Tíminn - 25.09.1919, Blaðsíða 3

TIMINN
307
til umræðu, og heldur ekki hinir
hv. samnefndarmann mínir, því að
þá hefðu þeir ekki mælt með
henni. Á rólegum tímum álít eg
minni hættu að stíga þetta spor,
sem tillögumennirnir vilja láta
þjóðina stíga,' en á óaldartímum.
Á óaldartímum verða menn að
vera varkárari.
Eg varð sannast að segja hálf
undrandi, þegar eg sá, að tillaga
þessi var fram komin, borin fram
af nær því hálfri neðri deild. Fjöldi
stórmála eru nú á dagskrá þings-
ins, og eru sum þeirra svo erflð,
eða að minsta kosti eitt þeirra,
að engin líkindi eru til að þetta
þing ljúki því. En þessi tillaga sem
11 hv. þingdeildarmenn bera fram
fjallar um mál, sem i raun og veru
er mikiu stærra mál, en nokkuð
hinna annara mála er, sem þelta
þing hefir haft til meðferðar. Þetta
þykir mér því undarlegra, þar sem
engin rödd frá þjóðinni i þessa
átt, mér vitanlega, hefir borist til
þingsins þessi síðustu ár.
Hv. deild vildi fara virðulega
með þetta mál, sem við var að
búast. Hún skipaði því sérstaka
nefnd í málið, og ætlaðist vitan-
lega til að þessi nefnd athugaði
málið Og ræddi það ítarlega. En
hv. meðnefndarmönnum minum
hefir auðsjáanlega þótt það óþaifi.
Einn nefndarmanna semur nefndar-
álit, les það upp fyrir nefndinni
og 4 nefndarmenn undirskrifa það
þegar. Til þessa máls hefir nefndin
varið til funda vart meira en einni
klukkustund. Hv. meirihluti þykist
víst hafa verið búinn að geralhuga
þetta mál áður.
Vil eg nú með nokkrum orðuiii
athuga nefndarálit hv. meiri hluta.
Meiri hlutinn segir að trúrnál séu
einkamál, en einkamál krefjist
frelsis, sem rikisvaldið megi ekki
blanda sér inn f, né leggja höml-
ur á, nema til skaðsemda horfi
ljósmynd« segja sumir með fyrir-
litningu. En þegar til lengdar lætur,
munu slíkar myndir þykja ger-
semar.
Stærsta, og að margra áliti, á-
hrifamesta myndin á sýningnnni
var hin stóra Heklumynd Þórar-
ins. Pað er kvöld, litið eitt byi <ð
að húma. Næst listamanninum ei u
vötn og skógar. Ljómandi falleg
tún og býli gægjast fram milli
skóganna og vatnanna. Lengra í
auslur sjást fell og hálsar við þjórsá.
Hekla gnæfir yíir þnu, klædd bla-
svörtum feldi hið neðra, en jökull
á hið efra. Kvöldroðinn gyllir suma
hnjúkana, en fjær drotnar húiiiið
og hjúpar landslagið og auslur-
himininn í dökkbláma. Myndin
sýnir Þórarinn eins hann er hú.
Efnið valið eins og honum þykir
best hæfa: Fagurt, blómlegt land,
málað með stakri nákvæmni. í
baksýn hrikalegt og tígulegt fjall.
En það er svo fjærri, að þess gætir
ekki mjög. Pó að fjallið sé ef til
vill aðalatriðið, þá gefur listamað-
urinn því ekki nema takmarkað
vald. Litirnir í þessari mynd, eink-
þjóðfélaginu eða öðrum einstak-
lingum þess. Eg er hv. meiri hluta
sammála um þetta, en eg sé ekki,
að af þessum ástæðum, þurfi að
aðskilja ríki og kirkju. Mér er ekki
kunnugt um, að þjóðkirkja okkar
leggi hömlur á trúarskoðanir manna.
Ef svo væri, myndi eg engu óá-
kveðnari skilnaðarmaður en meiri
hluti.hv. nefndar.
Meðan katólsk kirkja var ríkj-
andi hér á landi var hún ekki
þjóðkirkja í eiginlegum skilningi.
Hún var ófrjálslynd um trúmál;
miklu ófrjáslyndari en lúterska
þjóðkirkjan, sem eðilegt var.
Lúterska kirkjan er að nokkru
leyti bygð á trúfrelsi. Lúter bygði
kenningar sínar á samviskufrelsi,
en í kirkju þar sem samviskufrelsi
er fyrsli hyrningarsteinninn, þá er
skoðanafrelsi vitanlega annar hyrn-
ingasteinninn, trúarleg framþróun
þriðji hyrningarsteinninn og þar
af leiðandi trúfrelsi sá fjórði. Vit-
anlega heíir lútersku kirkjunni ekki
verið jafnan ljóst, á hvaða hyrn-
ingarsteinum hún er stofnuð.
Margir af trúarjátningarfrömuðum'
hennar og prestum hafa verið
þröngsýnir.
Meiri hlutinn segir, að ekki sé
um trúarbragðafrelsi að ræða, þar
sem einni kirkjudeild sé haldið
uppi af ríkinu. — Það er þó jafn-
an talið fylsta frelsi, þegar menn
mega tala og gera eins og þeim
sýnist. Eg hefi ekki orðið þess var,
að þjóðkirkja vor leggi bönd á
orð og athafnir manna. Hennar
vegna eru menn frjálsir með trú-
arskoðanir sínar, bæði leynt og
ljóst. Hið íslenska ríkisvald fyrir-
skipar mönnum ekki nein sérstök
trúarbrögð. En það er að sjá af
nefndaráliti háttv. meiri hluta, að
hann liti svo á, að svo sé.
Hv. meiri hluti kemur með all-
langa skýrslu um þau lönd, þar
sem aðskilin eru ríki og kirkja.'
um kvöldbláminn, eru nokkuð
sterkir. Jafuvel Þórarinn dregst
örlítið með straum nýja tírnans.
En náltúrugáfa hans, æsku-áhrifin
og löng æfing mun verða honum
meir en nóg vörn gegn freistingum
»þver handar-slefnunnar*.
þórarinn er enn á framfaraskeiði.
Hann er í flokki málaranna það
sem Kári var meðal vígamanna:
Ekki tröllaukinn á neinn veg, en
mjúkur, stæltur og fimur með af-
brigðum. Hann er elstur af okkar
núliina-lislamönnum, og hollur
brautryðjandi, nákvæmur, réttdæm-
inn og yfirlætislaus. Fyrir íslenska
1 ist verða áhrif hans beinlínis og
óbeinlinis, ekki metin réttilega, fyr
en tímar líða.
Einar Jónsson myndhöggvari átti
nokkrar höggmyndir á sýningunni:
Slandmynd af Birni Jónssyni, Nátt-
tröllið, Skýstrokkinn, Ingólf Arnar-
son o. fl. En sýnishornin voru afar-
lítil, sum skemd og illa meðfarin
af g< • mslu, og gáfu mjög slæma
hugi . <d um iistaverkin sjálf eins
og Einar heíir gengið frá þeim.
En von bráðar inun hann safna
En hvaða breytingu skilnaðurlnn
hefir haft í för með sér minnist
hann ekki á; hefir líklega ekki
verið því nógu kunnugur, sem
ekki var heldur von. En á þeirri
fræðslu hefði okkur verið meiri
þörf, en á ríkja-upptalningunni,
því að okkur er ekki nóg að vita
að riki og kirkja eru aðskilin í
sumum löndum jarðarinnar, við
verðum að vita reynslu þeirra, ef
okkur á að koma sú þekking að
nokkru gagni.
Að ríki og kirkja eru aðskilin i
Ameríku styður Iítið þá hugmjmd,
að oss sé nauðsynlegt að gera hið
sama. Meiri hlutinn tekur það
réttilega fram, að þjóðkirkja hafi
aldrei verið í Bandaríkjunum. —
Ameríkumenn eru sambland af
öllum þjóðum jarðarinnar, sem
tilheyra öllum trúarbragðafiokkum
heimsins. þar sem svo er ástatt
getur þjóðkirkja vitanlega ekki ált
sér stað. Att öðru máli er að gegna
uin okkar litlu samfeldu þjóð, sem
er uppalin í sömu kirkjunni. En
það ber að athuga hvernig þessi
fríkirkja Ameríkumanna hefir
reynst. Ekki eru þær allar fagrar
lýsingarnar, sem hingað hafa bor-
ist af hinni íslensku lútersku frí-
kirkju í Kanada. Ekki sýnist á-
standið vera svo gott í henni, að
skiftandi væri á slíkri kirkju og
þjóðkirkju okkar, þólt hún virðist
áhrifalítil. Sú þekking, sem hingað
hefir borist um íslensku fríkirkj-
una í Kanada mun hafa fjarlægt
fríkirkju-hugmyndina mörgum hér
heima. Kirkjan þar hefir verið
þröngsýn æsingakirkja, er deilt
hefir um trúarjátningar. Henni
hefir og verið brugðið um það,
að vera verkfæri einstakra
manna.
Ekki er það alment álitið, að
Frökkum liafi nein blessun hloln-
ast af aðskilnaði ríkis og kirkju.
Og einhver þeirra mesti maður,
öllum sinum verkum í hið ný
bygða hús sitt á Skólavörðuhæð-
inni og ganga sjálfur frá myndun-
um. Verður þá tími og tækifæri
til að minnast þeirra nánar.
Ásgrímur hefir verið uppáhalds-
barn þjóðarinnar. Honum tókst að
sigra alla erfiðleika, fátæktina og
íslendings-einangrunina. Hvertsum
ar lá hann úti og glímdi við há-
jöklana, grænu hliðarnar, fossana
og stór-árnar. Fegar haustaði kom
hann til Reykjavikur með feng
sinn, fullgerði myndirnar og seldi
þær, því að jafnan voru nógir,
sem vildu eiga mynd eftir Ásgrím.
Og næsta vor var hann fyr en
varði, floginn aftur til jöklanna
og grænu hlíðanna.
Með þessum hætti var Ásgrímur,
fyr en varði, orðinn afbragðsmál-
ari, ekki sist með vatnslitum. Hann
málaði náttúruna eins og hún er,
með sönnum tilgerðarlausam drátt-
um. Ásgrímur var meira »self-
made« málari, heldur en Þórarinn,
hafði minna gengið í skóla hjá
Dönum, og lakar sætt sig við stíl
þeirra. Ásgrimur var háfjalla-barn.
hefir látið í Ijósi, að hann vilji
aftur sameina ríkið og kirkjuna.
Þá talar meiri hlutinn um, að
Rússar og Ungverjar hafi nú að-
skilið ríki og kirkju. Ekki ælti það
að vera okkur nein hvöt i þessu
máli, þótt byltingaflokkar þessara
landa hafi nú komið þessu til vegar.
Við munum vart vilja telja allar
þær breytingar hollar, sem eru að
gerast í þeim löndum.
Þá tekur meiri hlutinn það fram,
að jafnaðarmenn í Damnörku,
Noregi og Svíþjóð hafi mál þetta á
stefnuskrá sinni. Eg sé ekki, að
við þurfum að hafa þá fyrir neina
Ieiðtoga i þessu efni.
Þingið 1909 samþykli samskonar
lillögu og þessa. En þetta sama
þing stofnaði tvö biskupsembælti,
vígslubiskupsembætlin.
Um siðustu aldamót og fram til
1909 var talsverð frtkirkjuhrejrfing
í landinu, en siðan virðist hún
hafa mjög rnikið dofnað. Sýnir
þetta það, að þegar þjóðin fór að
hugsa sig betur um, hafi henni
ekki litist á breytinguna. Og hún
kæriY sig áreiðanlega ekkert um,
að stjórnin fari nú að vasast í
þessu máli. Ella myndi hún hafa
rætt málið og skorað á þing og
stjórn til framkvæmda.
Meiri hlutinn segir í nefndar-
áliti sinu, að það séu sérstakar
ástæður fyrir hendi, er knýi oss
nú til að taka hreina afstöðu og
ákveðna til málsins. Þær ástæður
segir hann vera annarsvegar á-
standið i kirkjunni sjálfri, sundr-
ung og stefnu-breytingar, nýjar
hreyfingar og óskyldar lúterskunni,
æski menn því höftin leyst. —
Hin ástæðan sé fjárhagsatriðið,
sem nú þurfi sérstaklega að taka
afstöðu til, af því að nú sé verið
að ákveða laun embættismanna.
Annaðhvort verði að bæta launa-
kjör presta eða skilja að ríki og
kirkju. — Þessar sérstöku ástæður.
Jöklarnir voru uppáhald hans.
Þaðan kom honum magn og Ijós-
veldi í myndirnar, eins og Rem-
brandt sitt dularfulla Ijós frá himn-
um. Fyrir nokkrum árum var það
álit manna, sem kost höfðu átt
að kynna sér málaralist í öðrum
löndum, að Ásgrímur væri á góð-
um vegi með að vinna sér sæti
framarlega í fylkingu samtíðar-
málaranna.
En fyrir þá menn, sem mestar
mætur hafa á Ásgrími, varð«.sýn-
ingin dálítil vonbrigði. Að vísu
átti hann þar all-margar myndir
og vel gerðar. En þar vantaði fjöl-
mörg af hans bestu málverkum
frá fyrri árum. Og í öðru lagi hefir
orðið nokkur breyting á stíl hans,
sem ekki er til batnaðar.
Frá fyrri árum er til fjöldi snildar-
mynda eftir Ásgrím. Og líklega
flestar í eigu Reykvíkinga. Ef unt
hefði verið, að fá þær að láni,
hefði það bæði gert sýninguna
stórum fjölbreyttari, og þar að
auki verið auðveldara að átta sig
á þróunarsögu málarans sjálfs.
Sá sem þetta ritar, heldur að hann