Tíminn - 09.03.1918, Blaðsíða 3

TÍMINN
47
þess stað. — Slíka byltingatíma
nefnum við tímamót. Og eg held
að engum hugsandi manni geti
blandast hugur nm, að vér lifum
nú einmitt á slíkum tímamótum.
Vér þurfum ekki að virða lengi
fyrir oss ástandið í heiminum, til
þess að ganga úr skugga um, að
nú er runnin stórfeld byllinga og
breytinga öld yfir þjóðirnar — og
ekki að eins yfir eina eða tvær
þjóðir, heldur yfir alt mannkynið.
Hvarvetna getur að líta einhverja
óstöðvun og óþreyju, sem sýnisí
hafa gagntekið mennina. Alt er á
ferð og flugi, ef svo má að orði
kveða. Mörg stórtíðindi gerast nú
á skammri stundu. Aldrei hefir
verið eins erfilt að sjá nokkuð
fram i tímann og nú, eða fara
jafnvel nokkuð nærri um, hvað
næsti mánuður eða vika muni bera
í skauti sér. Það er eins og flest-
um hugsandi mönnum sé það
nokkurn veginn Ijóst, að lieimur-
inn hljóti að taka stórum stakka-
skiftum áður langt um líður, —
og ekki að eins í hinu ytra, held-
ur jafnvel á hinum andlegu svið-
um, eða með öðrum orðum að
bráðlega muni djúplæk andleg
byltirfg eiga sér stað. Og svo van-
ir erum vér orðnir rás stórviðburða,
að vér gefum þeim alburðum varla
gaum, sem hefðu þótt, fyrir nokkr-
um áratugum, hinir mestu merkis-
atburðir í lííi þjóðanna.
Ef vér gæfum oss tíma til þess
að staldra ögn við og líta yfir
þennan tíma, sem liðinn er síðan
vér munum fyrst eftir oss, þá mun
engum af oss dyljast að breyting-
arnar, sem hafa orðið þessi tiltölu-
lega fáu ár, eru bæði svo margar
og miklar, að þær hafa að lieita
má gerbreytt heiminum og högum
mannkynsins.
Framfurir.
Og vér sjáum að framfarir liafa
orðið miklar á ýmsum sviðum.
Nýjar þjóðir, sem almenningur
vissi varla að væru til, hafa lagt
út á framfarabrautina og meira að
segja skipað sér í sveit helzíu for-
vígisþjóða veraldarinnar. Auknar
og endurbættar samgöngur hafa
eins og þokað þjóðunum saman,
svo þær eru nú háðari liver
annari en nokkru sinni áður.
Þekkingin hefir og aukist og marg-
faldast í öllum greinum að heita
má; og mannsandinn hefir unnið
hvern sigurinn öðrum frægari á
náttúrunni, hann liefir lagt undir
sig jötunmögn hennar og tekið þau
í þjónustu sína.
En jafnvel þótt hinar ytri breyt-
ingar blasi ef til vill betur við oss
en hinar »innri«, þá raunum vér
þó geta gengið úr skugga um, að
hinar siðarnefndu eru engu minni.
Vér sjáum, að hugsjónir liafa liðið
undir lok og aðrar komið í þeirra
stað. Lífsskoðanir manna hafa tek-
ið gagngerðum breytingum, engu
síður en lifnaðarhættir þeirra og
hin ytri kjör, sem þeir áttu við að
búa. í*að mun láta nær sanni að
segja að hver áratugur hafi undan
farið flutt þjóðunum sínar lífsskoð-
anir og sinn »aldarhátt« og þá
jafnframt steypt af stóli lifskoðun-
um og »aldarhætti« fyrirrennara
síns. í stuttu máli sagt: Á síðast-
liðnum mannsaldri hafa orðið meiri
framfarir í verklegum framkvæmd-
um og þekkingu og meiri breyling-
ar á lífsskoðunum manna en á
margra alda tímabili fyr á tímum.
(Frh.)
Yegamál.
Hér á landi verða samgöngu-
málin jafnan sérstaklega þýðingar-
mikil. Strjálbygðin veldur því. Svo
að segja hver einasta manneskja
á íslandi verður stöðugt fyrir ó-
teljandi óþægindum af sti’jálbygð-
inni og ónógum samgöngum.
Eina ráðið til að bæta úr þessu
er að leggja mikla stund á allar
þær umbætur sem geta, ef svo
mælti segja, þokað fólkinu saman,
minkað fjarlægðirnar sem sldlja
mann frá manni.
í þessu efni hefir töluvert áunn-
ist siðustu áratugina. Samt er það
að eins byrjun. Nokkrir akbrautar-
spottar um helstu undirlendin, og
dálítið af reiðvegum hér og þar.
Enn mj'nda þessir vegstúfar ekki
neitt samanhangandi kerfi, nema
ef vera skyldi á Suðurláglendinu,
og er þar þó mikils ávant enn.
Þar sem lítið hefir verið aðhafst
enn, er það bersýnilegt að vega-
málin muni leggjast ærið þungt á
þjóðina á komandi árum. Þörfin
svo mikil, en lítið aðgert. Það
skiftir þess vegna afar miklu máli
að rétt sé stefnt, að inenn geri sér
ljósa grein fyrir því, með hverjnm
hætli þjóðin getur velt því grettis-
taki sem hér liggur yfir þvera götu.
Fyrsta atriðið er það að áreiðan-
lega þarf að leggja mikla vegi. Það
hlýtur að kosta mjög mikið fé, og
það fé hlýtur að langmestu leyli
að koma úr landssjóði. En af þvi
leiðir aftur að einstaklingarnir mega
ekki leggja alt of mikla stund á
það, að komast Iijá að bera skatla
og gjöld til lands þarfa. En á smá-
munasemi í þeim efnum ber helzt
til mikið, og er þar frumástæðan
til þess, að þjóðin er svo skamt á
veg komin í verklegum efnum.
Næst er það að vita hvernig á
að haga framkvæmdunum. Ein-
hver drög munu vera til yfirlits i
þeim efnum á skrifstofu þeirri sem
hefir vegamálin með höndum. En
almenningi er lítt kunnngt um þær
ráðagerðir og er það málefninu til
verulegs tjóns. Far að auki er
mikill ágreiniuður um sum þýð-
ingarmikil atriði í framkvæmd
vegalaganna, og það svo mjög að
engin niðurstaða er enn fengin.
Nægir í því efni að benda á liina
sívaxandi óánægju með þau ákvæði,
að hver sýsla eigi að annast um
sína akvegi. eftir að landið hefir
bygt þá. Framkvæmd þessara laga
er bundin mörgum vandkvæðum.
Meðal annars því, að sýslufélögin
hafa ekki tekjur í samræmi við
þær byrðar, sem viðhald veganna
Ieggur þeim á herðar.
En úr þessum ógöngum þarf að
komast. Það þarf að ræða vega-
málin gaumgæfilega og með fullri
alvöru. Og í samræmi við tillögur
hinna framsýnustu og vitrustu
manna þarf að gera fullkomið
vegakerfi um landið. Vitanlega tek-
ur það langan tíma. Það vita aliir.
En með skaplegri forsjá má forð-
ast marga villigötuna. Dæmi af þvi
tagi er vegurinn yfir Mosfellslieiði
milli Rejrkjavíkur og Þingvalla. Nú
sjá menn, að hann hefði betur
Iegið yfir Mosfellssveit, eftir bygð
að mestu, þar sem þörfin er mikil
fyrir veg, og viðhaldip minna. En
nú er of seint að sjá réttu leiðina.
Vegurinn er kominn yfir óbygða
heiðina og tugum þúsunda sóað
til ónýtis. Því að hinn vegurinn
keinur samt. (Frh.)
Þögnin.
Það virðist ætla að sækja í sama
horfið við þessa síðari nmræðu eins
og hina fyrri um reikningsskil
landssljórnarinnar 1914 og ’15, að
helzt til lítið líf verði í umræðun-
um. Verður öllum almenningi þetta
fremur að vonbrigðum í síðara
skiflið en hið fyrra fyrir þá sök
að lir. G. Sv. hafði tekið að sér
vörn í málinu, fór hann geist af
stað, talaði hátt og lengi og fór
víða. En nú virðist svo sem hann
sé þagnaður. í heilan mánuð hafa
menn lagt hlustir við til þess að
hlýða á það sem Gísli kynni að
hafa að segja, en þar hefir verið
þögn — steinþögn.
Og skilja menn ekki alment yfir
hverju hér er að þegja.
Annaðhvórt eru reikningsskilin
fullnægjandi, góð og blessuð, og
virtist lílil ástæða lil að þegja yfir
því ef svo væri, ellegar þau eru ó-
fullnægjandi og þurfa rannsóknar
og leiðréttingar við. Hér getur ekki
verið nema um annað tveggja að
ræða. Og úr því svo er ekki, því
þá ekki að ræða málið opinberlega
og komast að niðurstöðu? Eða
kemur þjóðinni þetta ekkert við?
Er það ekki lielzt til mikið al-
vöruleysi af þeim mönnum að
þegja sem telja hér alt eins og
vera ber, þegar aðrir eru þeir sem
eigi telja reikningsskilin gleggri en
svo að enganveginn megi heita
„fjárlield«.
Eg fæ ekki betur séð.
Og eftir því sem hr. G. Sv. lýsir
sjálfum sér ætli það sízt að standa
fyrir honum að kveða hér upp úr.
Honum hefir ekki orðið óglatt af
því að segja »sannleikann« að því
er hann sjálfur segir, þótt ein-
hverjum kynni að ltoma það illa.
Og úr því svo virðist sem enginn
atinar hafi hug til þessa, enginn
rnaður og ekkert blað hefir haft
»þor« eða »nenning« í sér til þess
að halda því fram að reiknings-
skilin væru fullnægjandi, þá virð-
ist það standa Gísla næst að gera
það, fyrst og fremst til þess að ó-
sauna ekki sjálfslýsinguna, því
næst vegna þess að hann var einn
í fjárhagsnefndinni á þingi sem
gagnrýna átti reikningsskilin, þá
fyrir það að hann var öruggur
fylgismaður hlutaðeigandi stjórnar,
en þó einkum fyrir það sem hann
þegar hefir talað út í þetta mál.
En hreki nú hvorki hann né
neinn annar með skýrum og ljós-
um röktim það í öllum aðalatrið-
um sem fundið hefir verið að
nefndum reikningsskilum, þá fer
allur almenningur að geta áttað
sig á því sem hér er um að vera og
getur þá hegðað sér samkvæmt því.
Guðbr. Magnússon.
„Fjárhagmliu".
Hr. Jón Þorláksson ininnist fyrst
á frumvarp mitt er fór fram á það
að nokkrar nauðsynjavörur yrðu
seldar undir verði. Þykir honum
að tillögur mínar í því efni hafi
gengið fram úr öllu hófi. Þá drep-
ur liann á tillögur minnihluta
bjargráðanefndar (bjargráðanefnd-
in liafði frumvarp mitt til meðferð-
ar; minni hluti liennar aðhyltist
grundvallar hugsun þess) og telur
tillögur hennar óalandi og óverj-
andi (»glæfratillögur«).
Um frumvarp mitt er það að
segja, að það fór fram á það, að
landsstjórninni væri veitt heimild
til þess að selja nokkrar nauð-
synjavörur undir verði. Var tilætl-
unin með því sú, að reyna að
koma í veg fyrir að almenningur
liði neyð, og jafnframt að létta, ef
á þyrfti að halda, mestu dýrtíð-
arerfiðleikana hjá almenningi. Hve-
nær til þess skyldi taka (að selja
vörur undir verði) og hve mikið
skyldi selja af vörunum undir verði
á hvern heimilismann af þeim er
hjálparinnar áttu að verða aðnjót-
andi, skyldi landssljórnin ákveða.
Við umræður þessa máls tók eg
það fram, að þessar tillögur væru
gerðar til þess að koma í veg fyrir
neyð meðal almennings á komandi
vetri. Alt umtal um það að
þessi afsláltur á vöruverði hefði
kostað landssjóð margar miljónir,
er því fjarri réttu máli. Ef komið
hefði til þess, þá hefði ástand-
ið í landinu verið á þá lund, að
orðið hefði að veita stórfé al-
menningi til hjálpar, hjá því liefði
ekki verið komist, nema því aðeins
að enga hjálp hefði átt að veita,
en hver og einn hefði átt að lifa
og deyja upp á eigin spítur. Þær
háu tölur sem nefndar hafa verið
í sambandi við þetta tnál, koma
til af því að reiknað hefir verið
ineð því að allar aðflultar vörur
(iniðað við árið 1913) væru seldar
við því verði er lillekið var í frum-
varpi mínu. Enn sem komið er er
ekki búið að sýna fram á með
neinum rökum, að ekki hefði ver-
ið skynsamlegast að sú hjálp sem
landið veitli almenningi vegna dýr-
tíðar og atvinnuleysis, fælisl að