Tíminn - 25.09.1919, Blaðsíða 1

TIMINN
að minsta kosti 80
blöð á ári, kostar 5
krónur árgangurinn.
AFGREIDSLA
i Regkjavik Laugaveg
18, simi 286, út um
land í Laufási, simi 91.
III. ár.
ReylyaYÍk, 25. september 1919.
71. blað.
Tvær stefir í skólamáliim.
Skólamál íslendinga eru enn á
gelgjuskeiði, og þeim af kennurum
landsins, sem mestan áhuga hafa
á þeim málum, kemur saman um,
að ef ekki verða gerðar stórfeldar
umbætur í kenslu hér á landi, mjög
bráðlega, muni þjóðin dragast aftur
úr í samkepni við aðrar þjóðir.
Höfuð-ókostur íslenskra skóla er
það, að þeir gera of lítið að því,
að búa nemendur sína undir lífið.
Og sumstaðar er samleiðinni milli
kennara og nemenda svo háttað,
að lærisveinunum finst námið vera
gert í págu kennaranna. Og ef þeim
líkar illa við lærifeður sína, liggur
nærri, að hefndin komi fram í því,
að læra lítið og illa. Pað þarf ekki
að fara mörgum orðum um það,
hve miklu illu slík viðbúð kemur
til leiðar.
Sennilega hefir ekki öllum Is-
lendingum komið í hug, að ein
höfuðástæðan til þessara galla á
mentastofnunum landsins, sumum
þeim helstu, er sú, að skólafyrir-
komulagið islenska, er lánað frá
þjóðum, sem búið hafa við harð-
stjórn og er gegnsýrt af þeim hugs-
unarhætli. Nær því öll islensk
skólamenning er fengin frá Dan-
mörku. En Danir hata aftur á móti
á flestöllum andlegum sviðum, og
einna helst í skólamálum, tekið
Pjóðverja til fyrirmyndar. En í
Þýskalandi var skólakennarinn að
mörgu leyti einskonar liðþjálfi, að-
stoðarmaður herforingjans um að
gera bina uppvaxandi kynslóð not-
hæfa til að hlýða blindum aga.
í Bandaríkjunum, Og að nokkru
leyti á Englandi, hefir skólafyrir-
komulagið verið miklu frjálsmann-
legra en á meginlandinu. Það hefir
verið einn liður í lýðstjórn þessara
landa. Fyrir Bandaríkjamanninum
vakir það fyrst og fremst að ala
upp góða, sjálfstæða borgara. Og
kennararnir og foreldrarnir hjálp-
ast að því starfi. Kennarinn skoð-
ar sig ekki eins og einvalda í há-
sæti yfir nemendum sínum. Hann
er í einu vinur þeirra, þjónn þeirra,
eldri bróðir og fræðari. Hann þarf
ekki svipu þrælsóttans til að láta
hlýða sér. Lærisveinarnir láta sér
ekki detta í hug að þeir vinni i
hans þágu. Þeir eru að búa sig
nndir lifið. Og þeir eru þakklátir
þeim manni, sem í einu fræðir þá
og vekur, miðlar þeim af sinni
reynslu, 'og lætur þá jafnframt
venjast við alla þá sjálfsljórn, sem
þeir eru frekast færir til að nota.
íslendingar hyggjast vera lýð-
frjáls þjóð. En alt frelsi er tómt
hjóm, nema einstaklingarnir séu
því vaxnir að nota það réttilega.
Börnin eru framtíðin. Sé unga kyn-
slóðin alin upp i mentastofnunum
sem eru lánuð frá einvalds og her-
kúgunarlöndum álfunnar, þá verð-
ur áframhaldandi ósamræmi milli
undirbúningsins* og lífskjaranna.
Nánari athugun mun sýna að við
höfum i skólamálum meira að
sækja vestur en austur um haf.
Kirkjaa og spírítisiini.
Prjár bækur.
Bóka-markaðurinn virðist ætla
að auðgast um margar óvenjulega
góðar bækur i haust, en það mun
vera rétt til getið, að þær þrjár,
sem hér verður nú getið, muni
verða mest lesnar og vekja mest
umtal og umhugsun — og þær
verðskulda það
Ein þeirra kemur nú út í annað
sinn: Kirkjan og ódauðleikasann-
anirnar, eftir Harald prófessor Ní-
elsson. Er hún aukin um tvær
prédikanir. Fvrri útgáfan hefir selst
upp á rúmuin tveim árum, og er
það besti mælikvarðinn. Síra Har-
aldur er fyrir allra hluta sakir
mestur kennimaður, þeirra sem nú
lifa á fslandi. Þótt ræður hans séu
áhrifaríkastar þá er hann flytur
þær sjálfur, þá njóta þær sín og
fyllilega við lestur. Þær sameina
fullkomna fegurð að forminu til
og postullegan eldmóð, mælsku og
sannfæringarkraft. Söfnuður síra
Haraldar nær nú yfir alt ísland
og hverri nýrri bók sem frá hon-
um kemur er tekið opnum örm-
um.
»7Yú og sannanira. heitir önnur
bókin, eftir Einar H. Kvaran. það
eru alls tíu fyrirlestrar, sumir áður
prentaðir i tímaritum og blöðum.
Þeir eru allir »hugleiðingar um
eilífðarmálin«, að mestu fræðsla
um sannanirnar fyrir framhaldi
lífsins, svo og um sálarlíf manna
yfirleitt séð í ljósi þeirra sannana
og tilrauna og loks, einkum í síð-
asta fyrirlestrinum, vikið að af-
stöðu kirkjunnar til málsins, liér
á landi og erlendis.
Mun þetta vera fyrsta bókin,
sem út kemur frá hendi þessa al-
kunna höfundar, sem ekki er skáld-
rit. En svipurinn á bókinni er
öldungis sá sami og fyrri ritum
hans.
Það er að bera í bakkafullan
lækinn og alveg þýðingarlaust, að
ætla sér að skrifa ritdóma um
bækur þessara höfunda. þær verða
Iesnar af langsamlega flestum hér
á landi, sem annars lesa nokkra
bók. Menn fjölyrða ekki um það,
sem allir vita og viðurkenna.
Þriðja bókin, Út gfir gröf og dauða,
er þýdd úr ensku og er höfundur-
inn merkur prestur. Sig. Kristófer
Pétursson þýðir og er hann al-
kunnur afbragðs þýðari. Ber bók-
in þess og glöggar menjar.
Bókin er í þrem aðal-köflum:
1. Vitnisburður heilagrar ritn-
ingar. Er í þeim kafla vikið að
kenningum bibliunnar um annað
líf, einkum nýjatestamentisins, og
sérstaklega talað um upprisu Krists.
2. Vitnisburður mannlegrar
reynslu. Eru þar sagðar afar-
margar sögur um dularfull fyrir-
brigði á liðnum öldum, sem sterk-
lega styðja hina kristnu trú um
framhald lífsins.
3. Vitnisburður rannsókna vorra
tíma, og er í þeim kafla vikið að
þeim vísindalegu sönnunum, sem
fengist hafa á síðustu árum fyrir
framhaldi lífsins. Og loks kemur
samanburður, þar sem höfundur
sýnir hið fylsta samræmi milli
lcenninga biblíunnar og reynslu
mannkynsins annarsvegar, og sann-
ana vísindanna hinsvegar:
Tilgangur höfundar kemur skýrt
fram í fyrstu orðum bókarinnar,
sem eru þessi:
»Eg rita þessa bólc af því, að
það er hjartfólgin ósk mín og þrá
að fá veitt þeim mönnum upprisu-
gleðina, sem liafa annað hvort
aldrei öðlast hana, eða þekkja
hana að svo litlu leyti, að hún
hefir ekki veitt þeim verulega hugg-
un í Hfinu, svo að þeir hafa því
orðið óvissunni og efasemdunum
að bráð«.
F*að er enginn vafi á því, að
höf. nær þeim tilgangi, eða veitir
a. m. k. mjög sterkan stuðning
um, að fjöl-margir reyni að afla
sér þeirrar eilífðar-vissu, sem bókin
boðar.
t*essar þrjár bækur munu meir
glæða andlegt líf á þessu landi, á
nálægum tíma, en allar húslestra-
bækur til samans og þótt mikið
væri lagt ofan á. þær munu hvetja
fjölmarga til sjálfstæðrar íhugunar
um eilífðarmálin. Þær munu verða
kristinni trú og kristilegu líferni
til hins mesta styrks.
Útrétt bróðurhönd.
Forgöngumenn spírítismans hafa
mikið að því gert, að úlbreiða
þekking á inálinu, bæði með fyrir-
lestrum viðsvegar um land og með
ritgerðum. En með útgáfu þessara
þriggja bóka í einu, hefia þeir
stærstu sóknina, sem þeir hafa
hafið enn. Og það er alveg vafa-
laust, að hennar mun sjá stað.
Eitt þýðingarmesta atriðið fyrir
þjóðfélagið, er afstaða þessarar nýju
hreyfingar til þjóðkirkju landsins.
Kemur sú afstaða mjög glögt
fram í öllum bókunum. Henni má
lýsa með tveim orðum. Hún er,
eins og að ofan segir:
Útrétt bróðurhönd.
Það ræður að líkindum, að svo
er því varið um síra Harald. I
fyrirlestrinum, sem hann sérstak-
lega ber fram varnir gegn árásun-
um, sem hann varð fyrir, kemst
hann meðal annars svo að orði:
»Eg finn mig eiga heima í Iú-
tersku kirkjunni, þvi að tilveru-
réttur hennar, sem sérstakrar kirkju-
deildar byggist á því, að hún hefir
haldið uppi hugsunar- ogsamvisku-
frelsinu. Eg trúi þvi eigi, að hún
sé nú þar komin, að hún þoli eigi,
að menn beri sannleikanum vitni.
Sé ástandið orðið slíkt, læt eg
heldur vísa mér á dyr, en að eg
breyti móti samvisku minni. Sjálf-
ur Lúter taldi það ekki ráðlegt«.
Al-kunnug eru mörg orð önnur,
frá sama höf., sem benda ótvírætt
í sömu átt.
\
Einar H. Kvaran lætur mjög
hið sama i ljós.
Hann segir meðal annars:
»Eg minnist þess ekki, að neinn af
leikmönnum þessa lands hafi farið
öllu hlýlegri orðum um kirkjuna en
eg hefi þrásinnis gert á prenti. Eg
minnist þess ekki, að aðrir hafi
látið uppi meiri skilning á örðug-
leikum prestanna, né talað um þá
af meiri samúð. Mér hefir ekki
dulist og dylst ekki, hve góðan
þátt prestar hafa átt í þjóðlífi þessa
lands. Mér hefir ekki dulist og
dylst ekki, hve óumræðilega mikils-
vert það er, að til er alheimsstofn-
um, sem hefir það markmið — þó
að misjafnlega gangi um frarn-
kvæmdirnar eins og aðrar athafnir
okkar mannanna — að reka er-
indi Jesú frá Nasaret. Mér hefir
ekki dulist og dylst ekki, hve
mikilvægt það hefir verið fyrir
þessa þjóð, að grein af þessari
stofnun, hefir verið á þessu iandi
meira en 900 ár. Mér hefir ekki
dulist og dylst ekki, að óteljandi
grúi íslenskra sálna hefir átt henni
óendanlega mikið að þakka, bæði
þessa heims og annars. Svo að
það er fjarri mér að sýna henni
fjandskap«.
Enn segir hann:
«Eg hefi þá sannfæring að prest-
ar þessa lands hafi á öllum öldum,
síðan kristni kom hingað, unnið
ómetanlegt menningarstarf. . . . Mér
skilst ekki að mikið hefði orðið úr
guðstrúnni og eilífðarvonunum og