Tíminn - 28.04.1917, Síða 1

*■--------------------"*l
TÍMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr. til
dfamóta.
L______________________J
TIMINN
ÁFGREIÐSLÁ
á Laugaveg 4 (Bóka-
búðinni). Par er tekið
á móti áskrifendum.
I. ár.
Reykjavík, 28. apríl 1917.
Peir sem fá fyrstu blöðin
send eru beðnir að segja
til ef þeir vilja gerast kaup-
endur blaðsins, að aðrum
kosti verður hætt að senda
þeim það.
Um verziun.
Landssjóðsverzlun.
Þeir menn eru hér til sem ympra
ú því, að landið ætti að taka að
sér alla verzlunina, það ætli að
koma framleiðslunni í peninga og
útvega landsmönnum alt það er
sækja þyrfti út úr landinu.
En sú skoðun mun eiga fáa
stuðningsmenn sem vonlegt er.
Agnúarnir á því fyrirkomulági
svo stórvægilegir og auðsæir fyrir-
fram.
Þroskinn ekki kominn á það stig,
að óhætl mætti treysta því að
hvergi yrði lát á þeirri trúmensku
og drenglyndi sein þyrfti til þess
að alt færi vel úr liendi um svo
stórfelt vandaverk undir einni
stjórn.
Ekki óliugsandi að sískiftandi
stjórmnálayfirtök reyndu að gripa
inn í uin slika allsherjar lands-
verzíun sér til stuðnings á einhvern
hátt, og sjá menn í liendi sér hverjar
mundu afleiðingarnar.
Auk þess er ótalinn sá agnúinn
að þetta fyrirkomulag úlilokar með
lögum samkeppnina. En hún er
það sem æfinlega verður mönnum
drýgsta aðhaldið, og lijálpar þeim
til þess að fá sein mestu áorkað á
hverju sviði sem er.
Nei, að ætla sér að gera íslenzka
verzlun heilbrigða með því að lög-
leiða allsherjar landsverzlun væri
óráð.
Hitl er annað inál, að eigi er
annað sýnna en að landsverzlun
verði eina fyrirkomulagið sem
bjargað geti verzlun með þær vöru-
tegundir sem fallnar eru í liendur
svo öfluguin einokunarfélögum, að
engir aðrir fái rönd við reist, verði
að ganga frá.
I’að er annars dálítið gaman að
gera sér grein fyrir því hvernig
eigingjörnu hvatirnar i sinni hryka-
legustu mynd, auðgræðgin frá ein-
okunaröldinni, gengur aftur.
Meðan all laut einveldi átti hún
hægt um vik með að skapa sér
forréttindin sem þurfti til þess að
ná valdi á heilum þjóðum, og sá
einn vandinn þá að stilla svo í
hóf, að eigi hljdist af alger dauði
þeirra sem kúga þurfti.
Þegar svo að einveldinu var
komið fyrir kattarnef, héldu menn
að einokunaraðstaðan væri jafn-
framt úr sögunni.
En siðan hefir það sýnt sig, að
hún átti sér of djúpar rælur í
manneðlinu til þess að verða ráðin
af dögum, liún liefir »gengið aftur«
og nýtur nú að auðmagns i stað
eúweldis, reynir að ná undir sig
heimsframleiðslu einhverra þeirra
hluta, sem eigi verður komist af
án, og ræður síðan verðinu alvöld,
eða þar sem ekki þarf svo mikils
með, að slofna þá til verzlunarfyrir-
tækja með ákveðnar vörutegundir
með þvi fjármunalega bolmagni að
engum komi til hugar að leggja út
í samkeppni.
Bryddir nú á báðum þessum
einokunaraðferðum hér á landi, og
annari þeirra óáreitlri lialdist uppi
að vinna þjóðinni stórvægilegt ó-
gagn um all-langt skeið. Er hér
ált við Hið islenzka steinolíuhluta-
félag eins og það nefnir sig nú.
barf engum orðum að því að
eyða liver melur slíkt einokurfélag!
er í viðskiftalífl þjóðarinnar.
Og þá heldur ekki að hinu,
hver niðurlæging þjóðinni er að
því að standa berskjalda og að-
gjörðarlaus gagnvart sliku fyrir-
tæki.
Parf ekki að reka verzlunarsögu
félagsins hér, liún er þjóðkunn.
Hin aðferðin sem nefnd var er
í sjálfu sér ekki eins lúaleg, eða
þarf ekki að vera það, en þó munu
mönnum standa stuggur af henni
að þvi leyti sem'hún hefir látið á
sér bóla hér í Reykjavík.
Er hér ált við kola- og saltverzl-
unina Kol og Salt.
Til þeirrar verzíunar heíir verið
'stofnað með svo stórfeldu fjármagni
eftir íslenzkum mælikvarða, að eigi
er neinnar samkeppni að vænta af
hendi einstaldinga. Það getur eigi
lalist samkeppni þólt einstöku út-
gerðarmenn t. d. geti óáreiltir út-
vegað sjálfum sér þessar vöruteg-
undir í heilum skipsförmum.
Eina ráðið er að landið sjálft
skerist í leikinn, hér verði lands-
verzlun á öllnm þeim vörutegund-
um sem íallnar eru eða falla
kunna í hendur einokunarhring-
um. Um sumar þessar vörutegundir
ælti að lögleiða einkasölu, svo sem
steinolíuna, um aðrar gæti verzl-
unin verið frjáls eftir sem áður,
landið sæi að eins fyrir samkeppn-
innni. Enda eigi óhugsandi að
einkasala landssjóðs t. d. á kolum
ræki sig á hagsmuni annara ríkja,
sem iindist á sig liallað ef ekki
mættu eiga liér kolabirgðir til af-
nota eigin skipum.
Þess var getið i upphaíi þessa
máls, að næst heilsu og líðarfari
ættu menn mest undir verzluninni.
En jafnframt var því haldið fram,
að sú væri þó bótin, að um verzl-
unina gœtu mennirnir miklu ráðið.
Illa verzlun mætti heimfæra undir
sjálfskaparvíti.
í greinum þessum hefir verið
sýnt fram á það í hverju íslenzkrj
verzlun sé ábótavant, að hverju
leyti hinni frjálsu samkeppni hafi
misheppnast að gera hana heil-
brigða.
Jafnframt hefir verið bent á leið
sem ein muni líkleg til þess að
ráða hér bót á — samvinnuleið-
ina. Iiún ein megni að koma hinni
frjálsu samkeppni til hjálpar svo
að bugur verði unninn á okrunar-
tilhneigingum einstakra manna.
En þar sem þetta í sameiningu
fær eigi rönd við reist verði lands-
verzlun að koma til bjargar, og þá
með lögleiddri einkasölu ef eigi vill
betur til.
Og sjálfskaparvítum verður um
að kenna ef eigi sér mun á ís-
lenzkri verzlun í næstu framtíð,
sé þessum ráðum hlýtt.
Um ísland í Svíþjóð.
Eitt af því sem íslendinga furðar
mest þegar kemur út )ríir pollinn,
er fáfræði almennings um ísland,
og það jafnvel í næstu löndunum
og skyldustu; Noregi, Svíþjóð og
Danmörku. bað er eins og fólkið
yfirleitt í þessum iöndum undrisl
það mest, þegar þeir sjá það með
sínuin eigin augum, að íslendingar
eru »alveg eins og aðrir menn«.
t*að er því báðum velgerningur,
íslendingum og nágrönnum þeirra,
þegar reynt er að höggva skarð í
þessa fáfræði, því að engum er
hún lil sóma og þó líklega siður
lil gagns.
Helgi Hjörvar kennari dvaldi í
Svíþjóð vetrarlangt við að kynna
sér skólamál, en í tóinstundum
sínum flutti liann svo fyrirlestra
um ísland á 12 stöðum víðsvegar um
landið og sýndi þá jafnframt fjölda
skuggamynda héðan að heiinan.
Láta sænsk blöð hið bezta yfir
fyrirlestrum þessum, og geta um
helztu atriðin, svo að úr þessu
verður allviðförul auglýsing um ís-
land.
En ef til vill stingur það ekki
minst í augun, að íslendingur
dvelur misseri í framandi landi og
þegar á líður misserið, fer hann
að flytja fyrirlestra á framandi
tungu »á góðu máli« eins og blöð-
in segja, og blaðalaust.
7. blað.
Verzlunarhugleiðingar.
Svar til hr. Garðars Gíslasonar.
Margt hefir nú verið sagt og
skrifað um verzlunina á íslandi og
ekki síst á síðuslu tímum. En alt
til þessa hefir kapumannastéttin
opinberlega lítið lagt til þeirra mála.
Hún ein virðist hafa verið ánægð
með hana, og að þvi leyti sem
sökinni hefir verið skelt á hana,
iá hefir hún hummað fram af
sér flestar aðfmslurnar talið þá
vörnina vænlegasta og þá kanske
jafnframt sveigt eitthvað undan
liáværustu kvörtununum um ein-
stök atriði.
Er það því eflirtektarvert, að
þegar með nærgætni og að öllu
ofstækislaust er bent á gallana á
verzluninni og með rökum sýnt
fram á í hverju þeir séu fólgnir,
og hinsvegar bent á það hvernig
mætti úr þeim bæta, þá — og þá
fyrst heyrist hljóð úr horni.
Greinarnar »Um verzlun« hér »’
blaðinu hafa sem sé orðið til þess,
að hr. stórkaupmaður Garðar Gísla-
son hér í Reykjavík hefir gripið
pennann og rilað langa grein í síð-
ustu ísafold, sein hann nefnir
»Verzlunarhugleiðingar og Tákn
Tímans« (svona stafselt!)
Aukaalriði öll um ritsmið þessa,
svo sem orðfærið, brigslyrðin, hót-
anirnar, ósannar tilvitnanir og þess
háttar góðgæti, sem sumt varðar
við lög, skal nú geymt fyrst um
sinn, en snúist við hinu, að sýna
fram á livert sé
Aðalatriðið
hvað það er í raun og veru sem
okkur Garðari Gíslasjmi ber í
milli. ■»
í stuttn máli ber okkur það í
milli, að hann er ánægður með
verzlunina íslenzku, en eg er ó-
ánægður með liana.
Og af því að hann er ánægður
með liana eins og hún er, þá verð-
ur honum það helzt fyrir að ó-
frægja það ráðið sem inenn eru
nú alment farnir að sannfærast um
að líklegt muni til þess að ráða
bót á verzluninni. Það fyrirkonni-
lagið sem langlíklegast er til þess
að gera verzlunina heilbrigða.
Garðar er æfur út í samvinnn-
félagsskapinn eins og honum er
ætlað að verða til þess að hann
geti liaft álirif til bóla á íslcnzka
verzlun. Garðar má ekki heyra
það nefnt að almeuningur eignist
verzlunina sjálfur, að komið verði
á fót fullkomnum kaupfélögum i
sem allra flestum bygðarlöguin'
landsins, og að þeim verði stjórn-
að af vel mgntuðum, augnaðar og
hæfileikamönnum. Þá mun honum