Tíminn - 13.08.1919, Page 2

266
T í M I N N
í II. og III. hefti þ. á. sem nú er að koma út, birtist
ritgerð um verslunarmáiin eftir Halldór Stefánsson bónda
í Hamborg í Fljótsdal. Sýnir hann þar fram á með ljós-
um rökum, að Rockdale-álagningin, þ. e. að selja með
dagsverði, en skifta ágóðanum um áramót, muni verða
ísl. samvinnufálögunum happadrýgst bæði í bráð og
lengd.
Yerð 2 kr. séu keypt 50 eintök eða fleiri, kr. 2,25
fyrir alt að 50 eintökum. í lausasölu kostar árgangur-
inn 3 krónur. — Heftin eru 4 á ári.
Aígreiðsla Skólavörðustíg1 35.
Sími 749.
kaupa í viðbót, myndi landið hafa
trygt sér húsbóndarétt í félaginu.
Mjög víða er þjóðnytjafyrirtækj-
um komið fyrir með þessum hætti,
að þjóðfélagið og einstaklingarleggja
saman. Hefir sumum glöggum fé-
sýslumönnum komið til hugar, að
breyta Landsbankanum i það horf,
að auka veltufé hans með því, að
gera hann að hlutabanka, þó þannig,
að landið trygði sér meiri hluta í
eigninni og yfirráðunum.
Stjórn þessa stóra félags yrði þá
að nokkru leyti kosin af hluthöf-
um, en meiri hlutinn af stjórn
landsins. Munu síðar leidd rök að
þvi, við væntanlegar framhalds-
umræður þessa máls, hversu þjóð-
arvaldið er sá eini máttur, sem
hamlað getur því, að hlutafélög
eins og E. í. verði að gróðahring-
um, sem vinna fyrir einstaklings
hagsmuni, en ekki fyrir alþjóðar-
heill.
Nú sem stendur verður landið
að eyða stórfé á ári til stærri og
minni flóabáta og strandskipa. Og
samt eru strandferðirnar í megn-
asta ólagi, og algerlega ófullnægj-
andi fyrir almenning. Samkvæmt
þessari uppástungu yrði hver lands-
hluti að leggja fram alt að því
helmings stofnfjárins fyrir hvert
strandskip, sem talið væri nauð-
synlegt ibúum þess héraðs (Skaft-
fellingur, Svanur o. s. frv.). En
Eimskipafélagið sjálft bæri rekst-
urskostnaðinn, nema að því leyti,
sem reynslan sýndi, að landsjóður
þyrfti að bæta við. En þá fyrst
væri trygging fengin fyrir því, að
landsjóðsfé væri ekki ausið í botn-
lausa hít, eins og nú þykir stund-
um brenna við um strandferðirnar.
Þetta mál er svo þýðingarmikið,
að ekki væri neitt vit í, að hrapa
að aðgerðum. Engin hugmynd er
svo góð, að hún verði ekki enn
betri við það, að ganga gegnum
hreinsunareld almennrar umræðu.
Og það er ætlast til að þessi grein
verði byrjun að umræðum, sem
ef til vill leiða síðar til þess, að
millilanda- og strandferðum ís-
lendinga verði skipað eitthvað því
svipað, sem vakað hefir fyrir upp-
hafsmönnum þessarar tillögu.
Um sjávarútveg.
Inngangrur.
Alt til þessa hafa aðal atvinnu-
vegir íslendinga verið landbúnaður
og sjávarútvegur, og um langt skeið
enn mun þeir verða aðal atvinnu-
vegirnir, því hér er og má ekki
vera rúm fyrir mikinn stóriðnað,
sakir fólksfæðar. Hvorttveggju at-
vinnugreinar þessar hafa til skams
tíma verið í megnri niðurníðslu,
en óðum eru þær að rétta við.
Einkum hafa aflabrögð stóraukist
við bættar veiðiaðferðir, en það
sem eftirtektarverðast er, er það,
að almennri hagsæld sjávarsíðu-
fólks hefir ekki farið fram að
sama skapi. Veldur því ólag það,
að einstöku menn hafa tekið til sín
allan kúfinn af auðæfum þeim sem
ausið hefir verið upp við strendur
landsins, en það eru slórútgerðar-
mennirnir og þeir sem tekið hafa
að sér milligöngu um sölu sjávar-
afurða. Fá hefir útvegsbændum
fækkað, og er nú margur þeirra
genginn á mála hjá þeim sem flest
eiga veiðiskipin. Er þetta jafn-
óhaganlegt sjávarsíðunni og það,
ef í stað hinna fjölmörgu sjálfstæðu
landbænda kæmu fáeinir stóreigna-
menn sem legðu undir sig jarð-
irnar og gerðu allan fjölda bænd-
anna að húskörlum sínum. En það
eru alviðurkend sannindi, að betri
sé almenn hagsæld en mikill auð-
ur á fárra höndum, og eins er
því farið um menninguna innan
hverrar atvinnugreinar, henni er
meiri styrkur að mörgum einstak-
lingum sjálfstæðum í atvinnu sinni,
en fáum stóraflamönnum með mik-
Um vegagerð.
Eftir
Guðmund Olafsson á Lundum.
--- (Nl.)
Æg hef þá dregið fram nokkur
dæmi, sem sýna það, að vegalagn-
ingin, þ. e. útmælingin er ekki svo
góð sem vera ætti, og þegar mað-
ur tekur frá Eskiholtssneið og
Gljúfurárbrú, þá hefir þetta atriði
sist farið batnandi. En er nú þetta
ekki eðlilegt? Eg efast ekki um
það, að núverandi vegamálastjóri
sé vel gefinn maður og vel að sér
bóklega, en hefir hann séð íslenska
vetrarhláku upp í sveit og leysing-
arflóð i ám og lækjum á vordög-
um? Sé það ekki, þá er eðlilegt
að honum sjáist yfir eitt og annað
sem taka þarf tillit til, þegar hann
kemur ókunnugur á einhvern stað
til að mæla fyrir vegi um hásumarið,
þegar þurast er um og best yfir-
ferðar. Sama má víst segja um
ýmsa af aðstoðarmönnum hans,
hversu mikilhæfir menn sem þeir
kunna að vera að öðru leyti. En
þetta má ekki svona til ganga og
verður að lagast. Önnur eins mis-
tök og Eskiholtssneið og Gljúfur-
árbrú mega ekki koma fyrir oftar
og helst ekkert af göllum eins
og þessum, sem eg hef talið upp
hér að framan, og þurfa heldur
ekki að koma fyrir. Til þess þurfa
menn þessir, sem fyrir vegagerðinni
ráða, að bæta við sig, auk þeirrar
þekkingar, sem þeir hkfa nú til
brunns að bera, nægilegri þekkingu
á náttúrunni íslensku og staðhátt-
unum í hverju einstöku tilfelli.
En til þess sé eg tvo vegi, annar
er það, að vegfræðingurinn eða sá
er mæla skal, dvelji vetrarlangt á
því svæði, sem hann á að mæla,
t. d. veturinn áður, og kynni
sér alt sem þar að lýtur með eigin
augum; ekki dugar að skreppa
þangað snöggva ferð, hann verður
að vera þar allan veturiun og fram
á vor, til þess að sjá náttúruna i
öllum sínum myndum, frost, fanna-
lög, áfreða, leysingar o. s. frv.
Fað mun verða fundið það að
þessu, að samtímis þurfi að gera
Ileiri vegi sinn á hverju landshorni.
En mundi ekki mega að bagalitlu
færa vegagerðina nokkuð saman,
þannig, að meira sé unnið á sama
stað í einu og svo aftur sitt sum-
arið í hverjum stað? Eitthvað verð-
ur til að vinna, það er of mikið í
húfi, að halda áfram, að kasta
meira og minna fé árlega á glæ
fyrir ókunnugleika. Þessi leið er
líka, að mörgu leyti skemtilegri,
fyrst og fremst fyrir mennina sjálfa,
því altaf er skemtilegast að vera
sjálfstæður og sjálflær í sinni grein,
og svo mun þeim vera heldur um
geð, að verða að leita upplýsinga
hjá öðrum, eins og áður er á minst.
Einnig er það skemtilegra fyrir
almenninginn, sem njóta á verk-
anna, að hann finni það, að fult
traust megi bera til mannanna,
einnig í þessu tilliti. En þyki þessi
leið ekki fær einhverra hluta vegna,
þá verður að sætta sig við hina,
og hún er það, að héraðsbúar t. d.
sýslunefnd þeirrar sýslu, sem Veg
skal leggja í, kjósi 1—2 menn
sem hún treystir, til að vera í
ráðum með vegfræðingnum. Þessa
leið álít eg að vísu fult svo trygga
inn skara málaliðs, er þá á meira
undir öðrum en sjálfum sér. Kem-
ur slíkt skipulag kyrkingi í vöxt
og þroska alls fjöldans, auk þess
sem það, sem Þórhallur biskup
kallaði »ánægjuna af því að skapa
með guði«, tapast með þessu móti,
hvort heldur um sjávar- eða
sveitabúskap er að ræða.
Því er réttilega haldið fram, að
aðstaða öll í sveitum sé með þeim
hætti, að þar hljóti að vera lif-
akkeri okkar þjóðlegu menningar,
en því meiri eru líkurnar fyrir því
að sveitunum takist að halda í
henni lífinu, sem þeim kemur
meiri styrkur í þeim efnum frá
sjávarsíðunni. Sé engin fyrirhyggja
höfð um að afstýra því, að fjöl-
mörgu sjálfstæðu útvegsbænda-
heimilin hverfi úr sögunni er hætt
við að í þjóðlegu menninguna sé
höggvið það skarð sem seint verð-
ur bætt, og sveitunum reyndist erfitt
að halda í fullu tré við afleiðing-
arnar sem af hlytust.
Það er því segin saga að fylsta
þörf er að gera sér alvarlega grein
fyrir þörfum sjáfarsiðufólks, og láta
ekki glepjast af því, þótt vel veið-
ist. Afkoma þess er ekki nema að
litlu leyti* undir veiðinni komin^
með því skipulagi sem óðum er
að ryðja sér til rúms. Daglaun
eða mánaðarpeningar reynast sjald-
an haldgóður fengur, séu þau há^
fylgir eyðsla og sóun í tilsvarandi
hlutföllum, og reynsla er að kom-
ast á um það hér eins og annar-
staðar, að menn láta að miklu
leyti hverjum degi nægja sina þján-
ingu um að sjá sér og sínum far-
borða. Háu launin sem skapast af
samkepni stórútgerðarmanna, leiða
af sér dýrtíð, og sú dýrtíð kemur
ekki hvað léttast niður á pyngju
sjómanna og verkafólks í sjávar-
plássum.
Af því sem nú var sagt er þaö
einnig Ijóst, að enginn sannur
að ýmsu leyti, en hún hefir einn
stóran galla er eg hræddur um,.
þann nefnil., að það deyfi ábyrgðar-
tilfinninguna hjá verkfræðingunum,.
en hana þarf einmitt að skerpa,.
svo að þeir geti ekki sóma síns
vegna látið neitt sjást eftir sig sem
lakara er en ætla mætti af hverj-
um meðalgreindum manni ólærð-
um.
í upphafi þessa máls mintist eg
á tvær stefnur í vegagerðinni aðra
þá, að vanda vegina þegar frá
byrjun sem best, og hina þá, að
láta minna nægja, og af því eg
verð að álíta, að landsjóðs vega-
gerðinni sé (líklega með vilja)
hagað eftir þeirri síðarnefndu, þá
finn eg ekki ástæðu til, að segja
neitt verulegt um sjálfa vinnuna.
Þó má vel geta þess, að fremur
sýnist hún bera þess vott, að hugs-
að sé um, að vanda hana betur
nú í seinni tíð, t. d. er algerlega
farið að steypa hellur yfir rennur,
heldur betur einnig vandað til
ofaníburðar, þó má það enn ekki
tæpara standa á köflum og kemur
fyrir, að gleymist eða vinst ekki