Tíminn - 11.04.1917, Side 2

18
TÍMINN
Og væri það nú að undra, þótt
unnið yrði að því, að þessi tröll-
aukna okrunaraðstaða yrði látin
daga uppi í ljósi þeirrar þekking-
ar sem fengin er um hana sjálfa
og um það, hvernig viðskiftunum
megi koma fyrir, svo að heilbrigt
megi heita.
Verður að því máli vikið í næsta
blaði.
Tvenn Sjugtnœli.
í Akureyrarblöðunum íslending
og Norðurlandi hafa nýlega birzt
tvær greinar, sem dálítið snerta
landsjóðsverzlunina. Verða hér að
eins athuguð tvö atriði, innanum
mörg önnur, sem ekki þykja
máli skifta. Annað er samanburð-
ur á dugnaði og verzlunarhæfileik-
um Hallgríms Rristinssonar erind-
reka samvinnufélaganna og 01-
geirs Friðgeirssonar, sem stýrt hef-
ir landsjóðsverzluninni undanfarin
misseri. Hitt atriðið er um frá-
farandi stjórn (E. A.) fyrir að hafa
látið landið verzla að mestu við
Johnson og Kaaber.
Það hefði áreiðanlega verið æski-
legt fyrir hlutaðeigendur, bæði hr.
Olg. Friðgeirsson og fyrverandi ráð-
herra E. A., að hvorug þessi vörn
hefði komið fram, því að báðar
eru þær þess eðlis, að engin von
er til að þær verði þessum mönn-
um til gagns — fremur til hins
gagnsts^a. En þann bjarnargreiða
mega þeir Olgeir og Einar þakka
vinum sínum á Akureyri, Jóni
Stefánssyni ritstjóra og Jóni Berg-
sveinssyni síldarmatsmanni. Skal
nú vikið að hvorum liðnum fyrir
sig.
Norðurland gerir ráð fyrir þeim
möguleika, að Hallgr. Kristinsson
yrði aðstoðarmaður stjórnarinnar
við landssjóðsverzlunina, og að
Olgeir Friðgeirsson léti af því starfi.
Um það segir blaðið, að það væri
»hiklaust illa ráðið. Olgeir er við-
urkendur dugnaðar og reglumaður,
hagsýnn og laginn í öllum verzlun-
arrekstri — — — en hefir það
fram yfir Hallgr. að hann er orð-
inn einmitt þessu starfi kunnugur,
en Hallgr. er því með öllu ókunn-
ugur. Þá eru það og meðmæli með
Olgeiri i augum allra réttsýnna
manna — — — að hann hefir
verið verzlunarstjóri fyrir Örum &
Wulff, því að það er kunnugt að
góð verzlunarhús erlend hafa gert
meiri kröfu, að því er snertir
verzlunarþekkingu, til verzlunar-
stjóra sinna hér á landi, en kaup-
félög til forkólfa sinna, og er það
að mörgu leyti eðlilegt«.
Þannig farast Norðurlandi orð.
Mörgum mun þykja kynlegur sá
dómur að selstöðuverzlanirnar út-
lendu eins ogsúsemhér ræðirum,
hafi haft sérstaklega vel mentaðan
mann t sinni þjónustu. Að minsta
kosti hafa þeir hæfileikar og ment-
un litla ávexti borið. Hvar sem
farið er um landið, ber þjóðin
þessum verzlunum sömu söguna,
að þœr hafi verið niðurdrep landi
og hjð. Þær hafa haldið við vöru-
skifta og lánsverzluninni. Þær hafa
verið sama sem, ef ekki alveg,
þýðingarlausar hvað vöruvöndun
snertir. Þar sem þær hafa ráðið,
án samkeppni frá hálfu samvinnu-
félaganna, er fólkið beygt og kúgað
af verzlunaránauð. Um þetta verð-
ur ekki deilt. Sönnunargögnin
standa þögul, en óhrekjandi i
bygðum landsins. Og engan skyldi
furða, þó að sá maður, sem byrjar
mál sitt á hóli um selstöðuverzl-
anirnar fyrir »mentun« forkólfanna
sé dálítið óvandur að málstað og
málsvörnum.
Næst kemur lofsöngur um Ol-
geir Friðgeirsson. Ef lof það væri
á rökum bygt, mundi þess sjást
staður í störfum þeim, sem hann
hefir haft með höndum. Hann hefir
verið verzlunarstjóri fyrir Örum &
Wulff á Vopnafirði. Það eitt að
ganga á hönd sliku »firma«, sem
aldrei hefir verið kent við annað
en afturhald og selstöðubrag, eru
ekki beinlínis meðmæli. Þó væri
það sök sér, ef maðurinn hefði
bætt verzlunina í héraðinu. En af
því fara engar sögur, heldur hitt,
að þar hafi bæði í tíð Olg. Fr. og
síðan verið gamli einokunarsvip-
urinn á verzluninni. Og enn þann
dag í dag er Vopnafirði viðbrugðið
þegar minst er á harðbýla kaup-
mannaverzlun. Svo að ekki er aðsjá
að hr. Olg. Fr. hafi lagt grundvöll
að lofgerð um sig með sérstökum
verzlunarendurbótum þar.
Eftir þetta flutti hr. Olg. Fr. til
Reykjavíkur og var gerður að sam-
göngmálaráðanaut stjórnarinnar.
En eftir eitt eða tvö ár var það
starf lagt niður. Mönnum mun
ekki hafa virst árangurinn í sam-
ræmi við kostnaðinn. Varla verður
því þó um kent að samgöngumálin
hafi verið í svo góðu lagi, að
þar hafi engin verkefni verið við
að fást. Þvert á móti munu flestir
ásáttir um að þar sé stórfenglegt
viðfangsefni fyrir mann, sem hefir
gáfur, áhuga og þekkingu til að
finna nýjar leiðir út úr ógöngun-
um. En engu eru samgöngurnar
nær, fyrir aðgerðir ráðunautsins.
Upp úr þessu mun það hafa
verið, að hr. 01. Friðgeirsson tók
að sér umsjón með landssjóðsverzl-
uninni, sem hafin var til að bjarga
þjóðinni frá dýrtíðarófarnaði. Ekki
verður sagt að sú frammistaða hafi
gert lofsyrði Norðurlands sannari.
Nú á árinu 1917 er verzlunin fyrst
endurskoðuð, eftir skipun Sig.
Jónssonar ráðherra. Áður hafði
hann orðið til þess að fyrirskipa
aðrar sjálfsagðar endurbætur, svo
sem það, að landssjóðsverzlunin
hejði sjáljstœðan jjárhag. En þang-
að til virðist hafa verið ruglað saman
jé landssjóðs og verzlunarinnar.
Einjöld bókjœrsla kvað hafa verið
viðhöfð öll árin, því fyrst breytt
nú í fullkomnara horf um leið og
endurskoðað er. Vörutalning hefir
aldrei verið jramkvœmd í öll
þessi ár.
Tæplega getur leikið á tveim
tungum um það, að þessir fáu
liðir, sem kunnir eru orðnir, og á
almanna vitorði áður en nokkur
endurskoðun jer jram, bendi sér-
staklega í þá átt, að landsverzl-
unin hafi verið noklcur jyrirmgnd
í höndum hr. Olg. Friðgeirssonar.
Þvert á móti benda þessi atriði í
þá átt, að um talsvert sleifarlag
hafi verið að ræða. Sumir kynnu
að vilja afsaka verzlunarstjórann
með því, að hann hafi í öllu farið
eftir ráðum og fyrirmælum yfir-
boðara sinna í stjórnarráðinu. Víst
væri það nokkur afsökun, en ekki
fullkomin, því að hver dugandi
maður hefði þegar sagt skiliö við
þann húsbónda, sem hefði skipað
svo fyrir, að við verzlun skyldi
vera höfð úrelt bókfærsla, og hvorki
gerð vörutalning né endurskoðað
svo árum skifti. Þeir menn sem
framvegis vilja dásama slíkan verzl-
unarrekstur ættu að kynna sér,
hvort hann er algerlega í samræmi
við gildandi viðskiftareglur og
verzlunarlöggjöf, svo að eigi sé
lengra farið. En þótt nú reynt yrði
að gera manninum þetta að afsök-
un, þá verður það með öllu ókleift
þegar á það er litið, að Olg. Fr.
átti einmitt að vera ráðunautur
stjórnarinnar um landssjóðsverzl-
unina.
Lof Norðurlands um hr. Olg. Fr.
mundi ekki hafa verið gert að um-
ræðuefni, þó að það sýnist á litlu
bygt, ef það hefði ekki verið
tvinnað niðrandi samanburði á
einum mætasta manni þjóðarinnar,
hr. Hallgr. Kristinssyni, erindreka
sainvinnufélaganna.
Fyrir nokkrum árum tók hr. H.
Kr. við forstöðu lítilfjörlegrar sam-
vinnuverzlunar á Akureyri. Hann
bætti fyrirkomulagið eftir beztu er-
lendum fyrirmyndum, og eigin hug-
kvæmd, og rak síðan verzlunina
með hinum mesta dugnaði, svo að
eftir fá ár hné þangað mestöll
sveitaverzlun við Eyjafjörð. Láns-
verzlunin hvarf með öllu. Vöru-
vöndun lók miklum framförum.
Efnahagur bænda stórbatnaði, svo
að héraðið er nú varla þekkjan-
legt við það sem áður var. Nú er
svo komið, að Kaupfélag Eyfirðinga
er voldugasta verzlun á Akureyri,
og hefir orðið sannanleg lyftistöng
fyrir héraðið i heild sinni. Margir
góðir menn í Eyjafirði hafa stutt
að hinum dæmafáu framförum
þessa félags. En þeir sem drýgst-
an hafa veitt stuðninginn, munu
þó fúsastir að viðurkenna, að án
hr. H. Kr. hefði lítið orðið úr fé-
laginu.
Fyrir utan EyjaQörð gætir áhrifa
frá þessu félagi, á þann hátt, að
það hefir að meira eða minna leyti
verið tekið til fyrirmyndar af flest-
um öðrum kaupfélögum landsins.
Pöntunarfélögin hverfa úr sögunni,
en eyfirska fyrirkomulagið er tekið
í staðinn.
Eins og eðlilegt var, leituðukaup-
félögin til hr. H. Kr. þegar til þess
kom, að þau afréðu að hafa erind-
reka prlendis. Hefir starf hans þar
borið svo góðan árangur, að nú
mun þess skamt að bíða, að öll
helztu samvinnufélög landsins
myndi heildsölu í Reykjavík. Verð-
ur það eðlileg frainþróun frá skrif-
stofu þeirri, sem félögin hafa haft
erlendis, undir umsjón hans. Muu
hr. H. Kr. nú vera á leið frá Khöfn,.
alfarinn til Reykjavíkur, til að vinna
fyrir samvinnumenn það þrekvirki,
að leysa kaupfélögin úr viðskifta-
fjötrunum við óþarfa-milliliði, út-
lenda og innlenda.
Það er töluvert einkennilegt að
úr Eyjafirði, þar sem hver dugandi
maður í héraðinu ann hr. H. Kr.
og virðir hann manna mest, skyldi
koma svona hjákátlegur saman-
burður. En verkin bera manninum
vitni. Dvergvaxna félagið hefir hann
gert að risa. Úrelta fyrirkomulaginu
hefir hann breýtt i fyrirmynd.
Sundruðu félögin hefir hann sam-
einað. Sá sem slíkt verk hefir unnið
getur þolað meiri raun en það, að
hafa Jón Stefánsson ritstjóra og
Jón Bergsveinsson fyrir óvildar-
menn.
Þá er komið að siðara öfugmæl-
inu.
Mun þeim frændum Björns Jóns-
sonar renna þar blóðið til skyld-
unnar fyrir látinn ættingja, er þeir
ganga svo freklega í berhögg við
sannleikann eins og J. B. gerir, til
þess eins að halda skildi fyrir E.
A. (sbr. upptalningu í Landinu eitt
sinn um höfundmensku sjö níðrita)?
Það sem sagt er hér að framan
um landsverzlunina bregður í þvf
máli birtu, ekki einungis yfir frammi-
stöðu OJgeirs Friðgeirssonar, heldur
og Einars Arnórssonar.
Ofan á það alt bætist svo að
vörurnar lentu hjá allskonar lýð,
ef þeir að eins höfðu borgarabréf,
og að ekki var gerð minsta tilraun
til þess að hindra að smásalarnir
okruðu á landssjóðsvörunum, enda
svikust margir þeirra heldur ekki
um að gera það.
En siðast en ekki sizt bar lands-
stjórninni vitanlega að kaupa vör-
urnar milliliðalaust. í fyrstu grein-
inni í blaðinu er dálitið vikið að
því hvern bagnað stórkaupmenn
og umboðssalar hafa af slíkri verzl-
un, og stundum fyrir lítið. Og vafa-
laust er það, að enginn kaupmað-
ur er hér á landi svo frásneidd-
ur öllu verzlunarviti, að hann reki
stórverzlun misserum saman, án
þess að gera tilraun til þess að
sneiða fram hjá milliliðunum.
Jón Bergsveinsson getur ef hann
vill reynt að sannfæra lslendinga
um það, að landssjóðsverslunin
hafi verið i góðu lagi í tið E. A.,
hvort heldur snerti innkaup, jgrir-
komulag á skrifstojunni eða smá-
sölunni. En sennilega verður bæði
honum og ritstjóra Noiðurlands
jafnerfitt að finna stað lofsyrðum
sinum um landsverzlunina og þá
sem að henni hafa staðið, eins og
mönnum hefir gengið það hingað
til að komast undir enda friðar-
bogans.