Tíminn - 20.04.1918, Blaðsíða 1

TÍMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4- kr.
árgangurinn.
AFGREIÐSLA
i 'Regkjavik Laugaveg
18, sími 286, út um
land í Laufási, simi 91.
II. iír.
Reykjavík, 20. apríl 1918.
16. blað.
T
Sira friðrik jjergmami.
Símskeyti barst um það 14. þ.
m. að síra Friðrik Bergmann hefði
orðið bráðkvaddurv
Er það ekki of mælt að þar sé
í valinn fallinn sá maður sem
kunnugastur var liér á landi af
Vestur-íslendingum; og eru þeir
þá báðir fallnir frá liöfuðklerkar
og fulltrúar íslenzks þjóðernis og
kirkjulífs vestra, hann og síra Jón
Bjarnason.
Fæddur var liann í Garðsvík á
Svalbarðsströnd við Eyjafjörð 15.
apríl 1858 og skorli því fáa daga
á að hann næði sexlugsaldri er
liann lést.
Lærir undir skóla hér á íslandi,
síðast lijá síra Davíð á Hofi og
tekur inntökupróf í latínuskólann
þjóðhátiðarárið. Sest þó aldrei í
skóla, því að veikindi hamla og
svo fer hann til Vesturheims 1875.
Stundar þar nám og lýkur stú-
dentsprófi. Nemur þá guðfræði tvö
ár við Kristjaníu-háskólann, en
lýkur guðfræðisprófi við lúterska
háskólann í Philadelphíu í Banda-
rikjunum 1886. Tekur vígslu sama
ár og hefir gegnt prestsstaríi síðan.
Hann er einn aðalmaðurinn í
stofnun og störfum kirkjufélagsins,
varaforseti þess í mörg ár, ritstjóri
»Aldamóta«, ársrits kirkjufélagsins
og helsti samverlcamaður síra Jóns
Bjarnasonar. Er hann þá eindreg-
inn gamalguðfræðingur. Dómar
hans um íslenzkt kirkjulif upp úr
för hans heim um aldamótin, þóttu
harðir og vandlætingasamir.
En síra Friðrik var silesandi og
hann varð fyrir áhrifum nýguð-
fræðinnar. Getur enginn annar en
sá er reynir, skilið það hvilík
áreynsla og barátta þvi er samfara
fyrir prest, sem lengi hefir haldið
fast við gömlu stefnuna, og meir
að segja fylgt henni fast, að brenna
hrýrnar að baki sér og snúast
gegn ýinsu því sem áður var talið
nauðsynlegt og satt. Þótt ekki sé
iitið á annað en það, hvað það
kostar mikla andlega áreynslu,
vinnu og dirfsku. Það er svo marg-
falt hægara að standa í stað.
Síra Friðrik sneri baki við gömlu
stefnunni og gerðist foringi og
höfuðprestur hinnar nýrri meðal
landa sinna. Hóf baráttu við margra
ára samverkamenn. Varð að sætta
sig við að vera rekinn út úr kirkju-
félaginu með söfnuðum sínum og
stofnaði til samheldni með þeim
söfnuðum sem aðhyltust hina nýju
stefnu.
Á þá viðureign alla verður hér
enginn dóinur lagður. En öll vörn
og sókn, að þvi er guðfrœðilegu
hliðina snerti a. m. k., hvíldi á
síra Friðrik af hálfu nýrri stefn-
unnar vestur þar. Og hvað sem
öðru léíð þá bar síra Friðrik höf-
uð og herðar j7fir alla Vestur-ís-
lendinga um lærdóm og rökfimi.
Kirkjufélagsskapur Vestur-íslend-
inga hefir hjálpað langinest til um
að lialda þar við íslenzku þjóð-
erni. Enginn vafi leikur^ á því að
þeir síra Jón og síra Friðrik hafa
verið áhrifamestir í þvi efni, eigi
síður en um kirkjuleg. Munu það
margir ætla, þótt ekkert verði sagt
um það með vissu, að dauðadóm-
ur sé kveðinn yfir íslenzku þjóð-
erni vestra, er þeir eru báðir fallnir
frá. Síra Friðrik var bæði lærð-
aslur maður allra Vestur-íslendinga
og beztur íslenzkumaður, enda
kennari i íslenzkum fræðum um
mörg ár.
Ritstörf sira Friðriks verða hér
,ekki talin öll, en mest mun eftir
hann liggja allra Vestur-íslendinga.
Tímarit tvö gaf hann út: Aldamót
og Breiðablik. Síðasta bók lxans:
Trú og þekking, ber þess ljósan
vottinn hve afburða vel hann var
að sér í guðfræðilegum efnum,
liklega betur en nokkur maður
íslenzkur. Dómar hans um bækur
voru orðlagðir. Hann var höfuð-
fræðari landa sinna vestra um öll
andleg mál. Hann var óþreytandi
starfsmaður við að lesa og rita.
Upp á síðkastið ritaði hann mjög
í »Heimskringlu« um allar and-
Iegar og pólitiskar hreifingar í
heiminum.
Af ókunnugleik verður hér ekki
rætt um persónulega eiginleika
hans að öðru leyti. Hér á landi
eigi siður en vestra verður hans
saknað sem andlegs leiðloga og
fræðara, því að áhrifin bárust
mörg frá honum yfir hafitk Við
höfum mist hann líka. Og ísland
hefir í honum mist helsta fulltrúa
sinn vestra.
Það er mikið í húfi, um að
frjálslyndur kristindómur nái að
þrífast þar, að sæti hans verði
vel skipað.
Það er eigi síður mikið í húfi
um að íslendingar verði ekki tutt-
ugu þúsundum færri, að vinir ís-
lenzks þjóðernis veslra þoki sér
saman, lil þess að fylla skarðið
við frá/all lians.
Stjðrnmálaástanðið.
Rétt um það leyti sem einn
þingmaðurinn er að setjast á þing-
bekkinn, til þess að taka þátt í
ráðum um mestu vandamál þjóð-
arinnar, rétt eftir það að búið er
að veita honum eitt af mikilsverð-
ari embættum landsins — lætur
hann sér sæma að birta í elsta
stjórnmálablaðinp sem gefið er út
í Reykjavík, grein sem er langt
fyrir neðan velsæmistakmörlc, bæði
að því er snertir rithátt, og virð-
ing fyrir sannleikanum.
Hann hefir gerst sjálfboðaliði
um það að verja mál sem mikið
hefir verið um rætt. Hann hefir
algerlega orðið undir i þeirri rit-
deilu. Rökin sem hann hefir flutt
hafa sumpart farið fyrir ofan garð
og neðan, sumpart verið hrakin,
sumpart hefir hann haldið því
fram sem hann segir ósatt.
En rökin um málstaðinn hafa
verið minsti hluti s fyrirferðarinn-
ar í hinum löngu greinum hans.
Aðalefnið hefir verið: stóryrði,
skammaryrði og bein ósannindi
um menn þá og málefni, sem eru
honum þyrnir í auga.
Með þessum vopnum berst liann
blygðunarlaust frammi fyrir ís-
lenzkri alþjóð. Og hann miklast
af því. Hrósar sjálfum sér. Telur
sér sigurinn vísan um málefnið,
af því að hann hefir langsamlega
borið sigur úr býtum í notkun
stóryrða.
Þessa er hér getið, ekki fyrir þá
sök að neinn vafi leiki á því, hvern
dóm allir hugsandi menn leggi á
framkomu hvors aðila um sig.
Heldur til þess að benda á að
þessi framkoma, þessi maður, er
lifandi mynd af hinu hörmulega
stjórnmálaástandi sem nú ber svo
mikið á með þjóðinni og lýst hefir
verið hér áður í blaðinu.
Menn taka siður eftir þegar
brugðið er upp fyrir þeim hinni
almennu hlið málanna. Einstök
áberandi dæmi hafa oft miklu
meiri áhrif.
Auk þess seiri þessi rnarg um-
rædda framkoma sjTslumannsins
og þingmannsins, verður því mjög
til þess að létla inönnum að sjá
hið rétta í því rnáli sem um er
að ræða sérstaklega — auk þess
á hún að fá þjóðina til þess að
hrökkva við, af því að svo alt of
langt er gengið í því að leika á
lægstu strengi, svo þjóðin fái opin
augu fyrir því hverskonar menn
hafa viljað hafa hana að leiksoppi,
treyst á að íljóta á hinu lakasta
sem býr í eðli mannsins — að
hún viðnrkenni hið spilta ástand
sem er, hrindi af sér umburðar-
lyndinu með mönnum þessum,
láti þá áhrifa og umboðslausa og
velji sér betri leiðtoga.
Xaupjélag €yjirðinga.
Eins og getið var um i síðasta
blaði hélt félagið aðalfund sinn á
Akureyri 26. og 27. f. m. Fram-
lagðir reikningar þess og skýrsla
framkvæmdarstjóra báru með sér,
að hagur félagsins stendur með
miklum blóma, þrátt fyrir þá
miklu örðugleika, sem við er að
stríða i öllum kaups5rslumálum.
Útlendar vörur hafði félagið selt
fyrir nálega 470 þús. kr. yfir árið,
auk þess sem Kjötbúðin seldi út-
lendar og nokkuð af innlendum
vörum fyrir um 55 þús. kr.
Verzlunararðurinn nægði til að
greiða félagsmönnum 10% af út-
tekt útlendra vara, auk þess.senr
lagt var í ýmsa tryggingarsjóði
félagsins.
Útistandandi skuldir hjá félags-
mönnum voru ekki teljandi, rúm-
lega 2 þús. kr., en innieignir þeirra
í viðskiflareikningum full 40 þús,
kr.
Innlendar vörur keypti félagið
með áætluðu verði fyrir um 450
þús. kr. Af þvi sem þegar var
selt, hafði orðið góður liagnaður,
og líkur til að svo verði einnig
um þær vörur sem óseldar voru,
svo félagsmenn fá á þessu ári
álitlega uppbót á áætlunarverði
innlagðrar vöru sinnar árið sem
leið.
Félagið hefir lagt kapp á að
safna fé i tryggingasjóði til eíling-
ar efnalegu sjálfstæði sinu, og nam
fjárhæð sjóða þessara um síðustu
áramót nálega 150 þús. kr. Auk
þess hafa félagsmenn lagt í félagið,
svokallaða innlánsdeild, yfir 200
þús. kr., sem notað er sem
veltufé.
Á fundinunr var fjölmenni nrikið,
því Eyfirðingar eru áhugasamir
mjög unr öll samvinnumál, og
hyggjast að fylkja sér því fastar um
þau sem óáran harðinda eða styrj-
aldarinnar miklu kreppir meira að.
Hestar til Amevíku. Tilraunin
sem gerð var af'hálfu Slátursfélags
Suðurlands, að útvega rnarkað fyr-
ir íslenzka hesta í Vesturheimi,
hefir mishepnast. Konru hestarnir
á versta tínía og seldust allir sex
fyrir um 370 krónur.