Tíminn - 23.07.1919, Síða 4

244
TÍMINN
Misþyrming.
Dagblöðin okkar, Morgunblaðið
og Vísir, hafa lagt það í vana
sinn undanfarið, að nota eitt af
orðum hinnar íslensku tungu i alt
annari merkingu en leyfilegt er að
nota það. í*að er orðið einokun.
Þó að hverjum þeim manni, er
lagt getur saman 2 og 3, ætti að
vera þetta orð auðskilið, þá viið-
ist rétt að skýra það, þar sem
það heíir verið notað i rangri
merkingu og óátalið, hvað eftir
annað.
Einokun er það, að einn maður
eða félag nokkurra manna heflr
einkarjett á að okra á einhverju,
þ. e. selja það eins dýrt og þeim
þóknast. Það er sérstök tegund
einkasölu. En að nota það um
alla einkasölu er alveg eins vit-
laust eins og það, að kalla öll dýr
hunda, eða allar jurlir fífla.
Þegar eitthvert ríki tekur í sínar
hendur einkaverslun á einhverri
vöru, getur a!ls ekki verið um
einokun að ræða, því að þótt á-
góði yrði af versluninni, sem rynni
í ríkissióð, er það ekkert annað
en skattur, sem fyllir liinn sam-
eiginlega vasa alþjóðar.
Það er misþyrming á málinu
að nota orðið einokun eins og
fyrnefnd blöð hafa notað það.
Komi sú misþyrming og blekk-
ing af því, að aðstandendur skilji
ekki orðið, þá hafa þeir engan
vitsmunalegan rétt til að skrifa
um almenn mál — á íslensku.
En komi hún af því, að þeir vis-
viiandi vilja blekkja þjóðina með
orði, sem vekur hjá henni um-
hugsun um hina mestu hörmunga-
tíma hennar, þá eiga þeir engan
siðferðilegan rétt á að glamra með
mörg þúsund munnum um það,
sem alþjóðar heill kemur við.
íslenskuvinur.
Oían af pöllujm.
Ekki þykir mér vel hafa gengið
fyrir þeim þrem þjónum hrossa-
prangaranna Einari, Bjarna og
Gísla. Einn af þeirra trúustu sál-
um, gerðist lithverf og snérist á
þeim. Og eftir allar hrossaprang-
araræðurnar, þorðu þeir félagar
ekki einu sinni að greiða atkvæði
móti frumv. Sennilega fá þeir bágt
fyrir hjá sinum húsbændum, þegar
gerð er upp frammistaðan. Hins-
vegar kenni eg mikið í brjóst um
Vísi. Hann hefir barist miklu betur
en langsum bræður hans i þinginu.
Eg held honum sé farið að þykja
hálfvænt um isl. bændur.
Ekki þótti það smekklegt eða
drengilegt, þegar G. Sv. tók við
fyrstu umræðu fossamálsins, að
atyrða framliðna menn fyrir sölu
á fossum. Benti Sveinn í Firði
honum á ósvífnina, og var auð-
séð að öllum þingheimi þótti at-
ferli Gísla ilt og ómannlegt. Hon-
um ætti að vera nóg að troða
illsakir við lifandi menn. Þetta
verk hans mun einna verst í ís-
lenskri pólitík, síðan Jón á Hvanná
lék »Vatnsfirðinga«-bragð sitt í
fyrra, sem mest af öllu heíir spilt
fylgi hans eystra.
Við umræður um útflutnings-
gjald á landafurðum kom Einar
Arnórsson fram svo fjandsamlega
gegn bændastjett landsins, að ein-
sætt þótti að hann ætlaði ekki
oftar þangað að leita um kjör-
fyjgið. Skyldi hann vera að hugsa
um Reykjavik, úr því að svona
tókst illa til með »ísu« gömlu?
Mikla kæti vakti það á pöllun-
um er Magnús Pétursson og Vigur-
klerkur báðu rejunum lífs. Það var
eins mikill fjálgleikur í röddinni
eins og þegar dauðadæmdir menn
eru að biðja sér griðs.
Bœjarbúi.
Frá alþingi.
Fátt gerist enn markvert á þingi
fyrir opnum dyrum. Þingfundir
venjulega stultir, en mest unnið
í nefndum.
Mesti sægur af frumvörpum er
þegar kominn fram. Flest eru tekju-
aukafrumvörpin, hækkun gamalla
tolla og skatta, og svo nýir. Verður
þeirra síðar getið. Þá eru a. m. k.
þrjú um ný læknishjeruð.
Fimm þingmenn flytja frumvörp
um bann gegn refarækt.
Landbúnaðarnefnd í n. d. lagði
öll til að hrossasölufrumvarp
stjórnarinnar yrði samþykt. Gerðu
þeir B. J., G. Sv. og E. A. nokkra
hrið á móti, en varð ekki ágengt.
Var frumv. samþykt i deildinni
með 15 samhljóða atkvæðum og
mun því þá borgið.
Þingmenn Árnesinga og G. Sv.
flytja fyrirspurn út af rekstri sýslu-
mannsembættisins í Árnessýslu.
Jör. Brynjólfsson o. fl. flytja
þingsályktunartillögu um að skora
á landstjórnina að gera nú þegar
ráðstafanir til að landið nái fullum
umráða og notarétti yfir vatns-
orku i Soginu, samkv. lögum um
eignarnám á fossum.
Þingsályktunartillögu flytja marg-
ir þingmenn í n. d. um að skora á
stjórnina að undirbúa skilnað ríkis
og kirkju. —
Hvernig fer um skipun stjórnar-
innar á og upp úr þessu þingi er
algerlega óráðin gáta. Sigurður
Jónsson atvinnumálaráðherra mun
hafa látið tilkynna það að hann
óski lausnar frá þeim starfa, en
gegnir honum fyrst um sinn þar
til ráðið er hvað við tekur.
Heyverð. Kýrgæft úthey sinu-
laust mun nú alment selt hér í
bænum á 17 aura pundið.
Ty# kennara
vantarí fræðsluhérað Rauða-
sandshrepps í Barðastrand-
arsýslu.
Kenslutími 24 vikur.
Laun samkvæmt fræðslu-
lögum.
Umsóknir sendist fræðslu-
nefndinni fyrir 15. sept.br.
30. júni 1919.
Frœðslunetndin.
Tapast hala
frá Mosfelli í Grímsnesi norður
yfir Hvítá: Rauð hryssa
um 54 þml. 6 v., jarpur
hestur um 53 þml. 5 v., mó-
grár blesóttuir hestur
um 51 þml. 4 vetra. ÖIl klárgeng,
brennimerkt: Brím, á hægra fram-
fæti, aljárnuð, ómörkuð. Sáust
á strokinu frá nokkrum bæjum í
Biskupstungum án þess þau væru
stöðvuð eða fyrir þeim greitt, og
vonumst við eftir að Norðlendingar
þeir er hitta þessi hross verði
þeim mun mannlegri, að þeir komi
þeim með góðri ferð að Saurbæ í
Eyjafirði ásamt reikning fyrir
fyrirhöfn.
Mosfelli í Grímsnesi 18/’ 1919.
Finnur Jónsson. Jón Ágústsson.
AV! Hafið þér gerst kaupandi
að Eimreiðinni?
Ritstjóri:
Tryggyl ÞórhallsBon
Laufási. Sími 91.
Prentsmiðjan Gutenberg.
lánveitingar til landbúnaðarfélaga,
(Syndikats). Frá þessum tíma til
1913 hafði Banque de France var-
ið til Iánveitinga handa samvinnu-
bönkum landbænda 250 miljónir
franka auk áðurnefndra 40 milj.
1897 og allra árgjalda, er á þess-
um 15 árum námu alls tæpum 90
milj- franka.
Þegar samningar höfðu tekist
um þessi fjárframlög, voru gefin
gefin út lög 1899, svokölluð
Méline lög, um dreifing fjársins
meðal landbænda, og eftir þeim
lögum hefir Frakkland komið upp
einhverju hinu fullkomnasta kerfi
landbúnaðar-samvinnubanka og
samvinnulánsfélaga, sem til eru í
nokkru landi, kallað »Crédit Agri-
cole Mutuel«. Hér er ekki rúm til
að lýsa þessu kerfi eins og æski-
legt væri, en nefna skal nokkra
höfuðdrætti. Grundvöllurinn er
fjöldi smáfélaga, einskonar smá-
bankar með samvinnufyrirkomu-
lagi; í hverju félagi venjulega fáir
menn, að meðaltali ca. 50, og fé-
lagið nær yfir lítið svæði, skrifstofa
opin einu sinni í viku, venjulega á
sunnudögum, til að taka við inn-
lögum og veita lán. Hver félags-
maður leggur dálítið tillag í stofn-
sjóð félagsins, engir fá inngöngu
í lánsfélagið aðrir en þeir, sem
áður eru í landbúnaðarsamvinnu-
félagi af einhverri tegund. Þessir
smábankar voru 1912 orðnir 4204
að tölu. Þeir fá engan beinan styrk
úr ríkissjóði. Það fá aftur á móti
héraðsbankar, sem eru næsti Iið-
urinn í kerfinu. Þeir fá alt hið
árlega tillag úr Frakklandsbanka,
sem áður er getið, til þess að
dreifa því í lánum til smábankanna
og samvinnufélaga, er hafa að
markmiði landbúnaðarframleiðslu,
sölu landbúnaðarafurða eða yfir
höfuð einhver fyrirtæki i sambandi
við landbúnað. Að öðru leyti afla
þeir sér veltuíjár með því að taka
við innlánsfé til geymslu. Smá-
bankarnir og önnur samvinnufélög
stofna þessa héraðsbanka með
samlögum, en þeir standa undir
opinberu eftirliti. Héraðsbankar
eru nú orðnir svo margir og
dreifðir um alt land, að ekki er
talin þörf fyrir fleiri. Síðasti liður-
inn í kerfinu er nefnd landbúnað-
arráðaneytisins, er hefir yfirumsjón
með héraðsbönkum og starfar í
sambandi við sambandsstjórn land-
búnaðarsamvinnufélaga Frakk-
lands. Þannig er kerfi þetta heil-
steypt, og því takmarki hefir verið
náð, að koma lánsmöguleikunum
svo að segja heim að dyrum hvers
smábónda.
Lán þau, sem bankar veita, eru
ekki að eins veðlán til langs tíma,
beldur fult eins mikið smálán til
stutts tíma, trygð með persónulegri
ábyrgð eða lausafjárveði. Fyrir-
komulagið er að ýmsu leyti svipað
samvinnubönkum í Þýzkalandi, er
kendir eru við Raiffeisen og Schulze-
Delitzsch. En nú orðið er öllu því
fé, sem héraðsbankarnir fá frá
Frakklandsbanka, varið til langra
lána. Núgildandi lög um það efni
eru áðurnefnd lög frá 1906 og
önnur frá 1910. Fyrnefndu lögin
ákveða að héraðsbankar skulu
verja þriðjung árgjaldsins frá Frakk-
landsbanka til þess að lána sam-
vinnufélögum bænda löng lán, er
afborgist á 25 árum. Samkvæmt
lögunum frá 1910 skal hinum
tveim þriðjungunum varið ein-
göngu til þess að lána þeim, sem
vilja kaupa eða koma sér upp
smábýlum. Það fé gengur frá
héraðsbönkunum til smábankanna,
(lánsfélaganna), er aftur veita lánin
einstöku mönnum. Þessi lán af-
borgast á 15 til 20 árum, og upp-
hæð hvers láns alt að 8000 frankar,
trygð með veði í býlinu, eða lífs-
ábyrgð lántakanda. Árið 1913 var
búið að verja af ríkisfé 12 milj.
franka til smábýlalána.
Tíðin. Þornaði og hlýnaði um
helgina og var góður þurkur í
fyrradag, en í gær var þoka. Vand-
ræði fyrir dyrum, einkum um eldi-
við, komi ekki fljótlega þurkur.
Kvikmyndafélag íslenskt er hér
stofnað nýlega, með þvi verkefni
að taka inyndir af íslendingasög-
unum og íslenskum skáldritum.
Fyrstu lirossin útfluttu á þessu
ári fóru með Botníu í gær.