Tíminn - 19.05.1917, Blaðsíða 3

T í MI N N
3ð
Satt er það, að oft og einatt
heíir orðið að grípa til lítt sérfróðra
manna til þess að beitast fyrir
verzlun. En hvaðan hefir þá sú
neyð stafað? Frá verzluninni sjálfri.
Kaupmannaverzlunin krept skó-
inn þangað til að eigi var annars
kostur. Og mun sízt séð eftir að
til slíkra úrræða var gripið. Hitt
er annað mál, að betra væri að
geta notið að sem fylstrar sérþekk-
ingar hvar sem er um verzlunina
og er stefnt að þvi.
Að um ráðvendnina sé aldrei
spurt, mun þykja ósanngjarn og
harður dómur.
Höfundur greinarinnar talar um
þrenns konar smákaupmenn: Kaup-
menn, kaupfélög og verzlunarhluta-
félög. Af þessu þrennu sé sú grein-
in hollust landinu sem beitt geti
mestri verzlunarþekkingu og minst
dreifi verzlunarhagnaðinum.
Þarf ekki að kvarta undan því
að ekki sé frómt frá sagt, og hefir
harðdrægur kaupmannamálstaður
sjaldan látið sjá svo greinilega í
tennurnar.
En um kaupfélögin bætt við, að
ekki geti maður litið á þau »sem
nauðsynlega keppinaula, nema þar
sem verzlunin er afskekt vegna
samgangnaleysis, þvi þar er verðið
hæst á útlendum nauðsynjum«.
Er glögt hvert stefnir og gott að
almenningur veit hvar hann heíir
landsmálablöðin í helztu velferðar-
málunum.
Sú verzlunin hagstæðust sem
minst dreifir verzlunarhagnaðinum!
Almenn hagsæld eflir þvi ekki
mikið á við auðsöfn á fárra manna
höndum.
Eftir þessu ætli það að vera
hollast landbúnaðinum að hér risu
upp einstöku stórbændur, aðall,
sem héldu svo bændum alment
við kotungsskap, eins og enn eimir
eftir víða um lönd.
Um sjávarútveginn yrði farið
eins að, hagnaðurinn af honum
dreifðisl sem minst, svo að;togara-
eigendur fengju sem mest bol-
magnið til þess að færa sér auðs-
uppsprettur hafsins í nyt.
Stórbændur og stórútgerðarmenn
gætu þá hlaupið undir baggann
með verzlunarstéttinni með að
koma upp alskonar söfnum, kirkj-
um, skólum og spitölum, og ala
önn fyrir listamönnum, eins og
kornist er að orði í blaðinu.
En hætt er nú samt við að al-
menningur hugsi sér aðra leið.
Hugsi sér að verzlunarhagnað-
urinn dreifist til almennra hag-
sælda, þó eigi meir en svo, að
kaupfélögin verði efnalega sem
sterkust á svellinu. Leiðin til þess,
að þau verði sem víðtækust, haíi
sem allra mesta verzlunarumsetn-
ingu, svo að það sem lagt verður
i varasjóð árlega nemi eigi minnu
en þvi, sem ötull og framsýnn
kaupmaður gæti grætt á sama
tíma og haft til þess að tryggja
aðstöðu sina.
Þá velja kaupfélögin þá leið til
þess að tryggja heilbrigða verzlun,
að sluðla sem bezt að efnalegu
sjálfstæði viðskiftamanna sinna, og
virðist sú stefna óneitanlega hafa
yfirburði j'fir skej'tingalausa kaup-
mannaverzlun um þá hluti.
En hvernig fer fyrir ríkum kaup-
manni um að skapa fullkomna
verzlun, ef gjaldþoli viðskiftamanna
hans er mjög áfátt?
Aðstaða íslenzkar verzlunar er
sem belur fer komin á það stig,
að hún er búin að hrista af sér
hættulegustu milliliðina, erlenda
stórkaupmenn, og hún fær þeim
aldrei fangs á sér framar. En ekki
væri þetta nema hálfur sigur ef
verzlunin félli nú aftur jafn ósjálf-
bjarga i hendur islenzkum stór-
kaupmönnum, og ekki til neins að
gylla það með fyrirheitum um gull
og græna skóga, alls konar söfn,
kirkjur, skóla, sjúkrahús og lista-
mannauppeldi.
Jafnhliða samvinnuþroskanum
um verzlunina eykst þjóðinni skiln-
ingur og orka til þess að hrinda
slíkum verkum í framkvæmd.
Hún sér það og veit, að þótt
hin leiðin yrði farin, þá muni
kaupmannastéttin nota fé frá ís-
lenzkum almenningi til þessara stór-
ræða, fé úr hans vasa.
Og fremur bæri það vott um
eftirsóknarverðan þjóðarþroska að
þurfa ekki lxeldur milliliði um
þessa hluti.
Þjóðin reisir sjálf sína skóla,
kirkjur, söfn og sjúkrahús, og þjóð-
in vill sjálf ata önn fyrir lista-
mönnum sínum.
Og vonandi er að liðið sé það að
sumri islenzkrar verzlunar, að eigi
nái hann sér upp af annari átt
með næðingum og norðangarði er
hleypi kirkingi í vorgróðurinn til
óbætanlegs tjóns um afkomu og
meuningarframfarir þjóðarinnar.
jifartið í stjórnina.
ísafold og Vísir virðasl vera ó-
ánægð með sljórnina, þykir þeim
hún mælast illa á mælikvarða
Einars Arnórssonar stjórnarinnar.
Ekki hafi landsmenn skort neitt
um hans stjórnartíð en nú vanti
margt bagalega.
Eflaust mun lesendum ísafoldar
finnast að liún hafi einhvern tíma
valið sér betra hlulskifti en þetta,
hvað sem um Visi verður sagt í
þeiin efnum.
Hver er aðstöðumunurinn nú og
þá?
Á dögum E. A. var leikur að
verzla, en nú er það bundið örð-
ugleikum sem dæmalausir eru í
veraldarsögunni.
Norðmenn og Svíar svelta, þjóð-
ir ineð næga peninga og öflugan
skipastól ; það er af þvi að þá vant-
ar kol.
Við eigum hvorki kol né nægan
skipastól, og heldur ekki ólakmark-
aða peninga.
í stjórnartíð E. A. var Bisp einn
í förum. En nú hefir landsstjórnin
fjögur leiguskip, Bisp, Escondito,
ísland og Ceres.
Auk þess hefir lnin fesl Icaup á
tveimur skipum, Sterling og Wille-
moes.
Og kolin eru murkuð út, svo að
okkur mun vegna þar hlutfallsjega
betur en nokkurri hinna Norður-
landaþjóðanna.
En að ekki sé auðhlaupið að
því, sýnir ekki að eins hungrið í
nágrannalöndunum, heldur það, að
stórauðugt félag hér í bænum, Kol
og Salt, með nafnkendan enskan
kaupsýslumann í broddi fylkingar,
gal ekki rönd við reist erfiðleikun-
um, varð að bregðast, ekki að eins
almenningi heldur sjálfum eigend-
um félagsins, stórútgerðarmönnun-
um, svo að þeir bíða nú stórtjón
og verða að láta botnvörpungana
Iiggja aðgerðarlausa inni í höfnum.
Nei, höggstaðirnir eru illa valdir
og mundu heldur alls eklti hafa
verið valdir, ef ekki stæði að baki
flokksbrotið óánægða með valda-
leysið.
jKanðsynjaskorturinn.
Landsnefnd.
Að því var vikið í síðasta blaði,
að héldi óáraninni áfrarn sem nú
stafar af ófriðnum um aðdrætti
alla og útvegun lífsnauðsynja, þá
þyrfti að fullkomna eftirlitið með
öllu þvi sem spara þarf til þess
að öryggi.fengist um að sparnað-
arráðstafanirnar kæmu að tilætl-
uðum notum.
Fyrst framan af, áður en mjög
harðnaði á, var bæja-, sýslu- og
sveitastjórnum í samvinnu við
laudsstjórnina ætlað að inna af
hendi sparnaðarráðstaíanirnar. En
af því að aðstaða þessara stjórn-
arvalda A'ar að ýmsu leyti örðug,
I og starfið hins vegar aukist að
umsvifuin, þá hafa nú verið skip-
aðar sérstakar nefndir til aðstoðar
oddvitum sýslu- og bæjarstjórna til
þess að leysa þennan vanda af
hendi.
Til þess nú að fullkomna þetta
eftirlitskerfi þarf á sama hátt að
skipa allsherjarnefnd við hlið lands-
stjórnarinnar, er standi í beinu
sambandi við nefndir þær sem
skipaðar eru í hverju sj'slu- og
bæjarfélagi.
Er ekki hvað minst þörfin á að
heildaryíirlit fáist um þarfirnar og
samræmi njóti við um allar ráð-
stafanir. En allir sjá hvert óhag-
ræði yrði að því að landsstjórnin
annaðist til lengdar jafnumfangs-
mikið eftirlilsstarf, jafnmörgum
vandamálum og hún hefir að sinna
um þessar mundir.
Hitt er annað mál, að náin sam-
vinna hlyti að eiga sér stað milli
allsherjarnefndarinnar og lands-
stjórnarinnar. En liægur nær fyrir
þingið að velja nefndarmennina
með lilliti lil þess.
Lagarfoss
kemur til Xteylijavílinr-
Lagarfoss, hið nýja skip Eim-
skipafélags íslands, kom liingað
fyrsta sinn í dag. Lagðist að
Skanzbryggjunni stundu fyrir há-
degi, en fjölmenni mikið í landi
fagnaði komu skipsins.
Stjórn Eimskipafélagsins hafði
fengið Earl Herford til þess að fara
á móti I.agarfossi úl í Flóann, og
bauð hún blaðamönnuni, ráðherr-
um, bæjarfógela, borgarstjóra, þing-
mönnum og bankasljórum með lil
þeirrar farar.
Þegar skipin mællust, var heilsað
með eimpipum og húrrahrópum,
en skipin fánum prýdd að siglu-
toppum. Sjórinn slétlur eins og
spegill.
Úti á Flóa lögðust skipin hlið
við hlið og gekk nú stjórn Eim-
skipafélagsins ásaml gestum sín-
um yfir á Imgarfoss, en þar kvöddu
menn skipstjóra og báðu skipið
velkomið.
Sjálfu skipinu verður bezt lýst
með þvi að láta þess gelið, að það
flutti hingað til landsins að þessu
sinni 1125 smálestir af vörum, og
er það mesti farmur sem nokkurt
skip, sem liingað hefir gengið áætl-
unarferðir, hefir flutt i senn. Enda
er þetta aðallega llutningaskip,
farrými að eins fyrir 16 farþega á
fyrsta farrými en 8 á öðru.
Mikilsvert er það, að Lagarfoss
má telja mjög kolasparan, fór hann
10 mílur á vöku með 10 smálesta
kolaeyðslu á sólarhring. Ti! sam-
anburðar iná geta þess, að Ceres
þarf 18 smálestir af kolum til sama
hraða, og þó ber hún lítið meir
en helmingi minna en Lagarfoss.
Skipstjórinn, Ingvar Þorsteinsson,
og framkvæmdarstjóri félagsins, E.
Nielsen, báru skipinu bezla orð,
lelja það afbragðs sjóskip.
Voru réttar þrjár vikur í gær
frá því skipið fór frá Höfn, en
komið hafði það við á 11 höfnum
á Austur- og Norðurlandi.
í því að skipið sigldi inn um
hafnarmynnið, ávarpaði borgar-
stjóri skipstjóra og formann Eim-
skipafélagsins og bauð Lagarfoss
velkominn fyrir hönd Reykvíkinga,
og var tekið undir það með húrra-
hrópum, en lúðrafélagið Harpa,
sem með var í förinni, Iék þá »Ó,
guð vors lands«.
Þegar festum hafði verið komið
við bryggjuna, hélt formaður Eim-
skipafélagsins snjalla ræðu, sem
var hvorttveggja í senn, kveðju-
ræða handa Lagarfossi og hvatn-
ingarræða til fólksins um að halda
svo fram um að verða sjálfbjarga
um samgöngurnar á sjó sem hafið
væri. Hét hann á menn að stíga
á stokk og strengja þess lieit, að
áður en sól færi hæst á loft á
þessu sumri, þá skyldu þær 200
þús. króna vera Iagðar fram til
hlutafjárkaupa sem enn vantaði
til þess að vera við því búnir að
kaupa þriðja skipið.
Þá liélt Sigurður Jónsson ráð-
herra ræðu, kvað hann hér vera