Tíminn - 12.05.1917, Blaðsíða 3

T í MI N N
35
upp menn til þeirra trúnaðarstarfa
eins og hverra annara. Kemur á
kaupfélögum í hverri bygð og alls-
herjar heildsöluverzlun i þokkabót.
Og til hvers gera menn þetta?
Til þess að þvinga til raunveru-
legrar samkepni alla þá sem verzla
fyrir eigin reikning.
í*etta er eins konar strangt eftir-
lit af hálfu almennings um það
hvernig við hann er skift.
Ætti hinni frjálsu samkeppni sízt
að vera mótgerð í slíku eftirliti —
ef hún hefði hreinar hendurl
Pað mætti æra óstöðugan að
ætla sér að rétta við alstaðar þar
sem hr. Garðar Gíslason hailar
réttu máli í hinni löngu grein sinni,
en af þvi að auðsæ eru vetlingatökin
á því öllu saman, þá er svo sem
litlu spilt þótt það sé látið ógert.
En svona rétt til smekkbætis
skal drepið á einstök atriði.
Ekki vill hr. G. G. að aimenn-
ingi sé gefið það að sök að hann
freistist um of til þess að nota sér
stundarhagnað. Skiljanlega. Það
væri að afvopna okrið bitrasta
vopninu.
Með því að fækka þeim mönn-
um sem að verzlun vinna hér á
landi »kemur fram sú hugmynd
að láta fólk bíða eftir afgreiðslu,
sem að lokum er veitt af náð en
ekki skyldu«, segir Garðar.
Það mun eiga að vera til þess
að flýta fyrir afgreiðslu að stór-
kaupmennirnir leggjast svo mjög
á þá sveif að fjölga verzlunarhol-
um út til yztu jaðra bygðarinnar
í Reykjavík til dæmis.
Kaupmenn aftur á móti eru svo
syndugir að þeir líta þetta i öðru
ljósi.
Þeir telja að stórkaupmennirnir
séu hér að seilastútyfirviðskiftatak-
mörkin sem verzlunarvenjan í heim-
inum setur þeim, þeir stuðli að
því að þessar óþörfu verzlanir
verði til, ef þeir þá elcki eigi þær
með húð og hári, og keppi þannig
sjálfir við þá menn sem af þeim
þurfa að kaupa.
En að útyfir takmörkin sé farið,
sýnir þessi »mynd úr lífinucc
Útboð er gert um rúðugler og
málningu á tvær kirkjur sem verið
var að reisa.
Tveir kaupmenn gera tilboð og
varð annar 14 krónum Iægri en
hinn. Þetta var nú engin stórverzl-
un, eitthvað á 6. hundraðinu. En
mundi þá ekki koma tilboð frá
stórkaupmanni þeim sem selt hafði
vörur þessar kaupmanninum sem
átti lægra tilboðið, og stórkaup-
maðurinu stóð sig þá við að vera
40 krónum lægstur.
Kaupmaðurinn sem hlut átti að
máli kunni þessu illa, þótti að-
ferðin skritin, ef »sá stóri« hefði
þarna verið að gefa fyrir sálu sinni.
Að eins eitt sýnishorn enn af
vetlingatökunum. Garðar tekur
eftirfarandi málsgrein upp úr Tím-
anum.
»Aðalmunurinn á kaupmanna-
verzlun og kaupfélagsverzlun er sá,
að kaupmaðurinn fær allan verzl-
unarhagnaðinn sjálfur, en kaup-
félagságóðann allir sem í kaupfé-
laginu eru«.
Út af henni leggur hann svo á
þessa leið:
»Eg skal ekki finna áð því, að
hér er að eins gert ráð fyrir verzl-
unarágóða, sem þó oft og tíðum
hefir enginn reynst hjá kaupfélög-
um, heldur eins oft slcaði. En eg
finn að þvi, að þeir menn skuli
skrifa um verzlun, sem svo nauða
litið skyn bera á þá hluti, eins og
þessi tilvitnun ber með sér.
Hvað mundi sjómannastétt lands-
ins segja um mig, ef eg úthúðaði
henni á allar lundir fyrir það, að
hver einstakur hennar veiddi of
mikið, þegar hann reri einn á sín-
urn eigin bát? Og sönnunin væri
sá mikli munur á þvi, að tíu
saman á bát fengju hver sinn hlut,
en sá sem reri einn hirti allan
aflannn.
Líkingin væri ágæt, ef verzlunin
væri landhelgislaust haf, sem hver
og einn gæti róið út á og hlað-
aflað öðrum að meinalausu.
En því miður er því nú ekki
þannig farið, þótt hr. Garðari Gísla-
syni kunni kannske að reynast
það svo.
Þótt nú að likja mætti verzlun-
inni við haf, þá er það vissulega
ekki landhelgislaust — og land-
helgin, þótt stórkaupmanninum
þyki -það ef til vill útrúlegt, er
budda náungans.
Ósannindin um að kaupfélags-
verzlanir orsaki samvinnumönnum
oftar skaða en gróða, munu ekki
eiga að hafa inn úr vetlingunum,
en hætt við að þau geri það nú
samt.
Langur kafli í greininni er sam-
tal milli mín og liöfundar, þar
sem hann gerir mér upp orð og
lætur mig tala tóma vitleysu.
Þegar höggstaðina vantar, þá er
þó betra en ekki neitt að búa þá
til með þessum hætti.
En það undrar mig mest, ao
hann skuli í þessu sambandi ekki
nota tækifærið og láta sjálfan sig
segja eitthvað af viti.
Eg hefi nú enn af nýju sýnt fram
á hvað á skorti um að liin frjálsa
samkeppni geri verzlunina heil-
brigða, — sýnt fram á það, að
hverju leyti liún hefir óhreinar
hendur, og eg hefi gert það með
»dæmum úr lífinu«.
Hr. Garðar Gíslason reynir óefað
að þvo þær hreinar, en ekki ætti
hann að þurfa að gera það með
vetlingum.
Blaðadrengiruir og Garðar.
Garðar barmar sér J'fir því að
útgefendur Tímans auglýsi hann
með upphrópunum á gatnamótum
um það að blaðið flytji »skammir
um Garðar Gíslason«. En hafi þetta
átt sér stað, þá er það verzlunar-
viðleitni söludrengjanna, þeir ein-
hvernveginn fundið það á sér að
sízt mundu þeir menn í minnihluta
þessum bæ, sem þyldu það ósköp
vel að Garðari Gíslasyni væri sagt
til syndanna. Lakast að þeir sem
keypt hafa blaðið, vegna þessarar
auglýsingar, hafa hlotið að verða
fyrir vonbrigðum.
íœstur i gilðrunni.
Það er fært í frásögur að litlu
áður en G. G. fór að rita í ísafold
móti samvinnunni, hafi allmargir
smákaupmenn haldið fund með
sér til að ræða um, hvort þeir
ættu að leggja út í blaðadeilur við
kaupfélagsmenn. Einn þeirra, sá
af smákaupmönnunum sem mest
líkist G. G. að stillingu, geðlipurð
og óeigingirni 1 verzlunarháttum,
vildi óvægur fara í deilur. En hinir
löttu þess, umræðurnar mundu
»safna fólkinu« enn meira en
orðið er um fána samvinnunnar.
Svo var afráðið að þegja og breiða
yfir höfuð sér — vegna málstaðar-
ins.
Þessir menn sýndu hyggindi, sem
í hag koma. Öðruvísi fór G. G.
Hann réði ekki við skap sitt, ef
til vill fundist eldurinn kominn
nokkuð nærri sínum húsgafli. Mun-
að eftir Eimskipafélagsstjórninni
þar sem alþjóðar rómur ruddi
honum úr sæti, fyrstum af um-
boðssölunum. í stað þess að bera
vit fyrir honum, ýttu keppinaut-
arnir undir hann — til að tala af
sér. Gletnin í svargreinunum í 7.
tbl. Tímans lokkuðu hann út á
hálkuna til fulls. Nú situr hann
fastur í gildrunni og getur sig
hvergi hreyft. Honum hefir orðið
að máltækinu: »Orð eru silfur,
þögn er gull«.
Höfuðatriðið í rnálinu er þetta:
Hvor slefnan, kaupfélagsskapur eða
kaupmennska, er þjóðinni hollari i
bráð og lengd? Samvinnumenn svara
spurningunni þannig, að kaupfélags-
skapurinn hafi svo mikla yfirburði
að hann liljóti að sigra. Þeir rök-
styðja þetta bæði með erlendri og
innlendri reynslu. Á smásöluverzl-
uninni einni auðga kaupfélögin í
Eyjafirði og Þingeyjarsýslu bændur
um 100 þúsund krónur árlega,
miðað við kaupmannaverzlun. Um
samvinnuheidsölu er ekki enn
fengin reynsla hér á landi, en
samkvæmt erlendri reynslu má
búast við, að árs hagnaður fyrir
áðurnefnd héruð (þau tekin til
dæmis) yrðu um 50 þús. kr. af
núverandi viðskiftaveltu félag-
anna. Þetta er sá beini peninga-
legi hagnaður við samvinnuna. En
næstum enn meiri hagnaður er
þjóðinni þó að þeirri verðhækkun,
sem stafar af vöruvöndun sam-
vinnufélaganna, sem á landbúnað-
arafurðunum nemur hundruðúm
þúsunda á ári. Par hafa samvinnu-
félögin gert alt, sem gert hefir verið
til gagns, kaupmenn ekki neitt.
Þetta eru staðreyndir sem ekki
verður haggað við. Þess vegna er
samvinnustefnunni hagur að deil-
um við kaupmenn, því að þá
íoma yfii-burðirnir hennar glöggast
ram. Sá kaupmaður sem vildi
gagna stétt sinni með deilum við
samvinnumenn yrði að sanna það
að kaupmannaverzlun væri al-
menningi arðvænni en kaupfélags-
skapur, að framfarir í vöruvöndun
væru kaupmönnum einum að
mkka og að samvinnan væri að
komast í óálit, af því að reynslan
fordæmdi liana.
Lesendur ísafoldar vita að G. G.
hefir ekki snert við þessum atriðum.
Jafnvel hælt samvinnustefnunni —
og ekki þorað að gera alvöru úr
hótunum sínum.
Þetta er að missa marks alger-
lega. Eftir að aðalatriðin, stefnu-
atriðin, voru gefin upp, var einkis
sigurs að vænta. Sá sem þannig fer
að siglir með lík í lestinni. — En
hvert var þá erindið?
Talsverður hluti af fyrri grein
G. G. var tilvitnanir í greinar, sem
eg hefi skrifað í Tímarit kaupfél.
í þeim hafi eg sett fram nokkur
aðalatriði um skipulag samvinnu-
félaganna, eins og það er að verða
í reydinni. Þar var bent á hagnað-
inn, sem ár eftir ár er hinn sami
í heilbrigðu félögunum, og þau eru
nú orðin mörg, að vel þyrfti að
launa starfsmönnum félaganna, að
hafa sérstakann skóla fyrir þá sem
verða ættu stafsmenn samvinnu-
félaganna, að félögin þyrftu að
hafa sum blöðin með sér, þar sem
kaupmenn hefðu haft þau öll hing-
að til. Og að síðustu kæmi svo
heildsalan í Rvík, með undirdeild-
um erlendis í þeim löndum þar
sem íslendingar hafa viðskifti til
muna.
Þegar eg sá allar þessar tilvitn-
anir í grein G. G. bjóst eg við að
bann ætlaði a. m. k. að reyna, að
hrekja þær. En svo var ekki. Eina
úræðið var það að smána nokkra
samvinnumenn persónulega. En
gagnvart samvinnuhreyfingunni
mun það reynast álíka áhrifamikil
sókn, eins og ef einhver vildi þurka
Dettifoss með því að taka í hönd
sér nokkra vatnsdropa á fossbrún-
inni.
G. G. lét allar tilvitnanirnar úr
greinum minum óhreyfðar, nema
þá er snerti auglýsingar með blaða-
greinum. Hann kom þvi upp um
sig áð hann ber ekki skyn á eitf-
hvert allra algengasta auglýsinga-
úrræði nútimans, enda reyndi liann
ekki í síðari greininni að afsaka
fákænsku sína — hefir fundið að
þögnin hæfði bezt 16 ára reynsl-
unni og verzlunarvitinu.
En til hvers var þá maðurinn
að skrifa?
Ekki var það málefnisins vegna,
eins og nú hefir verið sýnt fram á.
En af hinum dálkamörgu greinum
G. G. má sjá að tilgangurinn er
annar. Þar eru ekki allfáir útúr-
snúningar og blekkingar, svo að
ekki sé frekar að orði kveðið, svo
sem það að starfsmenn samvinnu-
félaganna séu milliliðir á sama hátt
og kaupmenn, þó að þeir vinni
fyrir ákveðið kaup og allur verzl-
unarágóðinn renni til félagsmanna.
Eða að margir milliliðir bæti
verzlunina. Gott dæmi um slíka
milliliði (á kaupmannavísu) er í
bæklingi Jóns Þorbergssonar um
hrossasöluna. Þar eru milliliðirnir
taldir 4—5 (kaupmenn af ýmsu
tagi) og þeir stinga á sig þriðjungi
af hestverðinu — fyrir utan sann-
gjörn ómakslaun.
Á einum stað býr G. G. til skemti-