Tíminn - 11.04.1917, Blaðsíða 1

TÍMNN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr. til
áramóta.
TÍMINN
AFGREIÐSLA
á Laugaveg 4 (Bóka-
búðinni). Þar er tekið
á móti áskrifendum.

I. ár.
Rcykjavík, 11. apríl 1917.
5. blað.
Þeir sem fá fyrstu blöðin
send eru beðnir að segja
til ef þeir vilja gerast kaup-
endur blaðsins, að öðrum
kosti verður hætt að senda
þeim það.
Um verzlnn.
Frjálsa samkeppniu cnn.
I upphafi þessa máls var drepið
á það, að alstaðar í heiminum,
þar sem á annað borð nokkuð
væri um það hugsað, væri unnið
að því að gera verzlunina milli-
liðalausa, eða með öðrum orðum
að þeir sem kaupa og selja ættu
verzlanirnar sjálfir.
í siðasta blaði var sýnt fram á
það, að hin frjálsa samkeppni
hefði orðið helzt til mannfrek hér
á landi, hefði milliliðina óhœfilega
marga, þar sem þriðjungur þeirra
manna, sem nú sýsla um verzlun-
ina mundu geta annast hana að
öllu, ef fyrirkomulagið væri hent-
ugt. Og enn var drepið á aðra
agnúa sem geri hina frjálsu sam-
keppni ólíklega til þess að gera
íslenzka verzlun heilbrigða, svo
sem það, að hún hefði látið undir
höfuð leggjast eitt aðalatriði heil-
brigðrar verzlunarframþróunar,
vöriwöndunina, og ætti það við
um hvorttveggja, innlendar afurðir
og erlendar nauðsynjar. Þá var og
minst á hitt, að samkeppnin svik-
ist oft og einatt um að vera sam-
keppni, og yrði í þess stað sam-
vinna, sem miðaði að því einu,
að auðga einstaklinga sem mest.
Að þessu sinni skal minst á
Dýra milliliði,
umboðsmenu, heildsala, stórkaup-
menn.
Þessir menn eru það, sem orðnir
eru þyrnir í augum almennings,
þegar hugleitt er verzlunarástandið.
En hin frjálsa samkeppni fær þeim
aðstöðuna, þeir eru einn aðalhlekk-
urinn í fyrirkomulagi því, sem hún
skapar. Þessir menn eiga að út-
vega kaupmönnum erlenda vöru,
og þeir takast einnig á hendur
sölu á íslenzkum afurðum.
En reynzlan mun nú vera búin
að sýna, að betra hefði verið þeim
sem kaupa og selja, að hafa haft
þessa menn í þjónustu sinni, og
að skaðlausu hefði mátt launa
þeim vel.
Það er sem sé ekki farið að
leyna sér, að aðstaðan sem hin
frjálsa samkeppni skapar þessum
mönnum, kemur henni sjálfri í
kolf — verður ein af hennar
dauðasyndum.
Verður ekki hjá því komist, að
fara nokkrnm orðum um áhrif
þessara manna á verzlun landsins
— nokkrum orðum um aðstöðuna.
Og hver er þá þessi aðstaða?
í stuttu máli sú, að nú éta þessir
nienn meir og minna úr hverjum
diski með liverjum manni, hvað
fátæknr sem hann er, um alt
þetta land.
Ekkert er það annað en aðstað-
an, sem leitt liefir til þess að
þessir menn breyta hæfilegu milli-
liðsgjaldi í þyngri og þyngri álög-
ur á íslenzka verzlun.
Það er hún sem freistar og elur
upp fégirnina.
Það er hún sem hefir gert þessa
menn stórauðuga á skömmum
tíma.
Með öðrum orðum, þetta er að-
staða handa einslökum mönnum,
til þess að þeir skamti sér launin
sín sjálfir.
Og að hún sé einstök í sinni
röð sést bezt á því, að allir em-
bættis- og sýslunarmenn landsins
sem lagt hafa margfalt meira fé
og fyrirhöfn í það að búa sig
undir starfa sinn, þeir bera sjaldn-
ast það frá borði sem þarf til þess
eins, að lifa.
Hinir óheilbrigðu viðskiftatimar
sem nú eru og afleiðing eru ófrið-
arins mikla, hafa að vísu hafið
þessa aðslöðu upp í æðra veldi,
en þó eigi gert annað en stækka
skuggamyndirnar til þess að þær
sæjust enn greinilegar.
Ekki er svo sem hér sé um
ólöglegar aðferðir að ræða, öðru
nær. En ljóður er þetta á ráði
hinnar frjálsu samkeppni sem
mannkynið löngum dreymdi um
að mundi gera verzlunina heil-
brigða.
Aðalgallinn er þessi. í stað
venjulegrar umboðssölu vill um-
boðssalinn heldur vera heildsali
eða stórkaupmaður, tekur því vör-
una yfir á sínar hendur, sitt nafn,
og selur hana síðan því verði sem
honum gott þykir, eða frekast
verður fyrir hana fengið.
Að aðstaðan sé notaleg. og frem-
ur fyrirhafnarlítil, má sýna með
dæmi.
Umboðsmaður gerir samning við
eimskipafélag um að það flytji fyrir
hann 100 smálestir af tiltekinni
vörutegund í hvert sinn með 10
næstu skipsferðum frá útlöndum.
Að því búnu símar hann út pönt-
unina á 1000 smálestum þessarar
vörutegundar, sem hann sakir við-
skiftavenju fær allar með því verði
sem gildir þann dag, hvort sem
varan öll er fyrir hendi eða ekki,
og jafnframt segir hann fyrir um
hvernig hana skuli senda. En borga
verður liann þá vöruna að fullu
samstundis. Það þarf hann ekki að
taka nsérri sér, því aðstaðan hefir
gert hvorttveggja, að auðga hann
sjálfan, og auka honum lánstraust
í bönkum, svo að honum verður
þetta leikur, sem öðrum reynist
ókleift. Um þetta leyti byrjar þessi
vörutegund »að stiga«, það sá um-
boðssalinn fyrir, það sáu líka aðrir,
allir sem nota þurftu vöruna.
Umboðsmanninum dettur nú ekki
í liug að selja með því verði, sem
hann kaupir, hann miðar auðvitað
við verðlagið sem er þann daginn
sem selt er hér heima, að viðbæltri
milliliðsþóknun sem hann gerir sig
ánægðan með. Og þegar alt er
komið í kring er lireini gróðinn
tugir þúsunda.
En hin sérstaka fyrirhöfn að
gera einn samning, senda eitt sím-
skeyti, og selja annaðhvort einum
eða sárfáum kaupmönnum hvern
slatta, jafnóðum og þeir koma, og
vantar þá sízt eftirspurnina.
Þelta dæmi er enginn skáldslcap-
ur, en þykir hinsvegar ekki eiga
við að nefna nöfn, því að hér er
ekki um neitl einstakt lilfelli að
ræða.
En hverjir borguðu þennan gróða?
Þeir sem á vörunni þurftu að halda
— þjóðin í heild sinni borgar svona
skuldir.
Þegar Bisp kom síðast frá Ame-
riku með nauðsynjavöru sem lands-
stjórnin hafði keypt, var því veitt
eftirtekt, að mikill hluti sekkjanna
var merktur O. J. & K. (Óiafi
Johnson & Kaaber).
Þegar umboðssalarnir voru vest-
anhafs í haust, var það fyrirsjá-
anlegt að vörur þessar mundu
hækka í verði, uppskeran hafði
orðið með minna móti, það var of
lítið af þeim »á markaði«. Lands-
stjórnin á þarna engan mann til
þess að athuga þetta og breyta
samkvæmt því. En O. J. & K.
höfðu mann vestanhafs til að átta
sig á hlutunum. Sá maður kaupir
nú nokkur hundruð smálestir af
matvöru umfram það sem hann
þurfti á að halda þá í svipinn,
borgar þær, og leigir pakkhús fyrir
þær. Það bregst nú ekki, varan
hækkar. Og þegar landsstjórnin
þarf að kaupa vörur næst, mun
hækkunin hafa numið 25—30%.
Þá geta O. J. & K. selt birgiðrnar
sem þeir áttu geymdar, og höfðu
þá grætt á að gizka fjórða hvern
poka af öllu saman.
Eg veit ekki hvort þetta hefir
verið svona, hvort svona hefir
staðið á merkinu, en þykir það
sennilegt, og vildi að það hefði
verið svo, því að öðrum kosti hefði
þetta fé farið út úr landinu.
En fyrirkomulaginu er það að
kenna að þjóðin þarf að gjalda
svona skuldir.
Hefði nú ekki verið betra að
landið hefði sjálft átt mann til
þess að gera innkaupin?
Þetta er nú i því stóra,
En talsvert mun nú íapast á
smávörunni líka, og safnast þegar
saman kemur.
Dæmi munu lil þess, að heild-
salar og stórkaupmenn leggi alt að
50% t. d. á nýlenduvörutegundir
nmfram liæfilegt milliliðsgjald og
allan annan tilkostnað, taki full-
um fetum þrjá peninga fyrir tvo
og láti ekkert í milli.
En aðstaðan er góð — alveg
örugg.
Á það rót sína ekki hvað sízt í
því, að þessir menn leggja undir
sig farmrými skipanna sem föst
eru í förum með bindandi samn-
ingum um löng tímabil. Samkeppn-
in kemst ekki að — fær ekki
flutning, og verða jafnvel þeir sem
sjá okrið eins og það er, sjálfir að
kyssa á vöndinn, sæta ókjörunum.
Og svo skyldi ofan á alt þetta
bætast sá voðinn sem verstur gæti
orðið og hættulegastur: hringur,
samvinna milli þessara manna um
að græða enn meir!
En ekki er sá grunur með öllu
ástæðulaus, þegar litið er á það,
að heildsöluverð margra stórkaup-
manna er á sama tima ofan við
verð hjá smásöluverzlunum sem
sjálfar áttu þess kost að annast
innkaup sín jafnsnemma og stór-
kaupmennirnir.
Nei, hin frjálsa samkeppni er
hér að svíkja um blessun þá er
menn væntu sér af henni.
Og ókjörin sem við er búið er
hennar sök, sök skipulagsins sem
hún hefir skapað.
Menn villa sér sýn, þegar þeir
halda að það séu aðallega menn-
irnir sem hér valda, þetta sé af
því að stórkaupmenn og heildsalar
séu svona miklir svíðingar.
Flestir mundu í þeirra sporum
hafa farið eins að, flestir mundu
hafa notað sér aðstöðuna. Og get-
ur í því efni hver um sig stungið
hendinni í eigin barm.
Og enn má líta á það, að alveg
er það ósagt út í hverjar öfgar
hefði getað leitt ef mennirnir með
heildsöluaðstöðuna hefðu ekkert
aðhald haft.
Það verður ekki tölum talið hve
mikið landið á að þakka þeim fáu
smásöluverzlunum sem sjálfar hafa
getað annast innkaup sín, verzl-
ununum sem hafa getað Jsneitt hjá
þessum milliliðum, og eiga þá sjálf-
stæð innkaup kaupfélaganna sömu
þakkir skildar, síðan þeim varð
komið á.