggja í senn, að bæta úr brýnni
þörf, fela í sér sparnað á er-
lendum gjaldeyri og er haldið
innan hófsamlegra takmarka um
allan tilkostnað.
Slíkar tillögur hefir núverandi
rektor Háskóla Islands lagt fyrir
alþingi um aukna kennslu við
Háskólann, þannig að bætt verð-
ur við möguleika þá, sem stud-
emtar eiga nú um að velja, í
fjórum deáldum: viðskiptaháskóla
verkfræðinámi til fyrrihluta prófs,
náttúrufræðinámi til fyrrihluta
prófs og hagfræðinámi. Af því
framhaldsnámi, sem hér ræðirum
er mú aðeims rekinn Viðskiptahá-
skótinn og eru honurn ætlaðar
20 þúsund krónur á fjárlögum
mæsta árs.
I tillögum prófessors Alexand-
(ers Jóhannessonar er gert ráð
fyrir að háskólinn takist á hend-
ur rekstur Viðskiptaháskólans og
með nákvæmum útreikningi, sem
fram hefir farið á því, hvað það
mundi fcosta að reka hann í þiiem
deildum, á vegum háskólans í
hinum nýju húisakynnum, sem
hásikólinn 1 fær bráðlega umráð
yfir, er isýnt, að þetta má gera
fyrir 9 þúsund krónur á ári.
Hið fyrirhugaða verkfræðinám
pr ráðgert að kosti 7 þúsund kr.,
náttúrufræðinámið 6 þúsund kr.,
Jónas frá Hriflu með slíkum um-
mælum að halda dómsdag yfir
sinni eigin fortíð? Hefir hann
„frelsast" þannig í hinni stuttu
samvinnu við íhaldið, sem hann
tók allt fram yfir áður fyrr? Er
það meining hans, að ókeypis
kennsla við menntaskólana og
háskólann skuli nú hætta til þess
að böm verkamanna og bænda
verði útilokuð frá æðri menntun?
Er hann að mælast til þess, aS
byggingar- og landnámssjóður
verði lagður niður og hætt verði
að styrkja bændur til þess að
reisa sér hús við manna hæfi
og rækta jörðina? Er hann að
fara í kringum það, að geðveikra-
hr'eiin og bérklahælin verði opn-
uð og íbúum þeirra dreift út
á meðal þjóðarinnar? Eða ætlar
hann máske að „fækka afætum
þjóðfélagsins“ í bókstaflegum
skilningi með því að svifta
sjúldingana og gamla fólkið þeim
styrkjum, sem það nýtur nú?
Það væri að vísu eitthvað fyrir
sparnaðarpostulana við ,Vísi og
Morgunblaðið, ef þannig væru í
éinu höggi skorin niður ekki ein-
asta fjárlögin heldur og öll for-
tíð Jónasar frá Hrifliu! Máske
þeim sé Setlað að botna svörin,
sem Jónas byrjaði á í Tímanum
á þriðjudaginn? Að „spumingar
hpns og upphaf að svörum“ beri
að skoða sem einskonar hægra
bros á ný?
hagfræðinámið 2 þúsund krónur
eða alls 24 þúsund krónur. Nú
er það tillaga prófessors Alex-
anders Jóhannessonar, að til þess
að standast kostnaðinn við hinar
nýju deildir skuli verja þeim 20
þúsund krónum, sem nú eru á
fjárlögum til Vi'ðskiptahásljplans
eins, en að háskólinn legði jafn-
framt tii sjálfur 4000 krónur úr
almanakssjóði og væri þá hinni
fjárhagslegu hlið þessa máls
borgi'ð um sinn.
Síðan mál þetta kom frarn, hefir
það verið allmikið rætt í blöðum
og af misjöfnum skilningi. Víða
hefir þess kennt, að hér þykir
ihafa verið bent á líklega leið.
En einstök rödd hefir heyrzt,
sem varla verður skilin á aðra
leið en þá, að of margir æsku-
menn í iandinu geri sér far um
að ná stúdentsprófi og byggja
síðan ofan á þá menntun með
háskólanámi. Þáð er alkunnugt
mál, að aðsóknin að einstökum
deildum háskólans og þá einkum
íæknadeiid og lagadeiid er fyrir
löngu orðin ískyggilega miikil.
Það er einnig jafnkunnugt, að
fjiöiidi íslenzkra stúdenta hefir á
undanförnum árum stundað nám
í hagnýtum fræðum erlendis. Sá
|er annar kostur fyrir hendi, að
grípa ekki trl þess fýrr en í síð-
ustu lög að meina íslenzkum for-
éldrum að mennta börn sín eftir
föngum og íslenzkum æskumönn-
um að leita sér þerrrar mennt-
unar, sem frekast verður fengin,
heldur hagnýta sem bezt þá
möguleika, sern vér höfum í
landinu sjálfu til þess að veita
íslenzkum æskumönnum sem
fjölbreyttasta möguleika að velja
Um, stúdentum ekki síður en
öðrum. Sá fcostur er að öllu leyti
sæmilegri fyrir þjóð, sem vill
fcalla sig menningarþjóð og
nærrd óforsvaranlegt að velja
ekki þá leiðina, þegar auðið er
að gera það án aukinna fjárfram-
Jaga. En það er ednmitt að því,
sem tillögur háskólarekt-ors miða.
Hagnaðurinn við að taka upp
þetta fyrirkomulag frá því, sem
nú er, yrði þá:
1. Sparnaður á erlendum gjald-
eyri, sem nema rnyndi nálega
130 000 kr. árlega, miðað við tölu
þeirra stúdenta, sem undanfarið
hafa stundað nám erlendis.
2. Efling háskólans, en það
verður að telja skyldu hvers
þjóðfélags, er hefir sinn eigin
háskóla, að veita stúdentunum
toennslu í öllum þedm greinum, er
þjóðfélaginu megi a'ð gagni
verða, ef þess er nokkur kostur.
3. Margbreytni í námi, sem
bieinir nýjum stúdentum inn á
fleiri brautir en nú er kostur á,
og hagnýting þeirra kennslu-
krafta, sem til eru í landinu.
Árlega útskrifast um 80 nýir
stúdentar og le^a margir þeirra
til erlendra háskóla, þótt enigan
utanfararstyrk fái, ef aðstandend-
ur þeirra em þess megnugir, og
er því engin leið að hindra fram-
haLdsnám þeirra við háskóla
nema með því að loka fyrir
þeim menntaskólunum, en það er
ekki heililavænlegt að stöðva
framalöngun unigra og efnilegra
rnanna.
Því má ekki trúa að óreyndu,
að alþingi og stjórn athugi ekki
þessar tillögur gaumgæfilega og
Ijái þerm fylgi sitt, að þeirri at-
hugun lokinni. Það sem háskól-
inn býður hér raunverulega upp
á, er að reka víðtæka áframhalds-
kennslu fyrir stúdenta með ekki
meiri tilfcostnaði fyrir hið opin-
béra heldur en viðskiptaháskólinn
fcostar einn. I öðru lagi að spara
þjóðinni allmikinn gjaldeyri, svo
franrarlega sem það á ekki að
verða örþrifaúrræði að loka
námsleiðum erlendis fyrir æsku-
mönnum landsins. ! þriöja Iagi
að gefa stúdentum, sem ella færu
utan til náms, möguleika til þess
að vinna hér að námi sinu fyrstu
tvö árin, einmitt þau árin, sem
mörgum stúdentinum hafa orðið
hættulegust vinalausum og einum
í glaumi erlendra stórborga. Það
væri sæmd íslenzkra stjórnar-
Valda, að sýna í þessu máli full-
¥ VI. HEFTI norska tímaritsins
„Samtiden“, 1938, ritaði einn
af kunnustu mönnum norska
verkamannaflokksins, Olav Osvik
stórþingsmaður, um þegnskyldu-
tvinnu í Nioregi. Heitir grein hans:
Tvungen arbejdstjeneste, — eller
om main heller vil: civil væme-
pligt.
Teliur höf. að tími sé til þess
korninn, að lýðræðisrikin endur-
skoði afstöðu sina til ýmissa
þjóðfélagslegra fyrirbrigða nú-
tímans, m. a. þegnskylduvinnunn-
ar, meti þau hlutdrægnislaust,
læri af þeim 'og hagnýti þann
lærdóm til viðhalds og verndar
hinni lýðfrjálsu stjómarskipun.
Bendir hann á þau ógrynni ó-
leystra verkefna, sem í Noregi
bíða, og siegir, að með sama
hraða og nú er á verklegunr
framkvæmdum þar, muni það
taka „mannsaldra að fá lokið því,
sem brýnast er.“
„Maður spyr þá sjálfan sig,‘
segir hann, „hvort eigi sé hægt,
einnig á lýðræðisgrundvelli, að
hervæða (mob.ilisere) þjóðina til
starfs á öðrum leiðum en famar
•hafa verið til þessa. . . . Svo
framarlega sem það er satt og
rétt, að land vort sé samiginlegt
hiéimkynni vort og lýðræðisskip-
un þjóðfélags vors sé oss dýr-
mætur fjársjóður, þá ætti að
mega vænta þess, að sérhver
verkfær þegn þjóðfélagsins leggi
fram nokkuð af starfsorku siinni
til uppbygglngar þjóðfélaginlu, án
anniarra launa en húsnæðis og
fæðis.‘*)
Til rökstuönings þessari kröfu
á hendur þegnunum bendir hann
á herskylduna og segir: „Þar eð
allir stjórnmálaflokkar hafa orðið
sammála um, að menn eigi að
grípa til vopna og berjast fyrir
föðurlandið, ef hættu ber að
hömdum, þá ætti eigi að vera ó-
lííklegt, að þeir einnig gæti orð-
ið sammála um, að menn skuli
vinna fyrir föðurlandið.“*)
Og leiðin, sem höf. segir að
fara eigi, er að koma á almennri
þegnskyldu í Noregi, — og þá,
þegar hún sé komin á, muni
venkin tala og bera óræk vitni
afnekum hinna nýju vinnuhenja.
„En mér er þó vel ljóst“, segir
hawn ennfremur, „að bent muni
verða á kostnaðinn, sem þessu er
samfana, því að vitanlega kostar
fæði og húsnæöi mikla peninga.
En svo er annað, sem' er ennþá
örðugra viðfangs: starf smenn
ýmissa greina munu staðhæfa, að
þegnskylduvinnan ögri atvinnu
am og dremgilegan skilning. Með
þvi mundu þau gera hvort
tveggja í senn, að efla Háskóla
íslands án aukinna fjárútláta,
greiða námsbrautina fyrir efni-
legum íslenzkum möinnum og
ieggja sinn skerf til þess, a>ð ís-
lenzk menning geti orðið sem
traustust og fjölþættust. Þetta er
virðulegra markmið en hitt, að
telja sér trú um, að þegar kreppir
að þjóðinni, þá sé heJzta bjarg-
ráðið að láta fculna út eða
kreppa að þeirri æðri menningu^
sem hún hefir varið kröftum' srn-
um og metnaði til að skapa.
Sólver konungur
og aðrar sögur, heitir nýút-
komin barnabók, gefin út af
Bókaverzlun Sigfúsar Eymunds
sonar. Séra Friðrik Hallgríms-
son hefir búið bókina undir
prentun. Teikningar hefir gert
Halldór Pétursson- Bókarinnar
verður nánar getið síðar.
þeirra, og að hún muni, að einr
hverju leyti og beinlínis, valda
atvinnuleysi hjá mörgum, sem nú
hafa vinnu. Og ef svo færi, væri
þetta allt unnið fyrir gýg. — En
allt eru þetta vi'ðbárur, sem rót
eiga að rekja til íhaldssemi (kon-
servatisme) og vantregðu (vane-
gjengeri), en þessir Iestir hvorir
tveggja dafna jafnan vel í lýð-
ræðisríkjunum- Auðvitað mál er
það, að jafnviðtækar aðgerðir og
hér er um að ræða, muni orka á
ríkjandi ástand og valda nokkurri
rösktm á ýmsum hefðbundn'um
háttum þjóðfélags og atvinnulífs,
— en í heild sinni munu þær
örfa þróun hvorstveggja og efla
Ihana í þágu almennings, og þeg-
ar öllu er á botninn hvolft er það
þó hið mikilvægasta."
Um afstöðú verSamannsins og
áhrif þegnskylduvinnunnar á
vimnumarkaðinn í landinu, segir
þiingmaðurinn: „Þótt almennri
þegnskylduvinnu yrði komið á,
þarf enginn að óttast að verkefn-
in þrjóti, sem vinna þarf að.
Það hefir ætíð reynzt svo, að
þegar verkefni er leyst, skapast
nýtt viðfangsefni, sem leysa þarf.
Og um leið og þörf er fiullnægt,
skapast ný þörf, sem krefst fiull-
nægingar.“*)
*
S. 1. sumar, er ég var staddur
i Oslo, leitaði ég viðtals við höf.
nefndrar ritgerðar, stórþings-
manninn Olav Oksvik. Lék mér
hugur á að frétta nánar af gangi
þessara mála í Noregi, og jafn-
framt ræða við hann um tillögur
*) Leturbreytingar gerðar af
mér. L. G.
þær, er ég hefi borið fram hér á
iandi til lausnar sömu vandamál-
Um.
Meginröksemdir þær fyrir lög-
fiestingu þegnskylduvinnu í Ntor-
egi, er þingmaðurinn bar fnam í
viðræöum þessum, er einnig að
finna í áður nefndrl ritgerð hans,
og vísa ég hér til hennar.
Spurði ég þingmanninn ttn af-
stöðu veritamannaflokksins norska
til þegnskylduvinnunnar.
„Flokfesmönnum mínum al-
mennt er að verða það ljóst,“
svaraði hann, „að sé réttilega
haldið á þegnskylduvinnu, getur
hún orðið lýðræði voru hin bezta
wrn og lyftistöng. Vér, sem
byggjum hin lýðfrjálsU, ríki, edg-
um ekki að bíða þess, að
lýðræði vort verði meig'siogið,
fólum troðið og drepið i höndum
viorum. Af frjálsum og fúsum
vilja, — með atfcvæði frjálsra
manna, — eigum vér að leggja
á oss kvaðir og færa fórnlr til
verndar og styrktar lýðræði voru.
Með sameiginlegu átaki allra
flokka eigum vér að kiomo á hjá
oss almennri þegnskylduvinnu.
Land vort þarfnast hennar tog
mikil hlutverk bíða hennar.“
„Hvað hefir Stórþingið gert i
málinu?"
„Enn þá er það ekki komið svio
langt, að afstöðu þingsins hafi
verið leitaö. Stjórnarflokkurinn,
— arbejderpartiet, — mun nú
fiela sérstakri nefnd athugun
málsins. Þegar álit og tlllögur
nefndarinnar liggja fyrir, mun
tnáiið verða flutt í Stórþinginu."
„Hvemig eru undirtektir blað-
anna?"
„Eins iog þér t. d. sjáið af skrif-
jum Arbejderblaðet í dag (20. júlí)
er arstaða þess ótviræð og já-
kvæð. Blöð maigra. annara flokka
hafa einnig ritað um málið af
velvild og skilningi. En vitanlega
greinir menn og flokka ennþá á
um ednstök atriði, og um það er
ekki að sakast.'
Þá skýrði ég þingmanninum
frá tillögum þeim um almenna
þegnskylduvinnu á Islandi, er
Hermann heitinn Jónasson bar
fram á alþingi árið 1903. Þóttu
honum þær býsna athyglisverðar,
sem vonlegt var. Ræddum við
einnig um vinnuskólatilraunir
mínar og tillögur og ýms rök
með og gegn þessum málum öll-
um í heild.
Lúðvig Guðmunidsson.
Dansklúbburinn Cinderella
heldur dansleik í Oddfellow-
húsinu n.k. laugardag- Þar eð
langt er um liðið, síðan klúbb-
urinn hefir haldið dansleik, en
þeir jafnan verið vel sóttir, má ■
gera ráð fyrir húsfylli- Er fólki
því ráðlagt að tryggja sér miða
í tíma. Nánar auglýst í blaðinu
á morgun.
Skíðamenn Ármanns.
Æfing verður í kvöld kl- 9 í
íþróttahúsinu, og verða æfing-
ar framvegis á þriðjudögum og
föstudögum.
Til sunnudagslns
Ejúpair
Svið
Nautakjöt
Nýreykt hangikjðt
Bjúgu
Pylsur
Saxað kjðt
l'if''

Er þegnskylduvlnna
I aðsigi í Noregi?
♦----
Eftir Lúðvig Guðmundsson.