Tíminn - 19.07.1919, Side 3

TlMINN
239
ímarii \mim samvi
Þeir sem vilja kynnast því hve hrifnir menn vorn af
gáfum og glæsimensku Jóns i Múla þegar hann kom
fyrst fram á sjónarsviðið í kaupfélagsmálum, þyrftu að
lesa æfisögu Jakobs Hálfdánarsonar.
Verð 2 kr. séu keypt 50 eintök eða fleiri, kr. 2,25
fyrir alt að 50 eintökum. í lausasölu kostar árgangur-
inn 3 krónur. — Heftin eru 4 á ári.
Aígreiðsla Skólavörðustíg1 25.
Sími 749.
að geta afhent sín frumvörp til
stjórnarinnar nokkru áður en Jón
Magnússon sigldi með stjórnar-
frumvörpin á konungsfund. En
meiri hlutinn var þá ekki tilbúinn,
svo að stjórnarfrumvarpsleiðin var
lokuð báðum aðilum. Með því var
sýnt, að úr því að nefndin gat
ekki skilað álitunum hina venju-
legu boðleið til þingsins, þá var
sjálfsagt að leggja árangurinn hik-
laust fram fyrir þjóðina, þó að
meiri hluti hafi ekki enn gert það.
En sökum hans aðgerða, eða að-
gerðaleysis, eru fossafrumvörpin
borin fram með þeim hætti, að
einstakir þingmenn ráða öllu um
birtingu þeirra og framkomu.
Hin formlegu rök benda því öll.
í þá átt, að minni hlutinn hafi
ekki einungis haft leyfi, heldur
skyldu, til að birta þjóðinni sínar
niðurstöður, svo íljótt sem kostur
var á. Og það hefir hann gert.
(Frh). J. J.
Úr samYrnnu-heiminum.
i.
Kaupmannastétt landsins og blöð-
um þeim, sem hún ræður yfir með
kúupum eða frjálsu samkomulagi,
hefir nú síðustu vikurnar orðið
mjög skrafdrjúgt um eina höfuð-
synd, sem samvinnu-hreyfingin væri
að drýgja. í þessum aðfinslum hefir
komið fram svo mikil föðurleg
nákvæmni, svo einlæg velvild fyrir
hag samvinnumapna, að varla
verður hjá því komist, að þakka
umhyggjuna.
í skýrslu þeirri, sem Tíminn
birti nýlega um aðalfund Sam-
bandsins, var sérstaklega getið
tveggja ákvarðana. Annað, að sam-
bandið vildi kaupa millilandaskip
til vöruflutninga, og að það mundi
efna til tveggja vetra samvinnu-
skóla, sem styrktur væri af landsfé
til jafns við kaupmannaskólann.
Svo er að sjá, sem fundarmenn
hafi lagt býsna mikla áherslu á
þessi atriði. Annað miðar að þvi,
að bæta úr flutningaþörf félags-
manna. Hitt að því, að félögin hafi
jafnan á að skipa nægilega mörg-
um, vel undirbúnum starfsmönn-
um. Félögin eru alt af að fjölga
og stækka. Og þar sem vöxtur
þeirra og efling er meir komin
undir því, að hafa áhugasama,
trúa og sérfróða starfsmenn, held-
ur en nokkru öðru, þá er skiljan-
legt, að samvinnuskólinn sé mikils-
vert atriði í augum félagsmanna.
Það er ef til vill ómaksins vert,
að bera saman skoðanir eins hins
mesta ritsnillings og mannvinar,
sem til er á Norðurlöndum Chr.
Collins, um þetta efni, við skoðanir
Vísis og Mbl. Collin segir í einni
af bókum sínum:
»Nú sem stendur fá menn, eink-
um hér á landi, (Noregi) alt of
Iítinn styrk verslunarfróðra manna
til stofnunar og reksturs kaupfé-
laga og því fara þau flatt svo mörg
og fella með í hruni sínu a. m. k.
nokkuð af trausti manna á mál-
stað samvinnunnar. Það mundi
vera hagur kaupfélagsmanna sjálfra,
að heimta starfsfróða stjórn og
meta og launa sérkunnáttu að verð-
leikum«.
— — »Líkur benda á, að þeg-
ar stundir líða, muni samvinnu-
verslunarstéttin, er hún hefir fengið
sína eigin verslunarskóla, og auk
þess kennarastól við hvern háskóla,
komast enn lengra í arðgæfri starf-
semi en hin gamla verslunarstétt
(kaupmenn), með þeim hætti, að
beina allri kunnáttu sinni, hyggju,
viti sínu og metnaði, að hinu frjóa
eðli verslunarinnar — þar sem hin
gamla verslunarstétt hlýtur að helga
mikinn hlut krafta sinna og hug-
vits versluninni, sem barátlu um
herfangeí.
Eins og sjá má af þessum lín-
um, gerir þessi fjölmentaði snill-
ingur ráð fyrir því, að samvinnu-
stefnan muni á ókomnum árum
komast langt fram úr kaupmensk-
unni, sérstaklega á hinu andlega og
siðferðilega sviði. En til þess þurfi
félögin að kappkosta að vanda sem
best undirbúning og sérmentun
sinna foringja. En til þess að svo
verði, gerir hann hiklaust ráð fyrir
því, að samvinnumenn þurfi sina
eigin verslunarskóla, og auk þess
kenslu i samvinnufrœðum við alla
háskóla.
Það stingur dálítið í stúf, að
koma frá drengskapnum, vitinu
og mentuninni niður í »gagnstæð
loftlög« í hinum »ofurseldu« mál-
gögnura hér á landi. Þar hefir
hvert blaðið bergmálað eflir öðru
ósannindin, óviidarorðin og fá-
fræðis-hleypidómana um þá hug-
sjón ísl. samvinnumanna, að vilja
hafa sína eigin mentastofnun.
Það hefir verið fjölyrt um þau
þrjú námsskeið, sem Sambandið
hefir haldið á Akureyri og í Reykja-
vík. Fullyrt, að aðsóknin hafi verið
sárlítil. Kennararnir helmingi fleiri
en lærisveinarnir. Peningar, sem
til þess hafi átt að ganga, veittir
af almannafé, hafi Sambandið
raunar notað til annara þarfa.
Hugmyndin um samvinnuskóla
væri argasta »humbug«. Hér á landi
þyrfti ekki nema kaupmannaskóla
o. s. frv.
Ádeilunni um að Sambands-
stjórnin hafi misnotað almannafé
mun verða brosað að. Hinir tor-
trj'gnu, geta athugað skýrslu til
stjórnarinnar um meðferð þess litla
fjár, sem veitt er til aukinnar
þekkingar á samvinnustefnunni.
Á námsskeiðinu í vetur voru
lærisveinarnir tæplega 30. Ef út-
reikningar nefndra blaða eru réttir,
hefðu kennarar þar átt að veríi um
60. Styrkur af landsfé til náms-
skeiðsins var 4000 kr. og sýnist
þá sem tæplega liafi getað orðið
mikill afgangur lil annarlegra hluta,
þegar goldið hafði verið fyrir hús-
rúm, ljós, hita og kenslukaup svo
margra manna. En því miður hefir
stórkaupmaður sá, sem fyrst bjó
til þessa sögu, lagt 1000°/o á, er
hann taldi kennarana við náms-
skeiðið. Það er enn stórfengilegri
álagning, heldur en menn eiga að
skuld lántakanda verður lokið,
þó að jafnan séu intar af hendi
hinar árlegu greiðslur.
Þriðja aðferðin er svipuð, notuð
mest í Austurríki. Lántakandi greið-
ir árlega rentu af fullri upphæð
lánsins, auk hundraðsgjalds til
viðbótar. Það sem umfram er vexti
er fært lántakanda til tekna á sér-
stökum reikningi og fær hann ár-
lega vexti af inneign sinni þar,
sem aðrir sparisjóðsinneigendur,
eftir þvi hve vextir eru háir á
hverjum tima. Þegar inneignar-
reikningur lántakanda er orðinn
jafnhár láninu, er lánið greitt með
inneigninni, en fyrirfram er óvíst
hvenær þetta verður.
Þá er fjórða aðferðin, sem not-
uð er í Frakklandi, venjulega köll-
uð hin eiginlega »Amortisation«.
Lántakandi skuldbindur sig til að
greiða tiltekna upphæð árlega um
fyrirfram ákveðinn tíma. Árgjaldið
er jafnt allan tímann og upphæð
þessi reiknuð út eftir vaxtahæðinni
og árafgjöldunum, sem lánið á að
standa. Við hverja greiðslu árgjalds
eru fyrst af því teknir vextir og
kostnaður; afgangurinn kemur til
frádráttar höfuðstól lánsins, og
verður sá frádráttur alt af hærri
og hærri eftir því, sem lengra líður
á Iánstímabilið, vegna þess að
minna og minna af árgjaldinu
gengur til vaxtagreiðslu.
Með því að afborgun lána og
innlausn tilsvarandi veðvaxtabréfa
tekur miklu lengri tíma en tíðkast
um nokkur önnur lán, svo að oft
skiftir mörgum tungum ára, er
auðsætt að lánveitingar og útgáfa
veðvaxtabréfa verður að fara eflir
alveg tryggilegum og ófrávíkjan-
legum reglum, til þess að menn
þori að verja fé sínu til að kaupa
veðvaxtabréfin. Enginn kaupirverð-
bréf sem ekki verður krafist inn-
lausnar á fyr en eftir 30—75 ár,
nema svo tryggilega sé um alt bú-
ið, að engin ástæða sé til að ótt-
ast að bréfið verði eigi innleyst
að' fullu á sínum tíma. Þess vegna
verða slíkar lánsstofnanir að standa
á föstum fótum og vera háðar
ströngum starfsreglum, er ekki
verði haggað í neinu þvi, er máli
skiftir að því er snertir trygging
útgefinna veðvaxtabréfa. Enda fer
það saman um slíkar stofnanir víð-
ast hvar, að þær njóta meiri
hlunninda, en verða jafnframt að
hlíta strangara eftirliti en nokkrar
aðrar lánstofnanir.
Hér að framan hefir verið talað
um landbúnaðarlánstofnanir al-
ment, en um þær gilda lalsvert
mismunandi reglur í ýmsum lönd-
um, bæði að þvi er tekur til útlána
og útgáfu veðvaxtabréfa. Skal nú
nánar vikið að fyrirkomulaginu í'
einstökum löndum, þar sem helst
er að finna fyrirmyndir fyrir góð-
um lánsstofnunum.
Þýskaland
hefir fyrst allra landa komið upp
góðum landbúnaðarlánstofnunum,
lánsfélögum, er mjög hafa verið
tekin til fyrirmyndar í öðrum
löndum.
Eftir lok sjöárastríðsins voru
landeigendur í Prússlandi mjög að-
þrengdir vegna niðurníðslu lands-
ins og skorts á fé til að koma
endurbótum í framkvæmd. Þá
fyrirskipaði Friðrik konungur mikli
29. ág. 1769, að allir eigendur
aðalsetra í Schlesíu skylau stofna
með sér félag, útvega sér lán með
því að veðsetja landeignir sínar
allar fyrir eina og cina fyrir allar,
og lána fé það, sein þannig feng-
ist, til meðlima félagsins eftir nán-
ari fyrirmælum. Þetta komst til
framkvæmda árið 1770, og fékk
félagið ríflegan stofnstyrk úr ríkis-
sjóði. Þetta var hið fyrsta land-
kredit-félag í Þýskalandi, en mörg
önnur samskonar félög voru bráð-
lega stofnuð víðsvegar um Prúss-
land, og síðar um mest alt Þýska-
land, svokölluð »Landschaften«, er
upphaflega merkti það landsvæði
er hvort félag náði yfir; en orðið
hefir breytt merkingu og er nú
notað sem nafn á félögunum sjálf-
um. Þessi félög hafa orðið þýsk-
um landbúnaði til ómetanlegs
gagns og fyrirkomulag þeirra hefir
víða verið tekið til fyrirmyndar.
Hér verður þeim stuttlega lýst, en
það skal tekið fram, að það sem
hér verður sagt um þau nær ekki
til þeirra breytinga, er þessar stofn-
anir sem aðrar kunna að hafa tek-