Tíminn - 21.07.1917, Side 3

TÍMINN
75
frjálsa samkeppni. Og hann gat
selt þetta sér fullkomlega að skað-
lausu.
En hvað skeður svo.
Kaupmaðuiinn sem keypti af
kaupfélagsstjóranum selur öðrum
kaupmanni slattann, og þannig
gekk hann milli þriggja manna
meðan kaupfélagsstjórinn hafði
spurnir af, og síðast þegar hann
vissi til, var hver kartöflupoki orð-
inn 10 — tíu krónura dýrari en
þegar hann seldi kartöflurnar svo
óaðgengilegu verði, að ekki hefði
verið til nokkurs hlutar að bjóða
þær í bygðarlagi samvinnuverzlun-
ar — því að önnur matarkaup
hefðu borgað sig betur þar.
Væri það ekki ills viti þjóðar á
æsku og framsóknarskeiði að
standa berskjalda og úrræðalaus
gagnvart þessum ágöllum verzlun-
arinnar. Mundi það ekki stæla
metnað hennar og getu til þess
að iúta ekki heldur öðrum erfið-
leikum að gela unnið bug á þess-
um. Mundi það ekki auka siðgæð-
isþróltinn og ílýta menningarfram-
förum að afstýra óbilgjörnum íjár-
drætti fjáraílamanna, hvort heldur
sproltinn væri af samsæri (hring-
um), auðmagnsaðstöðu eða þá á-
geugnis-áfergju í einstaklingsvið-
skiftum.
Eg er ekki í neinum vafa um
það.
Og úrræðið er ekki nema eitt:
saravinnuleiðin.
Garðar gerir eins lítið úr sam-
vinnuverzluninni eins og hann þor-
ir. En hann þorir ekki að mót-
mæla kostum hennar svo neinu
nemi, og er hann þó ekki óragari
en það, að hann segir vísvitandi
rangt til um árangur ýmsra kaup-
félaga og gerir það með tölum.
Enda hefir hr. Pétur Jónsson al-
þingismaður frá Gautlöndum leið-
rétt þá blekkingarlilraun hans í
siðustu ísafold. Skal ekki að þessu
sinni farið lengra út í það mál en
að vara menn við að taka
nokkurt mark á tölum þeim sem
Garðar tilfærir um árangur nokk-
urra kaupfélaga árið 1915.
Nei, hr. Garðar Gíslason vinnur
hér fyrir gíg. Honum og málstaðn-
um hefði verið þögnin notasælust
eins og áður. Andmæli hans hafa
orðið til þess að vekja athygli al-
mennings á verzlunarágöllunum
og úrræðinu til þess að bæta úr
þeim, samvinnufélögunum.
Almenningur finnur líka að svona
er þessu farið, finnur það þegar
komið er í kaupstaðinn. Öll var-
færni í verzlunarviðskiftum, spar-
semi og ítrasta sjálfsafneitun megna
illa að reisa rönd við brýnustu
þörfum. En milliliðaauðurinn eykst
um þúsundir og tugi þúsunda hjá
einstaklingum árlega.
Eg skal nú að lokum gera þá játn-
ingu, að á einum stað í greinun-
um Um verzlun, hafði eg þau orð
sem eg og aðrir samvinnumenn
viljum ekki standa við bókstaflega.
Eg sagði að kaupmenn og stór-
kaupmenn ættu að hverfa úr sög-
unni.
Það þarf oft og einatt að tala
hátt, kveða sterkt að orði til þess
að fá almenning til að hlusta. Og
þarna var kveðið svona sterkt að
orði í þeim einum tilgangi.
Kaupmenn og stórkaupmenn
eiga ekki að hverfa úr sögunni.
Þroskinn ekki kominn á það stig
enn þá — og á langt í land, að
óhætt sé að treysta á samvinnuna
eina í verzlun.
En þeir kaupmenn og stórkaup-
menn sem okra á verzluninni og
misnota aðstöðuna til þess að hafa
fé ranglega af almenningi, þeir
eiga að hverfa úr sögunni. Og eina
einasta ráðið til þess er öflug sam-
vinnuverzlun. Hinni frjálsu sam-
keppni hefir ekki tekist að útrýma
þeim. Það hefir reynslan sannað.
Framtíðarvonirnar um heilbrigða
verzlun styðjast við þetta, að sam-
keppni eigi sér stað milli hinnar
frjálsu samkeppni, kaupmanna-
verzlana, og samvinnustefnunnar,
kaupfélagsverzlana. Þetta brýnir
hvað annað til framþróunar og
skapar það aðhald hvoru um sig,
að jafnan verði verzlað á heilbrigð-
um grundvelli.
Kaupmannaverzlun er víðtæk í
landinu, kaupfélagsverzlun þarf að
aukast til muna og þroskast. Sá
þroski á að nást á næstu árum.
Þörfin er skilin til hlýtar og að-
staðan orðin, sú að úr þessu verð-
ur. En þá hefst ný verzlunarsam-
keppni í landinu, og verzlunin
verður önnur.
Misfellur á baiinlöpniiiE.
ii.
í framkvæmdinni hefir það reynst
örðugra en við var búist að hefta
til fulls vínsölu í landinu. Og á-
göllum bannlaganna var þar um
að kenna. Einstaka auðnuleysingj-
ar gera sér að atvinnu að smygla
inn víni. Drykkjulöngunin er sterk
livöt, og ósvífinn maður, sem hefir
vín á boðstólum, getur selt það
dýrt. Slík atvinna er einna fjárvæn-
legust en mest vansæmandi af allri
þektri iðju. Atvinnan er bygð á
því að fótumtroða lög landsins.
Tilgangur vínsalanna er að aíla
sér fjár með því að nota sér
drykkjusýki vdjaveikra manna.
Eigingirni á lægsta stigi kemur
fram í breytni vínsalans í bann-
landi. Hann metur svo mikils eig-
in gróða að hann hirðir ekkert um
þótt hann brjóti lög landsins og
leiði aðra menn á glapstigu.
Meðhaldsmenn vínsins hafa kom-
ið því svo fyrir, að atvinna slíkra
manna er nú tiltölulega örugg.
Þeir hafa að líkindum gert það
til að greiða fyrir lögbrotunum,
sem síðan myndi leiða til þess, að
bannið yrði afnumið og drykkju-
frelsið lögleitt.
Nokkrir þingmenn í neðri deild
bera nú fram till. um breytingar á
bannlögunum. Þar er reynt að bæta
úr þessum ágalla. Þar er gerður
munur á tvenskonar lögbrotum.
Fyrst að neyta víns ólöglega og
verða ölvaður. Við því er lögð lág
sekt, en þó svo að líklegt er að
hún hjálpi til að venja menn af
drykkjuskap. Hins vegar er gert
ráð fyrir háum sektum og jafnvel
fangelsisvist fyrir að selja vín. Þar
á engin uppgerðarmiskunsemi að
geta átt sér stað. Þeir menn sem
vilja gera sér að atvinnu og gróða-
vegi eymd annara, verða að sjá
og skilja að þjóðfélagið vill ekki
leggja blessun sína yfir iðju þeirra.
Gróðafýknin leiðir smyglarana út
í lögbrotin. Og enginn kraftur nema
óttinn við stórvægilegt fjármunalegt
tjón getur haldið slíkum mönnum
í skefjum.
Gcftt dæmi af þessu tagi eru
Þórsmálin. Það skip ílutti svo
sem kunnugt er svo smálestum
skifti af víni hingað til lands í
vetur. Vegna röggsemi Sigurðar
Eggerz og Magnúsar sýslumanns í
Hafnarfirði, sannaðist sök á skip-
ið. Vínflutningurinn var í svo stór-
um stíl, að hér var bersjmilega um
gróðafyrirtæki að ræða. Ágóðinn
myndi vafalaust hafa numið tug-
um þúsunda, ef lögbrjótarnir hefðu
getað verzlað með vínið.
Málið er nú til lykta leitt. Hlut-
aðeigandi skipstjóri og einn eigandi
skipsins hafa gengið inn á hæstu
sekt, sem hugsanlegt var að þeir
yrðu dæmdir til að greiða. Og sú
sekt er 3000 kr.
Til samanburðar má geta þess
að í einu bannríki í Ameríku tók
veitingamaður einn sér fyrir hend-
ur að verzla með vín. Bráðlega
komst upp um hann, og var hann
þá sektaður undir eins um nokk-
ur hundruð dollara. Hann hélt
samt áfram uppteknum hætti og
var Ioks sektaður um 20,000 doll-
ara. Það lireif. Þá sá vínsalinn að
það var ekki gróðavegur að fótum
troða lög landsins.
Málstaður vínsalans er svo ógöf-
ugur, og svo horfinn öllurn sæmi-
legum stuðningi, að ólíklegt er, að
hann eigi nú nokkra talsmenn í
þjóðþingi íslendinga. Að óreyndu
er að minsta kosti ómögulegt að
gera ráð fyrir því. Það má þess
vegna búast við að sektir fyrir
vínsölu verði nú í sumar hertar
svo að þessi mannskemmandi at-
vinnuvegur hverfi algerlega úr sög-
unni.
Þá er skipabrennivínið. Á þing-
ingu 1915 beittust nokkrir menn,
af misskilinni góðvild við Eim-
skipafélagið, fyrir þvi, að fá fyrir
skip þess (og önnur íslenzk far-
þegjaskip) undanþágu frá bann-
lögunum. Var því við borið, að ef
ekki væri vínsala á íslenzku far-
þegjaskipunum, myndu þau ekki
geta staðist samkeppni við erlend
skipafélög. En veigalítil er nú samt
þessi ástæða.
í fyrsta lagi eru tekjur skipa
þessara langmestar fyrir fluttar
vörur, en ekki fargjöld manna. í
öðru lagi er að minsta kosti rúm-
ur helmingur íslendinga, sem ekki
kærir sig um að neyta víns hvorki
á skipum eða annarsstaðar. Skipin
yrðu þess vegna ekki farþegalaus,
þó að þau væru vinlaus. í þriðja
lagi eru mjög margir menn sem
heldur vilja ferðast með skipi þar
sem regla er, heldur en þar sem
víndrykkja er. í fjórða lagi er það
alkunna að út í löndum eru mörg
skip og mörg gistihús starfrækt án
þess að vín sé þar haft um hönd
— og bera sig samt. Og í fimta
lagi er það nokkurn veginn auð-
gefið að þjóð, sem er búin að af-
nema alla vínsölu í landinu sjálfu
getur ekki samkvæmninnar vegna,
leyft skipum sínum að vera »fljót-
andi vínbúðircc. Sá hagnaður sem
Eimskipafélagið kann að hafa af
því að flytja milli landa drvkk-
hneigða ferðalanga, getur orðið
léttur á metunum, ef það hans
vegna lendir í ósátt við bindindis-
sama stuðningsmenn hér heima og
í Ameríku. Vestanhafs er hreyíing-
in gegn skipabrennivíninu mjög
sterk og fer vaxandi. Sumir áhrifa-
mestu hluthafarnir þar vilja t. d.
að starfsmönnum skipanna einkum
yfirmönnunum, sé bönnuð vínnautn
meðan þeir eru að starfi sínu. Sú
skoðun er orðin töluvert almenn,
að félagið hafi hvorki haft sæmd
eða peningahagnað af víninu, það
sem af er. Og ef hvorki löggjafar-
valdið eða félagsstjórnin vilja
»þurka« skipin, hlýtur vínsalan þar
að valda miklum deilum, unz hún
verður afnumin.
Agnar.
Bodsbréf.
19. júní s.l. var gefið út lítið blað
í Reykjavík, og selt til ágóða fyrir
Landsspítalasjóð íslands. Blaði
þessu var mjög vel tekið og hafa
ýmsir síðan hvatt mig, til að halda
áfram í líka átt. Vegna þess, og
einnig af þvi, að eg álít að blað
eigi nú erindi til kvenna, hefi eg
ráðist í að byrja á útgáfu blaðs,
er beri nafnið »19. júní«. Það á
að ræða öll þau mál, er konur
hafa áhuga á, heimilis- og upp-
eldismálin, eigi síður en opinber
þjóðfélagsmál. Það á að Ieitast við
að hafa fregnir af því, er gerist
meðal systra vorra í hinurn stóru
löndunum. Það vill láta til sín
taka, alt það, er lítur að þroska
vor kvenna og getur orðið oss til
gagns á öllum hinum margbreyttu
starfssviðum vorum, og þar skal,
svo freklega sem rúmið leyfir,
orðið vera frjálst öllum þeim, körl-
um sem konum, er vilja fræða eða
hvetja oss konurnar.
Eg hefi þegar fengið Ioforð um
góða liðveizlu og vona að allir
þeir, karlar sem konur, er hafa
eitthvað það á hjarta, er átt getur
heima innan takmarka blaðsins,
riti í það, um áhugamál sín, þó
eg, sakir ókunnugleika, eigi geti
snúið mér til þeirra persónulega.
19. júní verður mánaðarblað, 1
örk í 4 blaða broti. Sakir verð-
liækkunar, sem nú er, á vinnu-
launum og pappír, treysti eg mér