Tíminn - 26.10.1918, Side 1

TÍMINN
kemar út einu sinni i
viku og kostar 4 ktc
árgangarinn.
AFGREIDSLA
i Regkjavik Laugaveg
18, simi 286, úl unt
land i Leufin, timi 91.
II. ár.
Reykjavík, 26. október 1918.
44. blað.
F'riðarkostir.
Síðaslliðna viku hefir farið hinu
sama fram um styrjöldina, sem
Síkur hentu til áður. Sundrungin í
Auslurríki fer vaxandi, og virðist
einsælt að það muni von bráðar
sundrast í mörg smáríki. Þjóðverj-
ar hörfa undan úr Belgiu, láta
mikil lönd, en fáa fanga, svo að
her þeirra og heragi mun ekki
lamaður til muna. Lausafregnir
segja að Þjóðverjar dragi heim
kafbátana. En hvað sem því líður,
þá er einsætt að Þjóðverjar vilja
frið, þó að það verði með hörð-
um kostum. Hins vegar geta þeir
vitanlega varið land.sitt lengi enn,
ef til þess kemur. En þeim er nú
áreiðanlega Ijóst,. að þeir hljóta
um síðir að tapa leiknum, og bíða
því meira tjón, sem tengur er bar-
ist, einkum eflir að bardaginn
færist inn í þeírra eigin land.
Bandamenn svara liins vegar
friðarmáluin Þjóðverja svo, að ein-
sætt er að þeir ætla ekki að semja
frið, heldur segja upp kostina, þ. e.
hafa algert sjálfdæmi um skilyrðin.
Forsætisráðherra Frakka hélt
nýlega mikla ræðu, þar sem hann
heldur því fram, að Þjóðverjar hafi,
meðan sigurgyðjan brosti við þeim,
engum dómi viljað hlita, nema úr-
skurði afls og vopna. Og nú verði
þeir að sætta sig við þann dóm,
þó að hann kunrii að verða þeim
andstæður. f sömu átl hníga orð
ýmsra áhrifamikilla inanna í Vest-
urheimi. Forkólfar Bandamanna
virðast vera einhuga um það, að
ibrjóta algerlega á bak aftur veldi
keisarans og hinna hergjörnu að-
alsmanna, sem ráðið hafa mestu
í landinu. Og í sjálfu Þýskalandi
heyrast raddir, sein fagna því, að
þýska þjóðin verði leyst úr her-
fjötri júnkaranna. Maximilian Hard-
en, einn hinn áhrifamesli blaða-
maður i Þýskalandi, er þar fremst-
ur í flokki. Segir hann að þá fyrst
muni þýska þjóðin njóta sín fylli-
lega, þegar hún sé Jaus úr klóm
innlendra harðstjóra. Nafnkendur
þýskur vísindamaður, dr. Nicolai,
strauk i sumar i flugvél frá Þýska-
landi til Danmerkur. Átti að hegna
honum grinunilega fyrir stjórn-
málaskoðanir, sem andslæðar þóttu
júnkaraveldinu. Lýsir hann átak-
anlega hinu andlega ástandi í
Þýskalandi. Landið hafi nú'þ meir
en fjögur ár verið ofurselt einræði
hershöfðingjanna. Enginn annar
hafi skoðana eða málfrelsi, jafnvel
ekki keisarinn. Bantiað sé að birta
nemá parta úr ræðum hans, eins
og væri hann einhver lýðskrmnari.
Keisarinn ráði engu, þingið engu.
Allur skoðanatnótþrói sé kyrktur í
fæðinguni, frjálshyggjandi inenn
skotnir eða læstir í dýflissum, án
dóms og laga. Borgaraleg lagavernd
sé ekki lengur tii. Og með því hafi
herstjórnin beygt og kúgað alla
þjóðina undir sinn vilja. Og sá
vilji er ekki mildur. í fyrravetur,
þegar Rússland lá fallið og sundr-
að við fætur herstjórnarinnar þýsku,
sagði einn af forkólfum júnkar-
anna, von Liebest hershöfðingi, í
ræðu sem hann hélt fyrir ihalds-
menn í Halle: »Ein stefna gildir
fyrir oss og aðeins eins ein. Vér
álitum mátt vera rétt. Samúð,
mildi, manngæska og meðaumkvun
verðnr að vera oss óviðkomandi.
Vér munum innlima Kúrland og
taka inn í vora þjóð 60 miljónir
Rússa. Slavneska martröðin skal
ekki kvelja okkur upp frá þvi.
Belgíu og Norður-Frakkland verð-
um vér að fá. Guðs bölvun hvilir
j'fir frönsku þjóðinni. Það ætti að
vera oss fagnaðarefni, að drottinn
hefir gert þá spiltu og óguðlegu
þjóð að óvini vorum, enda skulum
við að lokuin reita Frakka inn að
skinninu«.
Síst er að furða, þó að þeim
mönnum senr eiga svo grimmlynda
yfirmenn, þyki það góður friður,
ef yfir líkur um veldi þeirra. Að
því leyti fara saman hugir margra
heztu manna í öllum Iöndum, að
þeir óska að hervaldsflokkurinn
þýzki týni völdum og mætti, en
að þýzka þjóðin nái þeim friði,
sem trj'ggir líf hennar og friðsam-
lega framþróun á ókomnum árum.
pnaðarjélag jsiasís.
I.
Það er lærdómsríkt að veita því
athygli hvað bændur á íslandi hafa
lil þessa átt margfalt örðugri að-
stöðu en sjómenn, um að bæta at-
vinnuveg sinn.
Bændur dreifðir um alt hið bygða
land. Torfærur, vegleysur og óra-
vegir gera þeim örðugt að nema
hvorir af öðrum og að taka hönd-
um sarnan.
Sjávarmenn búa í stórhópum á
tiltölulega fáum slöðum. Samgöng-
ur eru greiðar á meðal þeirra.
Útlendar fyrirmyndir koina ekki
upp i sveitirnar af sjálfu sér. Ná-
lega allir bændur vita ekki um þær
nema af afspurn.
Sjávarmenn sjá útlendar fyrir-
myndir daglega fyrir sér. Útlendir
sjómenn, sem nota uýtizku aðferð-
ir, sækja -fisk á íslenzk mið.
Og loks eru bændur fjarri láns-
stofnununum. Þær hafa ekki veitt
Iandbúnaðinum liagkvæm lán.
Bankastjórarnir hafa oft og tiðum
haft megnustu vantrú á landbún-
aði.
Sjávarmenn hafa lánsstofnanirn-
ar við hlið sér. Hafa setið að
þeim nálega einir. Bankastjórarn-
ir flestir hafa talið það fyrstu skyldu
sína að hlúa að sjáfarútveginum
með hagfeldum lánum.
Af þessum aðstöðumun stafar
það fyrst og fremst að landbúnað-
urinn er nú í hættu staddur í sam-
kepninni og verður enn meir er
stríðið hættir.
Og það er grundvallaratriði um
að forða landbúnaðinum frá falli
— og þá Jandinu um leið frá hinni
mestu ógæfu sem fyrir það gæti
komið — að finna ráð til að bæta
þennan aðstöðumun.
Hér skal bent á eitt stærsta atr-
iðið sem miðar til þessa.
Er það i fæstum orðum sagt
það: að gefa landbúnaðinum öfl-
uga forystu. Að einhver stofnun sé
til, sem í fylstu merkingu sé sverð
og skjöldur landbúnaðarins. Veru-
lega öflug stofnun, með nœgnm
slarfskröftum, sem geti ávalt verið
á verði um að gæta hagsmuna
lanibúnaðarins, og hafi ávalt aug-
un opin fyrir öllu nýju sem hon-
um er nauðsynlegt. Enda hafi sú
sú stofnun svo mikið vald og svo
miklu fé úr að spila, að hún geti
rækt þetta starf svo að fullkomin
viðreisn landbiínaðarius verði árang-
urinn.
Erfiðleikarnir sem stafa af strjál-
bygðinni og torfærunum, um að
bindast í félagsskap, einangrunin
og alt hið illa, sem afhenni leiðir,
ótrúin á framtíð landbúnaðarins
— alt þetta verður ekki nógu fljótt
yfirunnið, á annan hátt greiðari
en þennan.
Slík voldug stofnun ætti Búnað-
arfélag íslands að vera. Það er
eitlhvert mesta nauðsynjamál land-
búnaðarins að það verði það.
Er Búnaðarfélag íslands nú slík
stofnun, sem fullnægir kröfum
tímans ?
Og ef ekki —
Hvernig á það að breytast til
þess að verða það?
Þeim spurningum verður nú leit-
ast við að svara.
II.
Búnaðarfélag íslands er orðin
töluvert mikil stofnun, mælt á ís-
lenzkan mælikvarða. Það hefir
nokkra menn i þjónustu sinni, for-
mann, meðstjórnendur og ráðu-
naúta. Það hefir nokkrum tugutn
þúsunda úr að spila. Er ráðu-
nautur stjórnarráðsins í ýmsum
búnaðarmálum o. s. frv.
Af síðustu skýrslum stjórnar-
nefnda og fundagerðum búnaðar-
þinga, er það ljóst að félagið hefir
afarmörg járn í eldinum, styrkir
mesta fjölda af framkvæmdum ein-
stakra manna og félaga, gefur leið-
beiningar og hefir forystu um ým-
islegt.
En samt sem áður myndi eng-
um lifandi manni detta í hug, að
Búnaðarfélagið, eins og það er nú,
sé svo voldug stofnun að samsvari
kröfum tímans, eða að það sé
nokkurnveginn trygt með starfsemi
þess, eins og hún er nú, að land-
búnaðurinn reisi við til fullnustu.
Hvernig sem það hefir verið áð-
ur, þá er það nú orðið alt of langt
á eftir tímanum. Breytingarnar
sem af stríðinu stafa eru svo mikl-
ar og gera svo miklu hærri kröfur
en áður. Búnaðarfélagið hefir ekki
vaxið með þeim. Það er orðið
margar dagleiðir á eftir.
Það sem fyrst og fremst vantar
er fé.
Félagið hefir 60 þús. kr. styrk.
Á þeim lið hefir engin dýrtiðar-
uppbót verið veitt. Hvað er liægt
að gera fyrir svo litla upphæð nú á
dögum ?
Það er áberandi að lesa fjárveit-
ingar Búnaðarfélagsstjórnar og
þings. Nurlað með nokkra tugi
króna í ótal staði. Og þetta og
þetta bráðnauðsynlega er ekki hægt
að gera af þvi það vantar fé.
Hver einasti eyrir er bundinn og
margbundinn. Ekkert nýtt er hægt
að gera. Alt kostar peninga en
þeir eru ekki til. Afleiðingin er
kyrstaða og afturför.
Dæmi:
Heyþurkunarvél kemur til lands-
ins Kostar sáralitla upphæð að
reyna vélioa. Leitað til Búnaðar-
félagsins. Formaður se^ir að ekk-
ert fé sé til. Vélin hefir nú legið ó-
notuð á annað ár.
Þetta er einungis eitt dæmi af
mörgum. Með slíkri forystu er
landbúnaðurinn íslenzki dauða-
dæmdur.
Það er öllum til skapraunar að
rekja fleiri einstök atriði. En þau
eru á öllu sviðum.
Önnur afleiðing fjárskortsins er
sú, að það verður að launa for-
manni svo illa, að hann verður að
hafa starfið alveg i lijáverkum.
Ætti hann þó að vera aðal starfs-
maðurinn. Núverandi formaðúr
hefir t. d. mjög mikið verið öðr-
um störfum lilaðinn og litið getað
sint Búnaðarfélaginu.
Það er betra að hafa engan for-
mann en hálfan. Miklu betra að