Tíminn - 03.05.1919, Page 2

118
TlMÍN N
sem lengst varði það, að Gullfoss
lenti í höndum útlends auðfélags.
— Hver væru launin, ef álit meiri
hluta fossanefndar yrði ofan á?
Þau væri söm af þjóðfélagsins hálfu,
þótt dómstólarnir dæmdu hið gagn-
stæða á sinum tíma.
Magnús Jónsson frá Úlfljótsvatni
mun eiga part óseldan i Soginu.
Annað mun selt í því. Á nú að
taka af honum endurgjaldslaust
hans hluta, vegna þess, að hann
lét ekki útlent félag fá falan sinn
hluta? —
t*að er mönnum mesta ráðgátan
hvað veldur, að skýrir menn og
athugulir og það vanir stjórnmála-
menn, eins og meiri hluti fossa-
nefndar, skuli hafa lent út á þessa
glapstigu.
Tala ágiskananna er orðin legíó,
um það, hvað muni valda. Skal
ekki að því vikið að sinni.
það má nú orðið telja það full-
víst, að skilningur þeirra verður
að engu hafður af þjóðinni. —
Það er leitun á málstað, sem hefir
fengið svo eindreginn mótbyr.
Pað sem ríður mest á, er það,
að menn safnist ,öruggir um hinar
réttu leiðir, til þess að gæta hags-
muna ríkisins í þessum efnum,
gleymi ekki því atriðinu, þá er
þeir cru að kveða niður villikenn-
ingarnar. En það er gamalt og nýtt
herbragð, að beina huga manna í
einhverja ákveðna átt, fá þá til að
einblína þangað, til þess að geta
komið ár sinni vel fyrir borð í
annari átt.
Það eru svo margar hliðar á
fossamálinu, að ekki má einblína
á eina. Menn verða að skygnast
nm vel og kunna að greina sund-
ur aðal-atriði og auka-atriði.
Hafís hefir sést víða fyrir norð-
ur og vesturlandi,
Auglýsing.
Hérmeð auglýsist, að gefnu tilefni, að reglugerð um ráðstafanir
til að tryggja verslun landsins frá 3. október 1918, er i gildi þangað
til öðruvísi verður ákveðið.
t Stjórnarráði íslaiuls, 30. apríl 1910.
Siguréur c3énsson.
Oddur Hermannsson.
jíýja fasteignamaiið.
---- (Nl.)
Eg vil því varpa fram þeirri til-
lögu að löggildingu fasteignamats-
ins verði frestað fyrst um sinn, en
skipuð yfirmatsnefnd fyrir alt land,
fimm mönnum, einum manni úr
bverjum landsfjórðungi, og ætti 5.
maðurinn helst að vera hagfræð-
ingur og formaður nefndarinnar.
þessi yfirmatsnefnd ælti að fá í
hendur matsskjöl og virðingarregl-
ur allra fasteignamatsnefnda á land-
inu. Hún athugar hvernig lagt hefir
verið í framleiðslueiningar í hverri
sýslu og samræmið í ákvæðisverði
nefndanna á hverju hundraði, hvort
tekið hefir verið jafnmikið til
greina eftirspurnarverð og afstaða
jarða við samgöngubætur í öllum
sýslum. Væntanlega þarf yfirmats-
nefndin sérstaklega að leiðrétta
þetta, það er svo mikilsvert atriði.
Hún gerir nákvæman samanburð
á fasteignamatsbókum og starfs-
reglum allra héraðsnefndanna, og
kemur fullu samræmi á jarðaverð
um alt land. Eg hefi talið þau at-
riði sem helst koma til greina við
jarðaverðshlutföll milli héraða, en
hlutverk yfirmatsnefndar verður
sérstaklega að leiðrétta þau og
finna samræmið1 * * * *). Mér finst það
vera nauðsynlegt að starfinu sé
lokið á þennan hátt; yfirlitsinatið
er sá hiekkurinn sem síst má fella
úr til þess að nýja fasteignamats-
bókin verði sem réttlátust og
ábyggilegust í heildinni. Ef matið
væri aðeins miðað við skattgjöld
til sýslusjóða og innanhéraðsvið-
skifti, þá mætti það enda á. gerð-
um yfirmatsnefnda í hverri sýslu.
En nú er það augljóst, að matið
hlýtur að leggja grundvoll til skatt-
gjalda í landssjóð og almennra
viðskifta við opinberar lánsstofn-
anir o. s. frv. Af þeim ástæðum er
sú krafa bæði sanngjörn og sjálf-
sögð, að fasteignamatið verði leitt
til lykta af velskipaðri yfirmats-
nefnd, er hafi þekkingu og fróð-
leik sem víðast af landinu, og
starfi í Reykjavík, þar sem safnað
1) Sú tillaga aö yflrmatsnefnd ferðist
um alt land og endurskoði eða virði
upp aftur ákveðinn flokk jarða í hverju
héraði til samræmisathugana, mun, ef
til vill, pykja nokkuð umfangsmikil.
Full mikil útgjöld munu af pví leiða,
í viðbót við pann kostnað, sem orðinn
er af matinu, cnda vafasaint að hún
vinni pað við ferðalögin, á eftir hér-
aðsnefndunum, er svari kostnaði. Hygg
að hún fái töluverðan fróðleik á pann
hátt, sem eg geri ráð fyrir.
er saman öllum gögnum um mat-
ið, og öðrum skjölum úr söfnum
og upplýsingum um virðingu jarða
gagnvart lánsstofnunum.
Eg vil aftur undirstrika það, að
með þessu fyrsta mati er verið að
leggja grundvölí, sem að miklu
leyti verður látinn gilda um næstu
áratugi, þrátt fyrir endurskoðun.
Og mest er um vert að fá verð-
hlutföllin rétt og heildarsamræmið7
sem nákvæmast í upphafi. — Mis-
ræmi á verði einstakra jarða geta
fasteignamatsnefndir leiðrétt jafn-
óðum og það kemur í Ijós —.
Eigi má horfa í þann koslnað,
sem leiðir af skipun yfirmatsnefnd-
arinnar; enda mundi hún geta
greitt fyrir því starfi, sem stjórn-
arráðið þarf að sjá um framkvæmd
á; að samin sé ein fasteignamats-
bók fyrir alt land, eftir skjölum
héraðsnefndanna. Verði hagstofan
látin afgreiða það verk, virðist
eðlilegast að yfirmatsnefndin vinni
í sambandi við hana.
Til fullkomnari sönnunar því,
að yfirmatsnefndin hafi næg hlut-
verk fyrir höndum, má benda á
það ósamræmi, sem komið hefir
fram í verði jarða sumstaðar á
landinu, einkum i grend við Réykja-
vík og Akureyri. f*ar hefir verð
einstakra jarða verið spent svo
hátt, að naumast er mögulegt að
reka á þeim búskap, er borið geti
afborganir og rentur af jörðunum.
í öðru lagi má benda á breytilegt
verð kaupstaðarlóða og útgerðar-
stöðvar er útlendingar nota að
mestu leyti fyrir sildaruppsátur.
Virðist fullkomin ástæða til að
fult samræmi sé í virðingarverði
þessara dýrmætustu stöðva alstaðar
á landinu. Og ennfremur að »spekú-
lantíónsverð« bújarða, verði eigi
meira ráðandi á einum stað en
öðrum, sem hafa svipaða aðstöðu.
Fgrsta meginatriðið, sem eg viidi
R se ð a,
flutt við gröf Rögnvalds Björnssonar
frá Réttarholti. (®/n 1851—6/s 1918).
Einhvernveginn er það svo, að
mér finst eg ekki geta varist því
að segja nokkur orð um leið og
líkamsleifum Rögnvalds í Réttar-
holti er sökt i móðurskaut jarðar-
innar. Fyrst og fremst fyrir sjálfan
mig, en jafnframt býst eg við, að
mér sé óhætt að bæta við: einnig
i nafni allra þeirra, sem hér eru
saman komnir, og auk þess miklu
fleiri vina hins látna, sem ekki
hafa átt kost á, einhverra hluta
vegna, að fylgja honum til hinnar
hinstu hvildar.
íað er að vísu orðinn vandi,
að tala yfir moldum manna. Menn
segjast, margir hverjir, vera orðnir
svo vanir likræðulofi, að þeir þykj-
ast ekkert mark geta tekið á því,
sem talað er við slík tækifæri. En
hér er nokkuð öðru máli að gegna.
Við þessa gröf er enginn vandi að
tala. Hér er ekkert sker og engin
bára, er synda þurfi á milli. Um
Rögnvald heitinn verður ekkert
annað en lof sagt. —
Til eru tvenns konar menn.
Sumir eru Ijóssœknir, aðrir eru
Ijósfœlnir. Allir menn munn i upp-
hafi vega sinna vera Ijóssæknir;
en margir verða ljósfælnir með
aldrinum. Maðurinn er eins og leir-
inn eða marmarinn, sem mynda-
smiðurinn mótar eða heggur úr
alls konar myndir með meitli sín-
um. Aðstöðurnar í lífinu eru meit-
illinn, en lífið sjálft er mynda-
smiðurinn, sem .tnótar og heggur.
Oft virðist svo, sem tilviljunin sé
þar einráð; en hitt mun þó tíðara,
að alt megi rekja til eðlilegra
orsaka, þótt sljóskygnum augum
mannanna kunni oft að vera þær
orsakir huldar. En hvað sem því
líður, þá er það víst, að lífsskjörin
verpa svo þykka húð utan um
insta og besta kjarna margra manna,
að þar kemst enginn ljósgeisli inn
fyrir og enginn út. Peir menn verða
Ijósfælnir — og að vonum, mætti
ef til vill bæta við. — Ljóssæknu
mönnunum er öðru vísi háttað.
t*eir mega í sannleika kallast ham-
ingjunnar börn. Sérhver Ijósgeisli,
sem til þeirra nær, kemst hindr-
unarlaust inst inn i sál þeirra,
vermir þar og lýsir, og, það sem
mest er um vert, endurkastast það-
an margfaldur að birtu og yl. Þessir
menn, Ijóssæknu mennirnir, eru
þvi sönn blessun fyrir samferða-
menn þeirra í lífinu. — Þekkið þið
ekki einhverja þess konar menn?
Þeir eru fáir að vísu, — alt of fáir.
En þeir eru þó til. Og einn af þeim
mönnum erum við einmitt að
kveðja núna. Rögnvaldur heitinn
var Ijóssækinn i orðsins fylsta
skilningi. Alt ljós og allur ylur
hafði greiðan gang að bjarta hans.
Og oftast var sólskin í kringum
hann. Meira að segja í banalegunni,
þessari löngu og ströngu legu, vissi
eg til þess, að hann hafði svo mik-
inn forða af Ijósi og yl í sér fólg-
inn, að hann gat miðlað öðrum,
vermt aðra.
Eg man eftir því, þegar eg var
barn, hvað eg hlakkaði til, þegar
Rögnvaldur var á ferðinni. Ekki
gerði eg mér grein fyrir því þá,
til hvers eg eiginlega hlakkaði við
komu hans. Ekki bjóst eg við því,
að hann færi að leika við mig
eins og jafnaldri minn. Eilthvað
var það annað. Eg hafði að vísu
alt af gaman af að hlusta á það,
sem Rögnvaldur sagði; hann hafði
það líka til, að vera svo einkenni-
lega gamansamur, og við mig,
barnið, var hann viss með segja
eitthvað, sem mér sérstaklega var
til ánægju. En ekki var þetta samt
aðal-tilhlökkunarefnið. Eg sá seinna
í hverju það lá. Það var þelta sól-
skin, sem í kringum hann var alla-
jafna, og sem ekki náði síður til
barnanna en annara. — Þið hafið
heyrt nefnt sólskinsskap. Rögnvald-
ur heitinn hafði alveg sérstakt lag
á því, að koma mönnum i sól-
skinsskap, án þess þó, að hann
virtist reyna nokkuð til þess. Hon-
um var það meðfætt.
Hann skildi æskuna allra manna
best. í eðli sínu var hann ihalds-
maður, gætinn og staðtastur. Slíkir
menn eru oft afbragðsmenn, og
nokkurs konar kjölfesta þjóðfélags-
ins. En oft hættir þeim til, að álíta