Tíminn - 28.04.1917, Blaðsíða 2

26
TÍMINN
ekki mikið um það, að öll þessi
kaupfélög standi öll í einu sam-
bandi sem siðar m. a. komi á fót
heildsöluverzlun fyrir öll félögin,
heildsöluverzlun sem geri hvort-
tveggja, að útvega erlenda vöru
og selja islenzkar afurðir.
Aftur á móti lýsir hann því yfir
að hann sé »alls ekki óvinveittur
réttri kaupfélagsstarfsemi«.
Hvað kallar hann rétta kaup-
félagsstarfsemi? Vill hann svara því
i næstu grein?
Getur það verið að íslenzki verzl-
unarfrömuðurinn, stórkaupmaður-
inn Garðar Gislason kalli það eitt
»rétta kaupfélagsstarfsemi«, sem
átt hefir sér stað sumstaðar í þessu
landi. Að út úr nfeyð sem stafað
hefir af kaupmannaverzlunum, hefiir
verið gripið til þess úrræðis að
stofna til kaupfélaga af mestu van-
efnum, með algerða vöntun á hæf-
um forgöngumönnum, svo að orðið
hefir í þeim efnum annaðhvort
að notast við bændur sem auðvitað
hefir vantað þekkingu til þess að
slíkt gæti farið verulega vel úr
hendi, eða þá uppgjafa kaupmenn
sem ekki höfðu orðið sjálfum sér
nógir meðan þeir verzluðu fyrir
eigin reikning. Ellegar á bann við
það að kaupfélögin megi ekki ganga
fram hjá dýrustu milliliðunum,
stórkaupmönnunum. Ætli pað sé
röngkaupfélagsmenska, áð gera það.
Eitthvað er það af þessu tagi
sem stórkaupmaðurinn á við.
En harla eftirtektavert er það
að kaupfélögin mörg, sem svona
varð að stofna til, skuli nokkur-
tíma hafa getað fært félagsmönn-
unum arð svo þúsundum króna
skifti. Það liggur næstum við að
það sé gleðiefni að sum þeirra
skuli þó hafa »farið á hausinn«.
Annað hefði verið óafmáanlegur
blettur af hinni svo nefndu frjálsu
samkeppni.
Milliliðirnir.
Á einum stað þykist Garðar
Gislason festa fangs á þvi sem
haldið er fram í greinunum »Um
verzlun.
Það er um mörgu milliliðina.
Eg gerði það af ásetningi að
nefna i því sambandi alla titlana,
stórkaupmaður, heildsali, umboðs-
sali, af því að sjálfir viiðast þessir
menn nota þá alla jöfnum höndum.
En hinu held eg fram, sem þrá-
faldlega hefir átt sér stað, að smá-
salar hafa keypt af stærri verzlun-
unuin, en hvort það er af því að
stórkaupmennirnir hafi þá ekki
staðist samkeppnina, skal eg ekkert
um segja.
Þá er það hr. Garðari Gíslasyni
óráðin gáta hvernig megi koma
við milliUðalausri verzlun. Og alt
um það er gátan auðráðin.
Verzlunin er milliliðalaus þegar
allir þeir sem kaupa og selja eiga
Terzlunina.
Og verzlunin er enn fremur
milliliðalaus, þótt komið sé á fót
heildsöluverzlun ef allir þeir sem
við heildsöluverzlunina skifta, eiga
hana sjálfir.
En þetta er framtíðar fyrirkomu-
lagið.
í stað þess að kaupfélögin hafa
verzlað við Garðar Gíslason heild-
sala eða einhvern annan stórkaup-
mann, hætta þau því, og verzla í
þess stað við heildsölu sem þau
eiga sjálf.
Munurinn er auðsær. Með þessu
móti eignast þau heildsölugróðann
sem t. d. Garðar Gislason hefir
eignast hingað til.
En gróði kaupfélaganna er gróði
einstaklinganna sem við þau verzla,
og honum úthlutað í hlutföllum
við verzlunarumsetningu hvers um
sig.
Ætli þetta sé ekki flísin í bróð-
urauganu sem hr. Garðari Gísla-
syni verður helzt að stara á?
Annars telur hann það »frekustu
Villikenningu« að unnið sé að því
marki í heiminum að fækka og
eyða milliliðum. En öll rökfærsla
hans um það efni er ósköp áþekk
og hjá karlinum sem »hélt að þing-
mannaleiðin væri ekki lengi gengin
af svo mörgum mönnum!«
dhrakin aðalatriðin.
Hr. Garðar Gislason hefir auð-
sjáanlega viljað hlýfa silkihönzk-
unum. Eða eitthvað hefir honum
gengið til að láta óhreyfð öll aðal-
atriðin í skoðunum þeim, sem
haldið hefir verið fram i verzlunar-
greinunum hér i blaðinu. En hon-
um til hægðarauka skulu þau nú
nefnd í stuttu máli, þvi að óliklega
skilst hann svo við þetta mál, að
hann sneiði hjá öllum aðalatrið-
unum.
Verzlunin íslenzka er i ólagi og
mjög undan henni kvartað. Á þetta
við um hvorttveggja, útlendan varn-
ing og innlendar afurðir.
Ein sökin og ekki sú veigaminsta
er hjá almenningi, sem freistast
um of til að nota sér stundarhagn-
aðinn og hnekkir með því drengi-
legum tilraunum sem gerðar eru
um umbætur á verzluninni.
En stundarhagnaðurinn langoftast
þannig undir kominn, að þeir
menn sem telja sig hafa óhag af
umbótunum, sjá svo um, að þá
stundina sem tilraunirnar eru á
ferðinni, sé nóg framboð af vörum
undir sannvirði.
Þá hetir verið sýnt frani á það,
hverjir agnúar væru á hinni frjálsu
samkeppni sem gerðu hana ólik-
lega til þess að gera verzlunina
beilbrigða.
Fyrst og fremst væru millilið-
irnir of margir, fólkið of margt
sem lifa þyrfti af verzlun, og gizk-
að á að % hlutar alls þess fjölda
gætu sparast með hentugu fyrir-
komulagi.
Að öðru leyti væru þeir of dýr-
ir, slórkaupmennirnir, sem þrá-
faldlega létu sér ekki nægja hæfi-
legt milliliðsgjald, og væri það
ekki dæmalaust, að þeir legðu 50%
á sum»r vörutegnndir umfrain
hæfilegt milliliðsgj ld og allan
annan tilkostnað, tækju fullum
fetum þrjá peninga fyrir tyo og
létu ekkert á inilli.
Samvinna virðist oft og einatt
eiga sér stað í stað sanikcppni,
og það hjá hvorutveggju, smásöl-
um og heildsölum.
Vöruvöndunin ætti kaupmanna-
verzluninni minna að þakka en
búast hefði mátt við, jafnvel að
smámunaleg gróðafýsn kaupmanna
hafi stórum spilt áliti íslenzkra af-
urða á erlendum markaði. Sönnun
þess ullin blaula og óhreina sem
þegjandi var veitt viðtaka af efna-
bóndanum, sem reyndi að bæta
sér upp verzlunarókjörin með
aukinni pundatölu ullarinnar með
þessum hætti. En kaupmaðurinn
hinsvegar nógu strangur til þess
að efnaminni mennirnir beiltu ekki
sömu brögðum. Augnabliksmynd af
siðferðisástandinu úr íslenzkri verzl-
unarsögu!
Þá var sýnt fram á það, að
aðalagnúarnir á verzluninni væru
ekki aðallega sök mannanna sem
með verzlunina fara, heldur væri
sökin hjá skipulagi því sem hin
frjálsa samkeppni hefði skapað,
aðstaðan sem hún skapaði slór-
kaupmönnum og heildsölum væri
aðalhættan. Það væri aðstaða
handa einstökum mönnum til þess
að skamta sér Iaunin sín sjálfir,
þeir söfnuðu svo miklum auði án
teljandi fyrirhafnar að þeir einir
gætu notað sér fyrirsjáanlegar
verðhækkanir og stungið þeim í
sinn vasa, og þeim mun hægar
veitlist þeim þetta, þegar litið væri
á það, að þeir legðu farmrými
skipanna undir sig með bindandi
samningum um löng tímabil —
keppinautarnir fengju ekki flutt.
Þetta er hið mikla skuldabréf á
hendur hinni frjálsu íslenzku verzl-
unarsamkeppni.
Og hr. Garðar Gíslason liefir ekki
mótmælt því að einu eða neinu.
Vonandi skilur hann hvað það
muni kosta að láta þetta alt standa
óhrakið.
En við sjáum nú til þegar ísa-
fold kemur næst.
Mcinabætnrnar.
Allir sjá að mikils muni um vert
að ráða bót á verzlunarástandinu,
og að ilt væri að þurfa að deyja
ráðalaus í þeim efnum.
En meinabótin er nú líka nærri.
Það hefir nú tekist að sniða
kaupfélagsskapinn eftir íslenzkum
staðháttum. Kaupfélag Eyfirðinga
er fyrirmyndin. Og fleiri félög eru
komin á fastan fót.
Öll kaupfélög sem til eru verða
umbætt, og n5'jum komið á fót
þar sem engin eru fyrir. Öll þessi
félög taka sig saman um, að koma
á fót heildsölu er þau eiga sjálf.
Og nú strandar ekki á mannleysi.
Eiga kaupfélögin nú vel mentað-
an, víðsýnan dugnaðarmann til
þess að beita fyrir sig þar sem
mest á riður, við heildsöluna. Er
hér átt við hr. Hallgrím Kristins-
son. En i Táði að koma upp sér-
stakri mentastofnun er ali upp
menn handa kaupfélögunum; er
það ein lífsnauðsynin að ekki
skorti þar menn með víðsýnni
verzlunarþekkingu og róttækum
skilningi á félagsfræði og sam-
vinnumálum.
Fullkomin 'kaupfélög, með vel
mannaða verzlunarmenn í broddi
fylkingar, en glöggan skilning al-
mennings að baki, sem verzlað
gætu algerlega sjálfstætt fyrir milli-
göngu eigin lieildsölu, þau verða
það fyrirkomulag um íslenzka
verzlun, sem komið getur hinni
frjálsu samkeppni til hjálpar.
Þetta skipulag neyðir kaupmenn.
heildsala og stórkaupmenn til
sannrar samkeppni. Þetta skipulag
kippir fótunum undan hinni stór-
hættulegu okrunaraðstöðu heildsal-
anna, sem hingað til hefir verið
martröðin á íslenzku viðskiftalífi.
Og er þetta svo auðskilið mál,
og vinsælt orðið af alþjóð, að eg
skil ekki í að það geti verið ó-
maksins vert fyrir hr. Garðar
Gíslason að bera það við að telja
mönnum trú um annað.
Sraámnnirnir.
Hr. Garðar Gíslason heldur því
fram, að islenzkri kaupmannastétt
sé í ýmsu ábótavant, og hann telur
það óþjöðrœkni að ekki skuli vera
bent á i hverju það sé fólgið. Það
liggur nú við að eg finni til óþjóð-
rækninnar.
Það liggur við að vert sé að
gera almenningi grein fyrir því að
vart megi hann búast við alt of
góðu t. d. af stórkaupinönnunum,
þegar þess er gætt hvernig þeir,
stéttarbræðurnir, Ieika hvern ann-
an oft og einatt. Flestir hafa þeir
öðlast sérþekkinguna i vist hjá ein-
hverjum heildsöluin eða stórkaup-
mönnum. Margir þeirra hafa byrjað
á því að segja upp vistinni og leggja
undir sig alt sem hægt var af sam-
böndum húsbændanna.
Ellegar hve fast er sótt að bæta
sér upp hinn sáratilfinnanlega vöru-
þekkingarskort; ásælnin og hnuplið
sem átt hefir sér stað í þeim efn-
um, það er sízt góðs viti.
Um þessa hluti eiga þó sumir
stórkaupmennirnir óskilið mál.
í grein sinni minnist Garðar á
gærur. Það verður til þess að
minna á gæruverzlun Garðars á
síðastliðnu hausti. Hún hafði gefið
honum þúsundir i aðra hönd. En
með því að alt bendir til þess «ð
bændur úr þessu vilji nú sjalfir fá
það sem fæst fyrir gærur þeirra,
þá er ekki nema eðlilegt, að Garð-
ar sé farinn að »spekúlera« í öðr-
um gærum — gærunum af okkur
alþýðuvinunuin sem hann kallarl
En fyrst er þá að svifta þeim af
eins og hann segir sjálfur. Því þá
ekki að gera það?
Þá lýsir bardagaaðferð herra
Garðars Gíslasonar sér m. a. í
ósönnu tilvitnunum. í grein sinni
tilfærir liann setningar sem hann
er sjálfur höfundur að, setur þær
í gæsalappir og segir þær vera úr
greinunum »Um verzlun« í Tím-
anum. Slíkt eru einskonar vöru-
svik. Og læt eg það svona veia, ef
meðferð hans á tölum er álika ná-
kvæm og hún að þessu sinni er
á setningum, af því að óneitanlega
getur maður hugsað sér freisting-