Tíminn - 01.02.1919, Blaðsíða 2

26
TlMIN N
f
það vera til í flestum borgum sem
svipað er ástatt um.
í annan stað verður að komast
fyrir um alla þá sem tekið hafa
veikina og hafa þá undir stöðugu
lækniseftirliti meðan hætta stafar
af þeim, enda fái þeir ekki að fara
frjálsir ferða sinna.
Og þegar landspítalinn kemur,
sem ekki getur dregist lengi, leiðir
það af sjálfu sér að sérstök deild
verður ætluð þessari sorglega
háskalegu tegund sjúkdóma.
3sleezka orðabókin.
Nokkrar athngasemdir.
Herra Finnur Finnsson (skip-
stjóri?) hefir gert ritstjórn hinnar
vísindalegu íslenzku orðabókar að
umtalsefni í nokkrum tölublöðum
Timans.
Æskilegt hefði að minni skoðun
verið, að ritstjórn orðabókarinnar
hefði aldrei orðið að þrætuepli.
Slikur starfi er sérfræðilegs eðlis,
og þeir einir því færir um að
skera úr því með sanngirni, hverj-
ir hæfhv séu að inna hann af
hendi, sem eigi að eins eru per-
sónulega kunnugir kostum og
hæfileikum hlutaðeigandi manna,
heldur og hafa til að bera veru-
lega þekking á þvi, er orðabókin
á að fjalla um. En greinir herra
Finns virðast ekki ritaðar af þeirri
góðgirni og réttsýni, er nauðsyn er
á við þessu lik efni. Því langar
mig að biðja Tímann fyrir nokkr-
ar athugasemdir um þetta mál.
Eg skal þá byrja á því að benda
á, að samning orðabókarinnar
mun vafalaust taka langan tima,
ef hún á að fullnægja þeim kröf-
um, sem gera ber til slíkra orða-
bóka, og væri langæskilegast, að
sá, er fyrir henni stæði, gæti beitt
kröftum sínum til þess um langt
skeið og helzt leitt það til Ij'kta.
Mannaskifti myndu óefað seinka
orðabókinni að mun. Fyrir slíka
boða verður að synda, en það
verður að eins gert með því, að
valdir yrðu þeir menn til starfans,
sem liklegir væru þegar til þess
að geta leitt það til lykta að
minsta kosti vegna aldurs. Þetta
hefir því miður ekki verið athug-
að sem skyldi, er þingið fól upp-
haflega einum manni aldurhnign-
um alt orðabókarstarfið. En aftur
verður varla sagt, að því hafi mis-
hepnast verulega valið að þvi, er
þekking hans snerti á íslenzkri
tungu, heldur skauzt því skýrleiki,.
er honum var gert að skyldu að
skila ' ákveðnum arkafjölda gegn
ákveðinni fjárhæð. Afleiðingin af
þessari kvöð varð eðlilega sú, að
hann neyddist til að leysa starf
sitt af hendi með flýti og óná-
kvæmni. Eftir dagá hans varð
niðurstaðan sú, að þingið veitti
6000 kr. á ári til vísindalegrar ís-
lenzkrar orðabókar, og var dr.
Birni Bjarnasyni frá Viðfirði falin
ritstjórnin. Ritsljóravalið var
heppilegt, því að dr. Björn var
maður ágætlega að sér í íslenzkri
tungu og hafði lengi lagt mikla
stund á hana málspekilega, — og
óheppilegt, því hann var nú tölu-
vert farinn að heilsu og þar að
auki hniginn svo á efra aldur, að
trúlegt var, að honutn myndi ekki
endast aldur til að lúka verksnu.
Hann er nú hniginn í valinn því
miður.
En starf hans er nú laust, og
mér vitanlega hefir að eins einn
maður enn sótt um það. Umsækj-
andinn er mag. art. Jakob Jóh.
Smári; en herra Finni virðist vera
áhugamál að koma Jóni Ófeigs-
syni að starfinu. Jón Ófeigsson er
sjálfsagt vel fallinn til orðabókar-
samningar, en þó mælir ýmislegt
á móti honum í mínum augum til
þessa verks. Fyrst það, að Jón er
sérfræðingur í þýzkri tungu og
sagður ágætlega heima í henni,
en vanta sérfræðilega þekkingu á
íslenzku, þvi málinu, sem hann á
að semja orðabók yfir. Og í öðru
lagi er bann fastur þýzkukennari
við hinn ahnenna mentaskóla. Ef
hann gerðist ritstjóri orðabókarinn-
ar, yrði hann auðvitað að láta af
kenslunni, og myndi skarð hans
svo sem kennara við slíka menta-
stofnun verða vandfylt. Að auki
er hann bundinn við samningu
þýzk-íslenzkrar orðabókar, er hann
hefir notið styrks til úr landssjóði
um undanfarin ár. Hann ku enn
fremur vera ráðinn til umsjónar
með útgáfu hinnar íslenzk-dönsku
orðabókar Sigfúsar Blöndals, og
stendur hún vafalaust yfir 2 til 3
ár. Loks er hann eldri en umsækj-
andinn. Kemur mér af öllu þessu
spánskt fyrir að sjá mælt með
honum frá þýzkunni í Tímanum,
og þaðan átti eg einna sízt von á
þess háttar vinnuvísindakenningu;
sbr. hér bæði ummæli blaðsins
um ofhlaðning starfa á landlækni
og herra Finns sjálfs um lands-
bókavörslu og hr. Halldór Her-
mannsson og skógrækt og hr. Sig-
urð Sigurðsson.
Ástæður virðist hr. Finnur hafa
fundið þær gegn Jakobi Smára, að
hann hafi ekki náð góðu prófi,
og að honum sé varla trúandi
fyrir ritstjórn vísindalegrar orðabók-
ar. Um fyrri ástæðuna er það að
segja, að Jakob Smári hefir leyst
próf sitt af hendi (»bestaaet«) með
sams kongr vitnisburði, sem venju-
legt er að veita við slík próf (1.
eink.), og hann valdi sér málfræð-
ina að prófgrein, en ékki bók-
mentasögu eða menningarsögu,
eins og flestir aðrir íslendingar, sem
lokið hafa prófi í íslenzkum fræð-
um á síðustu áratugum. Annars
er gersamlega tilgangslaust að
vilna til prófa og byggja nokkuð
á þeim. Háar prófeinkunnir eru
ekki hin minsta trygging fyrir, að
menn reynist að nokkru nýtir.
Þess eru mýmörg dæmi, að menn,
sem hafa lokið laklegu prófi og
jafnvel verið próflausir hafa orð-
ið afburðamenn á sínum sviðum.
Eg gæti bent á urmul slíkra dæma.
Finnur prófessor Jónsson lauk lé-
legu prófi að þvi, er mér er bezt
kunnugt um, og mun hann þó
vera talinn einhver merkasti ís-
lenzkufræðingur á Norðurlöndum,
siðan prófessor Björn M. Ólsen
leið. Jón Sigurðsson, próf. Konráð
Gíslason og dr. Guðbrandur Vig-
fússon voru próflausir og hafa þó
jafnan verið taldir afburðamenn.
Viðfangsefnin móta mennina meira
en dómar um þá.
Og hvernig svo sem prófi Jakobs
Smára hefir verið háttað, þá er
mér kunnugt um, að hann er mæta-
vel að sér í islenzkri tungu og
befir mikla þekkingu í henni. Að
auki er hann málfræðingur að upp-
lagi. Eg efast þess vegna ekki um,
að hann gæti leyst orðabókarstarf-
ið vel af hendi. A hinn bóginn er
Jakob valmenni og reglumaðurog
vel ge/inn um vitsmuni og til verks
og auk þess skáld, en þau eru höf-
undar allrar »rýnni«. En annars er
það í minum augum mest um vert,
að hann er enn barnungur að aldri
og á því vonandi langt líf fyrir
höndum, og hann er heldur ekki
neinum þeim starfa bundinn, er
skaði sé fyrir þjóðina að taka hann
frá. En því líkt hefir þingið rélti-
lega varast í þessu máli, og er vert
að geta þess. Mælir því að mínu
viti ekkert móti, en þetta þrent
með því — og mér er kunnugt um,
að þeirrar skoðunar eru margir
fleiri en eg —, að Jakob Smári fái
orðabókar-starfið:
óvinanna. En er þá bar yfir, risu
flugmenn andstæðinga upp úrfylgsn-
um sínum og réðust á aðkomu-
menn, svo í bardaga sló uppi í
loftinu, hver reyndi að komast
sem hæst, og þannig ná yfirtökum;
loftið, geimurinn, varð að vigslóð,
en hernaðurinn niðri á jörðinni að
stórfeldum feluleik. —
Og suma fór að dreyma um
flugferðir heima. Er þeir gátu.Þjóð-
verjarnir, flogið með margar smá-
lestir sprengiefna yfir borgir Frakk-
lands, og Frakkar skotist með ann-
að eins langt inn ytir Þýzkaland,
og það þótt alls konar varnir væru
við hafðar gegn slíkum árásum,
fóru menn að hugsa, hvort sá tfmi
væri ekki nálægur, að norðanpóst-
urinn til Reykjavíkur gæti lagt leið
sina yfir Esjuna — farið i loftinu.
Er það fréttist, að flugmenn
Norðurlandaþjóða settust á ráð-
stefnu við og við, (til þess að und-
irbúa flugpóstferðir milli Norður-
landa nú á næstunni, þá fóru
menn að kippast við. Það var þá
öðrum hent en stórveldum að ráð-
ast í slíkt. — Og hvað er að tala
um flugpósta í þessum löndum,
þar sem eimlestir þjóta um með
50 km. hraða á klst., hvað þá
heima, þar sem póstur fer 50 km.
á 'dag eða svo — og það með
hvíldum.
Það kom hugur í nokkra unga
landa, og þá langar til að læra
flug — til þess að„ vera við öllu
búnir.
Forstöðumaður fyrir flugskólun-
um í Danmörku og einhVer helzti
flugmaður þar í landi er Ussing
liðsforingi. En skólann heldur liin
víðkunna vélsmiðja Nielsen & Win-
ther, er meðai annars smiðar flug-
vélar. Eg átti tal við Ussing áðan.
Hann kom úr loftinu. Hann ætl-
aði sér að enda árið með því, að
ná mesturn flughraða, sem enn
hefir náðst á Norðurlöndum, en
lenti í þoku, sem tafði hann. —
Við sátum inni á »Dagmar-Caféen«
með íslanjB kort fyrir framan
okkur.
Hann er státinn maður og ró-
lyndur. Svo eru flugmenn.
»Nú — svo þið eruð farnir aö
hugsa um flugferðir á íslandi«, sagði
Ussing, »eg get skilið að það hafi
stórvægilega þýðingu, þar sera póst-
ferðir eru seinar og strjálar og
engar járnbrautir. Eg er annars á
því, að við eigum ekki að keppa
við járnbrautir, svona fyrst um
sinn, að ráði. Við komum á bein-
um flugferðum milli helztu borg-
anna hér á Norðurlöndum og lát-
um þar við sitja — fyrst um sinn«.
»Já, fyrst er að læra að fljúga,
við þyrftum að vita um skilyrði
til þess — og síðan, hvernig yður
líst á að koma á ílugpóstuin, hvað
til þess þarf, hvað á að gera. Við
bíðum þrjár vikur og mánuð eftir
pósti. Við þurfum gerbreytingu og
hugsum um flugvélar«.
»Eg skil það, að hér er verkefni
fyrir hendi«, sagði Ussing, öll þreyt-
an af loftferðinni hvarf — þarna
sat maður sem vildi hugsa og að-
hafast.
Við litum á fjarlægðirnar á kort-
inu. Frá Akureyri til Reykjavikur,
tveggja tíma ferð, (þá eru þeir,
sem fara landveg frá Akureyri
komnir að Kranastöðum, og sjóveg
út undir Hrísey).
Ussing hefir orðið.
»Hér á Norðurlöndum eru tveir
skólar fyrir flugmenn, Thulins í
Svíþjóð og svo okkar. Kenslugjald-
ið hjá Thulin er 5000 krónur, en
hjá okkur 2000, auk þess sem nem-
endur þurfa að borga fyrir það,
sem þeir skemma og eyðileggja.
Það er oftast nær fyrir einar 1000
kr. Þeir sem annars reynast nokk-
urn veginn hæfir flugmenn læra
flug á einum 6 mánuðum, og séu
menn vel til þess fallnir og dug-
legir, geta þeir jafnvel komist af
með 2 mánuði. Eg geri ráð fyrir
að nemendurnir kynni sér smiðar
og viðgerðir vélanna á verksmiðj-
unni hjá okkur um leið. — Mikill
léttir er þeim það, ef þeir eru lag-
hentir að eðlisfari og hafa fengist
eitthvað við smíðar. Því það er
auðvitað bráðnauðsynlegt, að þeir
læri að gera allar smáviðgerðir viö
vélarnar.
Við tökum nemendur, hve nær
sem er, en bezt er að læra á sumr-
in. Komi það til, að flugvélar verði