Tíminn - 05.07.1919, Blaðsíða 1

TÍMINN
að minsta kosti 80
blöð á ári, kostar 5
krónur árgangurinn.
AFtíHElÐSLA
i Regkjavik Laugaveg
18, sími 286, út um
land i Laufási, sími 91.
III. ár.
Reykjavík, 5. júlí 1919.
50. blað.
Þingvallafundurinn
25.—27. júm 1919.
Árið 1919, miðvikudaginn kinn ‘25. júní, var fundur settur að
íkngvöllum við Öxará. Fundinn sóltu nálega hundrað manna úr öll-
um héruðum landsins. Jónas kennari Jónsson frá Hriflu setti fundinn,
lýsti tildrögum hans og verkefni og gekst fyrir kosningu fundarstjóra.
Var Ólafur alþm. Briern frá Álfgeirsvöllum kosinn fundarstjóri, en til
vara Sigurður kaupfélagsstj. Sigfússon frá Húsavik og Jakob prestur
Lárusson í Holti undir Eyjafjöllum. Ritarar voru kosnir Arni Jakobs-
son frá Hólum í Ringeyjarsýslu, Sigurður Vigfússon frá Brúnum undir
Eyjafjöllum og Jón Kr. Jónsson frá Vífilsmj'ri í Önundarfirði.
t*á talaði Tryggvi Þórhallsson ritstjóri í Reykjavik og lýsti ítar-
lega starfstilhögun fundarins. Voru þá skipaðar þessar nefndir:
1. Mentamálanefnd.
2. Landbúnaðar- og bankanefnd.
3. Sjávarútvegsnefnd.
4. Verslunar- og samgöngumálanefnd.
5. Skatta- og launamálanefnd.
6. Húsbygginga- og heilbrigðismálanefnd.
7. Fossanefnd.
8. Allsherjarnefnd. Sú nefnd var þannig skipuð, að í henni
áttu sæti framsögumenn allra hinna nefndanna, og skyldi hún, í sam-
ráði við þær, leggja síðustu liönd á samþyklar tillögur fundarins.
Þá var gengið til Lögbergs. Þar flutti Sigurður prófessor Nordal
snjalt erindi um sögu staðarins. Rakti hann ýms rök til þess, að
hraunriminn milli Flosagjár og Nikulásargjár væri rangnefndur Lög-
berg, og sama væri að segja um gjárbarminn norðan Snorrabúðar,
en að bergbungan sunnan gamla vegarins, sú er hann stóð á, mundi
vera Lögberg hið forna. Að lokum fór liann nokkrum orðum um
mátt þann, er væri yfir staðnum, og jafnan mundi seiða menn til þess
að koma þar saman, þegar þeir vildu hugsa rétt og ráða djarft. —
Hugsjón Fjölnismanna um alþing á Þingvelli gæti aldrei dáið.
Fundarstjóri lýsti þvi þá yfir, að sökum þess, að nú væri tekið
að rigna, yrði fundi frestað til næsta dags og gengið heim til Val-
hallar, og gætu þá nefndir telcið til starfa.
Fimtudaginn 26. júni, kl. 10 árd.,' var fundur seltur að nýju.
1. Vallýr Stefánsson búfrseðiskandídat flutti erindi um framtíð
hins íslenska landbúnaðar.
2. Landbúnaðarmál. Framsögumaður landbúnaðarnefndar Jakob
H. Líndal hóndi á Lækjamóti lagði fram álit nefndarinnar og skýrði
ítarlega stefnumið þau, sem þar væru mörkuð fyrir framtíðarvelgengni
landbúnaðarmálanna; einnig gerði hann grein fyrir skoðun nefndar-
innar um ýms atriði í framkvæmd þeirra, svo sem fóðurbirgðafélög,
yarnir gegn eyðileggingu af náttúruvöldum, nýbýlastofnun, notkun og
endurbótum landbúnaðarvéla, ráðunautastarfsemi, lilraunir um jarð-
rækt og kvikfjárrækt, verklegt nám erlendis, skógræktarmálið, styrk
til verklegra framkvæmda, efling bændaskólanna með framhaldskenslu
í ýmsum greinum búnaðar, ráðningarskrifstofu og mat á fóðurbæti.
Urðu síðan allmiklar umræður um málið og komu fram ýmsar
breytingartillögur, sem fundurinn vísaði til nefndarinnar til frekari
athugunar.
4. Heilbrigðis-og húsabyggingamál. Framsögumaður, Jónas Krist-
jánsson læknir á Sauðárkróki, lagði Iram álit nefndarinnar og gerði
grein fyrir tillögum bennar. Skýrði hann ítarlega nauðsyn aukinna
umbóta í húsabyggingum, og flutti tillögur um nýjar og hraðvirkar
framkvæmdir í því efni. Einnig lýsti framsögumaður brýnni umbóta-
þörf í heilbrigðismálum þjóðarinnar; rakti hann mjög ítarlega hver
þörf væri fyrir sjúkraskýli og hjúkrunarstarfsemi í öllum læknahér-
uðum landsins.
Eftir nokkrar umræður var málihu vísað til nefndarinnar til
nýrrar íhugunar í samráði við allsherjarnefnd.
5. Mentamál. Framsögumaður var Björn Guðmundsson kennari
á Núpi. Las hann upp álit nefndarinnar og gerði grein fyrir tillögum
hennar, en meginatriði þeirra voru þessi: Stofnun heimavistarskóla
fyrir börn í sveitum, og nokkurra unglingaskóla, efling háskólans og
útgáfa kenslubóka, framkvæmd þýðingahugmyndar Sig. Nordals o. fl.
Þá flutti próf. Sig. Nordal erindi. Þakkaði í upphafi fundinum
fyrir að fá að taka til máls sem gestur og gat þess, að hann mundi
aðeins tala um eitt atriði: Þýðingar; til framkvæmda væri vænlegast
að hafa að eins eitt járn í eldinum í senn. Þakkaði mönnum fyrir
hve vel þessari hugmynd hefði verið tekið og skoraði á þá að bera
hana fram til verklegs sigurs. Um þessa hugmynd gæti öllum komið
saman hvaða skoðun sem þeir þefðu um fyrirkomulag barna og ung-
lingafræðslu. Það væri ekki nema æskilegt að í mentamálum væru
tvö skaut, tvær andstæður, ^aðrir héldu fram skólafræðslu, hinir heim-
ilisfræðslu og sjálfmentun. Kvaðst sjálfur skipa sér undir síðara
rnerkið. Heimilisfræðsluna ætli að nota eins langt og auðið væri, efla
hana og glæða, og sjálfmentunin væri það dýmætasta af öllu. Fyrsta
og brýnasta gagn hennar væru bækurnar; ekki til neins að efla bóka-
söfn og lestrarfélög, án þess að hafa meiri bókakost en nú væri.
Lika þyrfti að leiðbeina mönnum, benda þeim á skylduna úð
menta sig, að þeir gætu það, hvernig ætti að gera það. Nota sér dæmi
og reynslu sjálfmentaðra alþýðumanna. En aðalatriðið væri lífsskoð-
unin. Og þungamiðja hennar væri hin eilífu orð: Að hvaða gagni
kæmi það manninum, þólt hann eignaðist allan heiminn, ef hann biði
tjón á sálu sinni. Það gleddi sig að bændurnir stefndu nú í þessa
átt. Andlegu gildin væru veruleikinn sjálfur, og hvergi ætti hugsýnin
fremur heima en á íslandi, þar sem verklegu viðfangsefnin, sókn til
auðs og valda, væru svo smá, að þau gætu ekki fullnægt neinum
djarfhuga manni, en himininn væri sá sami yfir okkur, kostur á
þroska og sönnu manngildi, ekki síður en með stórþjóðunum.
Síðan urðu allmiklar umræður um mentamálin, og komu fram
ýmsar athugasemdir við tillögur nefndarinnar. Var málinu síðan vís-
að til nefndarinnar aftur til athugunar í samráði við allsherjarnefnd.
Þá varð fundarhlé.
Næst var tekið fyrir:
6. Verslunarmál. Framsögum. Hallgr. Kristinsson landsverslunar-
forstjóri lagði fram tillögur nefndarinnar og gerði grein fyrir þeim, bæðia
heild og einstökum atriðum. Hvað hann eflingu samvinnumentunar I
landinu vera hina mestu nauðsyn, og færði rök að því, að megin-
atriði samvinnustarfseminnar í landinu ætti að ve»a hin menningar-
legu, til uppb5rggingar í sem flestum greinum þeirra mála sem stuðla
að þroska og mentun þjóðarinnar.
Vegna þess að sama nefnd hafði haft samgöngumálið til meðferð-
ar, var það tekið til umræðu, án þess að sérstakar umræður yrðu
um verslunarmálið.
Þá var veitt fundarhlé í 2 stundir. Var þá tekið að ræða:
3. Sjávarútvegsmál. Framsögumaður nefndarinnar, Brynjólfur
prestur Magnússon á Stað i Grindavík, flutti álit hennar og skýrði
málið rækilega. Taldi hann brýna nauðsyn til þess, að efla gengi og
mentun sjómannastéttarinnar, sem verða mundi einn aðalfulltrúi ís-
lendinga erlendis í framtíðinni; væri þvi mikilsvert, að hún hefði
næga þekkingu til þess veglega starfs. Taldi hann samvinnufélög og
aukna samvinnuþekkingu meðal sjómanna, elling sjómannaskólans,
bókasöfn og fyrirlestra í sjávarþorpum og bæjum nauðsynleg skilyrði
til hagsbóta og menningar stéttinni.
Eftir nokkrar umræður voru tillögur nefndarinnar samþyktar i
ein« hljóði.
7. Samgöngumál. Framsögum. Þórólfur Sigurðsson: Taldi að á
sviði samgöngumálanna væri brýnust þörf viturlegra framkvæmda.
Nú lægi fyrir að ákveða ný vegakerfi á annan hátt en gildandi vega-
lög ætlast til. Sú höfuðregla mundi hollust, að hlutaðeigandi sveitir
og héruð legðu jafnan fram fé móti landssjóði til samgöngubóta í
sveitum og við sjó. Verkfróðum mönnum skyldi jafnan falin rann-
sókn og undirbúningur þeirra mannvirkja sem styrkt eru af almanna
fé. Landssjóður kosta og viðhalda heiða- og fjallvegum og einnig
stærri brúm. Nýrri skipun sé komið á viðhald vega. Vegamálastj. feng-
in ýfirstjórn þess, en sýslusjóðunum ætlaðir fyllri tekjustofnar en þeir
hafa nú til þess að viðhalda vegum sem best. Strandferðir umhverfis
landið, símakerfi og hraðskeytasambönd skyldu aukin og fullkomnuð.