Tíminn - 14.02.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sstrtíu blðð á ári
kostar tíu krónur ár-
gatigurinn.
AFGREWSLA
i Regkjavík Laugaveg
17, simi 286, út um
land i Laufási, simi 91.
IV. áFo
gretar og golchevickar.
Eftir að Bolchevickar tóku við
völdum á Rússlandi gerðist brátt
mikill fjandskapur með þeim og
Vesturþjóðunum Bretum og Frökk-
um. Rússnesku bændurnir voru
orðnir fullsaddir á ófriðnum. Þeir
þráðu frið. Og Bolchevickar vildu
líka frið, fyrir það, að þeir töldu
sitt verkefni að breyta þjóðfélaginu
heima fyrir, en ekki að efla til
landvinninga frá öðrum þjóðum.
Þess vegna var það fyrsta verk
Bolchevicka, að semja frið við
Þjóðverja. Þessu reiddust Banda-
menn og settu lið á land norður
við Hvítahaf, og herjuðu á Lenin
og stjórn hans. Létu þeir í fyrstu
sem eigi yrði hætt þeim leiðangri
fyr en yfir lyki með her þeirra og
Bolchevickum. Samhliða þessu
studdu Bandamenn bæði beint og
óbeint þá rússneslcu hershöfðingja
sem sóttu að Bolchevickum bæði
austan úr Síberiu, vestan úr Eystra-
saltslöndum og suðvestan úr Ukra-
ine. Voru þeir allir keisarasinnar,
og þóttust frjálslyndir menn i Rúss-
landi þess fullvissir, að ef þeim
yrði sigurs auðið, væri það hið
sama og að setja hið illræmda
keisaraveldi i hásæti aftur. Þessi
ótti við innrás aðkomuhermanna
í landið, þjappaði rússnesúu þjóð- /
inni saman. Fess vegna sigruðu
Bolchevickar hvarvetna þar sem
þeir áttu i höggi við vopnaða féndur.
Bretar höfðu borið hita og þunga
dagsins með fjárframlög til þess-
arar styrjaldar. Hafa all að því
2000 miljónir króna sokkið í þá
hít. Samt kröfðust enskir íhalds-
menn og þeirra blöð að stríðinu
við Rússa yrði haldi áfram þött
árangurinn yrði minni en enginn.
Snemma í vetur hélt Lloyd
George ræðu mikla, þar sem hann
gaf ótvírætt í skyn að Bretar yrðu
að breyta um stefnu í Rússlands-
málum. Mátti lesa milli línanna,
að honum þætti ófær styrjaldar-
leiðin. Asquith og fleiri merkir
menn tóku í sama streng. Var síð-
an afráðið að kalla heim hið skjót-
asta herleifar Breta frá ströndum
Hvítahaf§ins.
Margar ástæður hafa knúð Breta
til þessarar ráðabreytni. Bæði þeirra
eigin her, og hinir rússnesku um-
rásarflokkar hafa beðið lægra hlut
í skiftum við Bolchevicka. Styrj-
öldin var afskaplega dýr, en land-
ið hinsvegar févana, og mátti eigi
á bæta með eyðsluna. Enn fremur
er bæði gömul og ný reynsla fyrir
þvi, að erfitt er fyrir útlendan her
að sækja langvegu inn í Rússland.
Mátti sjá af fenginni reynslu að
seint yrðu Bolchevickar unnir með
útlendum herafla, enda hafði það
verið von ihaldsmanna í Vestur-
löndum, að innanlandsstyrjöld
kæmi Bolchevickum á kné, ef
féndur þeirra væru sluddir með
vopnum og fjárafla. En samt eru
ótaldar þær tvær ástæður sem
þyngstar uröu á metunum hjá
frjálslynda flokknum enska, og
verkamönnum, og urðu þess vald-
andi að báðir þessir flokkar kröfð-
ust þess, að hætt yrði fjandskap
við Bolchevicka. Asquith og hans
menn héldu því fram, að Bretar
hefðu jafnan virt sjálfsákvörðunar-
rélt annara þjóða, og talist leggja
mikla áherslu á það við gerð frið-
arsamninganna. Ef Rússar vildu
hafa sameignarríki, þá væri það
á ábyrgð þeirra sjálfra. Aðrar þjóð-
ir, síst þær sem leldust vera frelsis-
gjarnar, gætu sætt sig við slíka til-
hlutun um einkamálefni annars
ríkis.
En að líkindum hefir þó mót-
staða verkamanna gegn Rússlands-
herferðinni] orðið þyngst á metun-
um. Enskir verkamenn munu að
vísu alls ekki hyggja á byltingu,
að dæmi Bolchevicka. En þó að
þeir vilji beita öðrum aðferðum,
vilja þeir þó ekki úthella blóði
sínu, og eyða fjármunum þjóðar-
innar í baráttu, sem þeir telja háða
í þjóustu andstæðinga sinna. Allir
þessir þættir samanlagðir hafa leitt
til þess, að Bretar hættu hernaði
gegn rússnesku sameignarmönnun-
um. En því spá sumir andstæð-
ingar Bolchevicka, að friðurinn
verði hættulegri veldi þeirra, heldur
en undanfarnar styrjaldir.
Hægri og vinstri.
í þessu blaði hefir margoft verið
bent á það, að brátt hlytu að
myndast stjórnraálaflokkar hér á
landi um innanlandsmál. Nú er
margt það að gerast, sem hlýtur
að flýta fyrir þessu nýja skipulagi.
Á undanförnum þrem árum voru
framsóknar og langsum flokkarnir
minstir af þingflokkunum, en þó
hafa þeir haft meiri áhrif á stjórn-
málalífið heldur en samsvarar
mannfjölda. Það stafaði af því að
þeir flokkar báðir voru ungir og
áttu eftir að framkvæma hugsjónir
sínar. Hinir tveir gömlu flokkarnir
voru búnir að ná í höfn eftir
unnið dagsverk.
Flestum lesendum þessa blaðs
er kunnugt um deiluna sem staðið
hefir milli Tímans og Framsóknar-
flokksins annarsvegar, en Vísis, lsa-
foldar og langsara hinsvegar. Einn
þáttur þeirrar deilu er verslunar-
inálið. Tíminn hefir viljað hafa
stóra og góða landsverslun á striðs-
árunum, en á friðartímum sam-
vinnufélög til að gera verslunina
heilbrigða. Langsarar vildu helst
enga landsverslun, eða þá illa og
ófullkomna, eins og þeir höfðu
hafl hana meðan þeir fóru með
völd. Samvinnufélögin finna ekki
náð fyrir augum þeirra. Langsarar
vilja að milliliðirnir græði sem
mest á almenningi. Hvorki frjáls
samtök eða aðgerðir ríkisvaldsins
mega vernda almenning. Ekki einu
sinni þegar óvenjuleg dýrtíð, og
jafnvel hungursneyð vofir yfir þjóð-
inni, eins og var á stríðstímunum.
Annar flokkurinn litur á heild
og hagsmuni allrar þjóðarinnar.
Hinn vill fórna almenningsheill
vegna fámennra stétta, sem á að
hirða uppskeruna af alþjóðar
vinnunni.
Þessi skoðanamunur nær ekki
að eins til hinna fjármunalegu að-
gerða. Annar flokkurinn hefir sett
sig í andstöðu við óhæfa þjóna
þjóðfélagsins, óreglusama embættis-
stélt, og sérdræga þjóðfulltrúa.
Hinn flokkurinn hefir varið spill-
inguna, alveg eins og hann hefir af-
sakað misnotkun verslunarvaldsins.
Nú gerist margt sem bendir til
að gömlu flokkarnir Heimastjórn
og Sjálfstæði verði að leysast upp
að talsverðu leyti. Sumir menn í
báðum þeim flokkum eiga flull-
komna samleið með Framsóknar-
flokknum. Sumir aftur með langs-
um. En það er sama og að segja
að sumir verði vinstri en aðrir
Reykjavík, 14. febrúar 1920.
hægrimenn, eins og þau heiti þýða
í stjórnmálalífi þingræðisþjóða.
Nú er verið að reyna að mynda
nýja stjórn. Sennilega gengur það
ekki greiðlega. Og ef spá mætti
eftir líkum, verður það ekki unt,
fyr en þingmenn í heild sinni eru
búnir að gera sér ljóst hvorri aðal
stefnunni þeir fylgja. Sumir munu
halda að unt sé að fara milliveg,
fresta upplausninni, tefja það sem
eðli málsins er að knýja fram. En
bæði mun sú leið ófær, enda tæp-
lega sýnilegt, hvað innist við frest-
un. Ef málið er skýrt blátt áfram
þá er að eins um tvent að velja:
Eiga langsarar að vera undir eða
ofari á? Á singirnis- eða samhjálp-
arstefna að móta íslenskt stjórnar-
far á komandi árum? . ,
fólurtilrm mel vothey.
Eftir Halldór Vilhjálmsson skólastj.
---- (Niðurl.)
Hálfflokkurinn var hraustur all-
an tímann, en af votheysánum
fengu þrjár skitu, 2 þó að eins
snert og batnaði strax aftur. Önn-
ur léttist um 1 pund og náði því
á næstu viku, hin misti 4 pund á
viku, en náði aftur 2 þeirra á
næstu viku, þriðja ærin varð tals-
vert veik. Léttist um 8 pund 7.—
14. febr., en var búin að ná aftur
6 þeirra eftir hálfan mánuð og þá
heilbrigð orðin.
Eins og taflan ber með sér létt-
ast votheysærnar mest fyrsta hálfan
mánuðinn, eða 15 pund en þar af
á veika ærin 8 pund, Úr því bala
þær ótrúlega, enda mundu menn
hafa kallað það »viðhaldsfóður«,
svo fijóar og góðar virtust þær.
Enda ekki ósennilegt, að mestur
hlutinn af þessum þrem pundum,
sem votheysærnar voru léttari,
staíi af meira gori, en ekki minni
holdum.
Af þessum ‘ 5 ám var að eins
ein nr. 14, sem hafði verið í al-
votheysflokknum árið áður. Hún
veiktist þá, en var nú frisk allan
tímann og léttist að eins um 1
pund tilraunatímann.
Á þessari einu á er ekkert að
byggja, en rétt er að veita þessu
atbygli fyrir síðari rannsóknir, ef
ske kynni að þetta væri bending
um, að ærnar vendust votheyinu.
f þetta sinn var tilrauna ánum
beilt sein öðrum ám. Var verið
að reyna að gæta að því, hvort
beitin hefði nokkur áhrif, sérstak-
lega á votheysærnar, en sökum
þess, að ekki var hægt að beita
að staðaldri vegna illviðra, var
engan ábjrggilegan árangur hægt
að fá.
Tilraunin stóð yfir í 72 daga.
Beitt var í 30 daga og fullur V*
hluti eða 7 kg. af þurheyi dregin
af hverri á og hlutfallslega jafnt
af votheyinu. Ærin hefir því feng-
ið þennan tíma 65 kg. af þurheyi
eða 214 kg. af votheyi.
Helstu bendingar:
1. Það virðist vera óhætt að
gefa sauðfé (og öðrum skepnum)
hálfa gjöf af votheyi, jafnvel þó
það sé eklci vel gott.
2. Sauðfé virðist þola votheys-
gjöf misjafnlega vel. Er ekkert
undarlegt við það. Menn þola mis-
jafnlega mat, þótt góður sé talinn.
3. Það virðist samt ekkert neyð-
arúrræði að gefa sauðfé tómt vot-
hey, jafnvel um lengri tíma, —
líklega allan veturinn — sé vot-
heyið vel gott, sœthey ekki súrhey,
og fénu sé jafnframt beitt.
4. Góð votheysverkun virðist
fullkomlega jafnast á við bestu
þurheysverkun eða sauðféð (skepn-
ur) hagnýtir sér betur fóðrið, sé
allmikill hluti þess vothey. Sbr.
hálfflokkinn 1919.
5. Sauðfé þarf ekki vatn að
drekka i innistöðu, þegar minsta
kosti hálfur hluti fóðursins eða
meira er vothey. Sparast þar vatns-
burður eða brynningar í vondum
veðrum og þar af leiðandi fóður-
eyðsla, sem getur orðið ótrúlega
mikil, þegar vatn og veður er kalt.
Dregur þetta ærið úr þeim örðug-
leikum, sem sumir óhagsýnir menn
þykjast hafa af votheysgjöfinni,
6. Eitt kg. af góðu þuru star-
heyi virðist vera viðhaldsfóður
handa kind, sem vegur 50 kg.
7. Snögg fóðurskifti eru hér sem
annarsstaðar mjög varhugaverð.
Þarf viku til hálfan mánuð að
smá auka votheysgjöfina, ef gefa
skal mikið í einu og sérstaklega
ef votheyið er ekki vel gott. Af
sömu ástæðu er rangt að gefa
mjög misjafnlega mikið af því frá
einum degi til annars. Sé fénu
beitt, en þó eitthvað gefið með af
heyi, er best að hafa mikinn hluta
af því vothey og það^sem jafnast,
en mismuna heldur á þurheyinu.
Skemmist þá ekki votheyið í tótt-
inni, ef nálega daglega er af því
tekið.
Eg tel votheysgerð og notkun
svo mikið nauðsynjamál fyrir ís-
lenska bændur — bæði til þess
að forða heyi undan skemdum,
spara vinnuafl um hásláttinn, gera
fóðrið auðmeltara, lystugra og holl-
ara, því að heyið er riklaust, og þvi
vörn gegn ýmsum sjúkdómum, sem
sé: heysýki, lungnaveiki í mönnum
og skepnum, sennilega lungna-
ormaveiki o. fl., draga úr þurheys-
gjöf, auka beitþolni, tryggja bú-
stofninn o. s. frv. — að það væri
ómetanlegt tjón fyrir landbúnaðinn
ef votheysgerð hnignaði nú aftur
fyrir óhagsýni manna og dáðleysi
þeirra, sem með það eiga að fara.
Menn kvarta mest um það hve
erfitt sé að fara með votheyið og
óþokkalegt. Fyrri liðurinn er sann-
ur, votheyið er þungt í vöfum, en
þess ber líka að gæta, að skepn-
unni er eðlilegast að fá vatn sitt
einmitt i fóðrinu (sbr. grængresið
á jörðunni). Seinni liðurinn er því
að eins sannur, að volheyið sé
súrt og skemt og sóðalega, rata-
lega með það farið. Af velverkuðu
votheyi er ilmandi brauðlykt og
ólíkt þokkalegra en þurheyið, sem
oft er myglað og fult af ryki.
Sjálfsagt er að hafa votheys-
tóttir áfastar við peningshús og inn-
angengt í þær, þar sem þvi verðuf
við komið. Loftbrautir mætti leggja
beint úr tóttinni í peningshúsin,
þá væri hvorki um erfiði eða óþrif
að ræða.
Best er óefað að hafa sem mest
af gryfjunni í jörðu. Heyið gerjast
betur, minni veggskemdir, sem eng-
ar þurfa að vera og heyið frýs
síður á veturna. Þess vegna verð-
ur oft að flýja i hóla eða halla
með gryfjuna. Oft má hafa dyr á
Ioftvegg, en sé gryfjan öll í jörðu,
má hafa gryfjuna vlðari, en þá
ögn grynnri. Sumir streytast við
að bera votheyið i hripum á bak-
inu upp úr tóttinni. Það er svipað
6. blað,
og með svipuðum árangri, eins og
þegar Molbúar voru forðum að
bera sólskinið inn í bæinn.
Betra er að hafa smávindu á
þakinu, líkt og menn hafa alment
á brunnum, eða trönu yfir þak-
gatinu með t. d. einskorinni blökk
að neðan og tvískorinni að ofan,
er þá auðvelt að lyfta bundnum
bagga, poka eða hripi upp úr
gryfjunni. Þar sem tvær gryfjur
eru saman, má úlbúa vandaðri
lyftivél — eins og lýst er í votheys-
ritgerð minni, — og snúa henni á
vixl yfir opin. Aka síðan heyinu
í húsin á sleðagrind, hjólbörum,
kerru, eftir heymagni og vega-
lengd.
Aðalvandinn við sjálfa votheys-
gerðina er það, að ná hæfilegum
hita í alt heyið 50—55° C., að
rífa sundur heyið úr böggum og
saxi og dreifa jafnt í tóttina, þó
þannig, að ávalt sé nokkur kúfur
í miðju, þá frá er gengið. Svo
næst þegar komið er að gryfjunni,
sé minsta kosti jafn hátt í miðju
og út við veggi. Út við veggi er
núningsmótstaðan mest og kaldast.
Þar sigur minst, þarf þvi að troða
nckkuð. f miðju hitnar meir og
sígur meira. Komi dæld í miðjuna,
sígur frá veggjum, loft kemst að
og skemmir. Sé miðjan hærri, jafn
kúfur frá veggjum, sígur heyið
niður og út -að þeim. Verða þá
miklu minni veggskemdir. Heyið
á að vera nýslegið og döggvott,
sérstaklega úthey, þegar það er
látið í gryfjuna, og getur naumast
verið of blautt. Mjög blautt hey
fellur betur saman, hitnar síður
og þarf minna farg.
Farg skal fyrst látið út við veggi,
síðast í miðju. Venjulega mun það
nægja, nema að heystaðan sé því
lægri, að láta vænt hnullungsgrjót
á hevið, svo hvergi sjái í það.
Tvöfalda steinaröð. Betra er að
hafa of mikið en of lítið farg.
Þar sem skepnur erU óvanar
votheyi, er best að taka fargið að
eins ofan af litlum hluta gryfj-
unnar. Ná í góða tuggu og dreifa
henni einni saman vel sundur-
táinni á sópaðan garða, eða jötu,
að kveldi dags. Mun hún þá horfin
í skepnurnar að morgni.
Þegar skepnur hafa lært á.tið —
nú, þær þurfa líka tírna til þess,
að læra að éta grænt þurhey —
og komnar á gjöf, má taka grjótið
ofan af stærra svæði eða jafnvel
allri gryfjunni, sé hún ekki mjög
stór, en þá þarf helst að taka dag-
lega, eða annan hvorn dag, ofan
af heystöðunni. Gætið þess, að
rekjur safnist ekki fyrir, því alt
er hey í harðindum.
Að svo mæltu óska eg löndum
mínum þeirrar blessunar, að vot-
heysverkun aukist og dafni og
komist inn á hvert bændabýli.
Alþingiskosning fer nú fram í
Reykjavík á Iaugardaginn kemur
21. þ. m. Hefir Jakob Möller þeg-
ar lýst því yfir, að hann bjóði sig
fram aftur, og er þegar orðinn
mikill undirbúningur af hálfu
stuðningsmanna hans.
Sfcerling kom hingað í morgun
kolalaus, var á leið til Seyðisfjarð-
ar til þess að byrgja sig þar kol-
um til utanfarar, lenti í ofviðri
við Pörtland, og tók það um of
upp á kolabirgðir skipsins til þess
að það trejrstist til að halda áfram
ferðinni.
I