Tíminn - 14.12.1918, Page 1

TÍMINN
kemur út einu sinni i
viku og kostar 4 kr.
árgangurinn.
AFGREIÐSLA
i Reykjavik Laugaveg
18, simi 286, út um
land í Laufási sími 91.
II. ár.
RcykjaTÍt, 14. desember 1918.
50. blað.
Jaf ntef li.
Styrjöldinni lauk svo að hinar
Testrænu lj'ðvaldsþjóðir hafa unnið
fullkominn sigur á Miðveldunum,
sem öll lutu fámennisstjórn. Hin
vestræna hugsun hefir sigrað, og
hrakið af veldisstóli heilan hóp
keisara og konunga, sem þóttust
fara með valdið í drollins nafni,
og eiga lionum einum reiknings-
skap að standa. Bregður nú svo
við, að þjóðirnar í Mið- og Austur-
Evrópu, sem losnað hafa úr inn-
lendri ánauð, jafnframt því að þær
hafa orðið undir í stríðinu, taka
allar upp Ij'ðveldisstjórn. Með því
viðurkenna þær, að skipulag sigur-
vegaranna hafi verið betra en fá-
mennissljórnin gamla.
Utan styrjaldarlandanna vita
menn vel hvað í húfi var. Ef
grimmúðug hervaldsstefna bar
hærra hlut frá borði í ófriðnum
þá var alt lýðfrelsi í heiminum
lamað um langar stundir. Hnefa-
réttur og kúgun var þá sett í há-
.sæti um allan heim.
Af þessum toga eru spunnin um-
mæli manna og blaða í hlutlaus-
um löndum, sem harma ósigur
júnkaranna. Og menn sem ekki
vilja beinlínis segja það sem þeim
býr í brjósti, láta sér nægja að
óska þess að stríðið hefði endað
með jafntefli.
Hvað var unnið með því?
Hervaldsflokkurinn þýzki liefði
haldið áfram enn umfangsmeiri
herbúnaði til að standa betur að
vígi nœst. Bandamenn sömuleiðis
til að forðast yfirvofandi ógæfu.
Alt böl hins vopnaða friðar hefði
haldið áfram, og ný styrjöld, enn
hryllilegri þessari, vofað yfir liöfð-
um þjóðanna. Norður-Frakkland
og Belgía hefðu lotið húsbændum,
sem misþyrmt hafa íbúunum meir
en dæmi eru til, nema ef vera
skyldi um Serbíu, sem og hefir
lotið sínum kúgurum. Réttlátri sök
franskra Elssassbúa, Dana í Suð-
urjótlandi og Pólverja hefði verið
frestað um óákveðinn tima. Fjöl-
margir þjóðflokkar í Austurríki
hefðu enn um skeið verið hlekkj-
aðir saman í sambúð sem þeir
hötuðu öllu öðru fremur.
Dálítið er undarlegt að vel viti-
bornir menn í hlutlausum Iöndum
skuli geta óskað sér og sinni sam-
tíð, þvílíks ófagnaðar.
í samræmi við jafntefliskenning-
una reyna skoðanabræður junkar-
anna, að halda því fram að göfug-
ustu hugsjónamenn vesturþjóðanna
eins og t. d. forsætisráðherra Breta,
sé jafn sekur um styrjaldarglæpinn
eins og Vilhjálmur II. og hans
fylgifiskar.
Svo greypilega tekst þessum
mönnum að umhverfa sannleikan-
um, að þeir taka ekki tillit til þess,
að leiðandi menn Miðveldanna við-
urkenna nú í orði og verki sekt
sinna forkólfa. Krafan um að
hegna upphafsmönnum blóðbaðsins
er fram komin bæði í Austurriki
og Þýzkalandi, engu síður en með
vesturþjóðunum. Og ef á annað
borð er rétt að hegna fyrir nokkra
yfirsjón, þá virðist einsætt að hin
stærstu afhrot eiga ekki að vera
undanþegin refsingu.
Ekkert getur gert þjóð okkar
meira tjón nú, en að óvirða að á-
stæðulausu beztu menn þeirra
þjóða, sem frelsað hafa samtíð og
framtíð frá óbærilegri kúgun. Sigur
vesturveldanna er glæsilegt verk.
Hann hefir ekki einungis bjargað
lýðfrelsi og þjóðarrétti í ríkjum
Bandamanna og hlutlausum lönd-
um. Hann hefir þar að auki bjarg-
að Miðveldaþjóðunum undan á-
nauðaroki, sem þeim var líttbæri-
legt, en hættulegt öllum heimi.
Frávikning gasstöövarstjóra.
í sumar sem leið þurfti Gagstöð
Reykjavíkur að fá múrsteiná með
sérstöku lagi. Fyrir hönd bæjar-
stjórnarinnar útvegaði gasstöðvar-
stjórinn tilboð í steinana, frá hinu
þýzka firma sem bygði gasstöðina
og sem eitt vissi hvernig steinarnir
áttu að vera. En steinarnir voru
sænskir. Steinarnir komu svo hing-
að og gaf brezki rœðismaðurinn i
Kaupmannahöfn fult leyfi til að
þeir flyttust.
Út af þessum steinum hefir nú
risið mikið mál.
Gasstöðin á gaskolafarm í Eng-
landi. Enski yfirræðismaðurinn hér’
snýr sér til borgarstjóra — munn-
lega — og skýrir honum frá að
skipið sem á að flytja kolin fái
ekki fararleyfi nema gasstöðvar-
stjóranum sé vikið frá. Á bæjar-
stjórnarfundi 5. þ. m. skýrir borg-
arstjóri frá málinu og bæjarstjórn
samþykkir, þegar á sama fundin-
um, að segja gasstöðvarstjóranum
upp.
Þetta mál er svo vaxið, að hér
hlýtur eitthvað að fara milli mála.
Enska stjórnin getur ekki staðið
á bak við þetta eins og því er
varið. Sendiherra hennar í Kaup-
mannahöfn hefir gefið leyfi til þess
sem gert var. Engum heilvita
manni dettur í hug að ætla brezku
stjórninni að vilja klekkja á gas-
stöðvarstjóranum í Reykjavík, þótt
hann sé þj7zkur.
Hér hefir og verið farið formlega
rangt að. Erlendir ræðismenn snúa
sér til utanríkisráðaneytis, í þessu
tilfelli til stjórnarráðs íslands, en
eiga engin bein skifti við aðra um
slík mál sem þetta.
AUra þessara ástæðna vegna, er
það furðulegt og um leið stórum
ver orðið en skyldi, að bæjarstjórn
með borgarstjóra í broddi fylking-
ar, skyldi þegar í stað bej'gja kné
fyrir þessari kröfu ræðismannsins,
þar eð það er augljóst að ensku
stjórninni eru ekki kunnir mála-
vextir og krafan er borið fram á
rangan hátt, einungis munnlega,
og því að engu hafandi. —
Mál þetta er svo alvarlegt í eðli
sínu að fullrar festu verður að
gæta af okkar hálfu íslendinga
um að fá leiðrétting þess, um leið
og að sjálfsögðu ber að gæta fullr-
ar varfærni og kurteysi gagnvart
vinveittu erlendu ríki. Enda er þá
enginn vafi á því að full leiðrétt-
ing muni fást.
Er það deginum ljósara hvað
gera á. Landsstjórn okkar á að
snúa sér beint til brezku stjórnar-
innar og leggja fyrir hana öll gögn.
Má segja, að úr því að slikt at-
vik þurfti að koma fyrir, þá kom
það á hinum heppilégasta tima
fyrir okkur. Því það gefur brezku
stjórninni tækifæri til þess, svo
skömmu eftir að ísland er viður-
kent. fullvalda riki, að sýna í verk-
inu að hún ber fyrir brjósti rétt
smáþjóðanna. Og gefur okkur um
leið tækifæri til þess að leita þeirr-
ar viðurkenningar i verkinu.
Úrsksrhr reynslunnar.
Einstaka menn eru til, sem láta
í ljósi efa um það hvort hægt hafi
verið að verjast því að veikin bær-
ist hingað og að hún breiddist svo
óðfluga út. Og þeir vitna í þetta:
að þvi haldi landlæknirinn fram,
en hinu, menn sem ekki eru lækn-
isfróðir.
Svo langur tími er nú liðinn frá
því að veikin barst hingað, að
hægt er að vísa þessu til dóms —
til úrskurðar reynslunnar.
Sá úrskurður er skýr og afdrátt-
arlaus.
Ráði landlæknis var fylgt lengi
— alt of lengi — og þann tíma
breiddist veikin óðfluga út, lagði
Reykjavík undir sig á fáum dög-
um og allar þær möru sveitir sem
nú eru sýktar.
Svo fara einstök heimili og ein-
stök héruð að verjast og loks
skerst stjórnarráðið í leikinn —
og það bregður alveg við. Þótt
tilraunirnar hafi verið ófullkomn-
ar, þá hefir þó fjölda heimila í
sýktum héruðum tekist að verjast,
heilum héruðum tekist að verjast
og það jafnvel þó veikin vœri kom-
inn beggja megin (Vestur-Eyfelling-
ar) og jafvel sýktum heimilum tek-
ist að verja einstaka menn á heim-
ilinu (Hvanneyri).
Úrskurður reynslunnar er þvi
þvert ofan i landlœkninn. Hann er
þessi:
Pað má tefja stórkostlega fyrir
veilcinni.
Hverjar afleiðingarnar eru af
því, geta þeir bezt dæmt um sem
reynt hafa hina aðferðina — »að
láta veikina rasa út sem fyrst« —
og fengið að kenna á nálega al-
gerðu hjúkrunarleysi. Afleiðingarn-
ar af því að tefja veikina eru:
Stórum betri líðan sjúklinganna,
með sæmilegri hjúkrun og stórum
færri mannalát.
Reynslan hefir ekki skorið úr
um hitt atriðið: hvort hægt hafi
verið að verja landið alveg. En
líkurnar eru svo sterkar, þegar á
alt er litið, hversu miklu hægra
muni vera að verja landið um
þúsupd mílna haf, en bæja og
sveita á milli innanlands, að ekki
myndi dómstóll hika við að kveða
upp dóm bygðan á slíkum líkum.
Því að þess ber vel að gæta, að
þótt þær ófullkomnu varnir sem
nú eru innanlands, sem stofnað
var til svo seint og af ekki nægri
forsjá, hindri ekki útbreiðslu veik-
innar til fulls, þá er svo fjarri því
að þær sanni það gagnstæða.
Þeir menn sem ekki beygja sig
fyrir úrskurði reynslunnar, eru
blindir. Við þá er ekki hægt að
eiga orðastað.
Cjönið aj Kötlugosinu.
Formenn Búnaðarfélags íslands,
Ræktunarfél. Norðurlands og þeirra
búnaðarsambanda sem til hefir
náðst, hafa sent út áskorun um
að bæta tjón það sem orðið liefir
af Kötlugosinu. Er ætlast til að það
verði gert af bændum einum og á
þann hátt að ein króna greiðist
af hverri kjöttunnu, af þessa árs
framleiðslu. Er kaupfélögum, slát-
urfélögum og kaupmönnum ætlað
að greiða gjaldið eftirá, gegn vænt-