Tíminn - 14.02.1920, Blaðsíða 2

22
TÍMINN
Utan úr heimi.
Itússland.
VI.
Gerbyltingamennirnir hugðust nú
að vinna það með mannvígum,
sem eigi hafði tekist með fortöl-
um. 1879 gáfu þeir út stefnuskrá
síua. Þeir heimtuðu fullkomna lýð-
stjórn Rússum lil handa, ótak-
rnarkað mál- og félagsfrelsi, að
hver bygð yrði sameigu ábúenda,
en verksmiðjurnar verkamanna.
Keisarastjórniuni var nieð boðskap
þessum sagt stríð á hendur, og
fullkomlega gefið í skyn, að þau
ein sár yrðu veitt, að eigi þyrfti
umbanda við. Níhilistar gerðu ráð
fyrir, að stjórnin og aðallinn myndi
því að eins sleppa valdi sínu og
sérréttindum, að ótli uin líf og limi
yrði valdalönguninni yfirsterkari.
Hvert morðið rak annað. Sérstak-
lega urðu yfirmennirnir í »Þriðju
deild« háskalega fyrir barðinu á
byltingarmönnum. En allir óvin-
sælir einbættismenn og herforingjar
gátu jafnan búist við að láta lífið
fyrir sprehgikúlum, skammbyssum
eða rýtingum byltingarmanna. —
Styrjöld þessi var örþrifaráð og
leiddi eigi til þess sem ætlað var.
Þvert á móti beilti stjórnin æ meiri
kúgun og harðræði.
Einn hinn frægasti af gerbyltinga-
mönnunum var Mikael Bakunin,
sem stundum hefir verið kallaður
apostuli eyðileggingarinnar«. Hann
sætti sig ekki við minna en það,
að brotin væri niður hverskonar
stjórn og hömlur þjóðfélagsins.
Draumsjón hans var sú, að hver
maður stjórnaði sér sjálfur, og
lifði réttlátlega i sambúð við ná-
unga sina fyrir innri hvöt, en ekki
vegna hræðslu við lögin. Bakunin
var mestan hluta æfi sinnar í út-
legð eða dýflissu. Hann var eitt
sinn dæmdur til dauða. Móðir
haus fór þá á fund keisarans og
bað syni sinum griða. En það var
ekki um kost. Keisarinn strikaði
sjálfur yfir nafn hans á lista
yfir marga fauga, sem átti að náða,
og sagði við móður hans: »Sonur
yðar hefir meir fyrir sér gert en
svo, að brot hans verði nokkurn
tima fyrirgefin«. Litlu siðar tókst
Bakunin þó að flýja úr fangelsinu
og komast til útlanda.
Annar níhilisti, er nefndi sig
Sergius Stepniak, myrti yfirmann
»Þriðju deildar«, komst undan lil
Ítalíu, og ritaði þar mikla bók
um slarfsemi íélaga sinna. Ung
mentakona, Vera Zasúlitch, sem
gerst hafði Níhilisti, meðan hún
var í skóla, reyndi að ráða af
dögum Trépov hershöfðingja, yfir-
Prtít Apt I. Bjarnason.
Á. H. B. er eun þá að stumra
yfir griplukenningum sínum og í
sambandi við þær, fer hann nú
að hæ!a Mc Dougali á hvert reipi.
Maður skyldi síst ætla, að hann
hefði farið að styðjast við hann.
Það kveður líka nokkuð við ann-
an tón bjá Á. H. B. en í fyrir-
lestrinum sæla. Þá var Mc Dou-
gall ekki á marga fiska, þá voru
»rangar fullyrðingar« hjá Mc Dou-
gall, þá var »flest skakt« hjá hon-
um, hafði »ekki lekið eftir« og
»lesið illa« og svo fór Mc Dougall
með »staðleysur« að dómi Á. H. B.
Én nú vill Á. H. B. reyna í vand-
ræðum sínum að styðja sig við
staðleysusmiðinn, Mc Dougall, þeg-
ar ekki er í annað hús að venda.
En það er skemst af að segja, að
Mc Dougall hefir aldrei fært nokkr-
ar sannanir fyrir þeirn kenningum
sínum, sem hér er um að ræða
og því siður að getgátur hans geti
orðið nokkuð til þess, að sanna
persónuskifta-lokleysu Á. H. B.
Alt hjal Á. H. B. um spíritism-
ann kemur þessu máli ekkert við.
í»að er kunnugt, að Á. H. B. hefir
frá þvi fyrsla að sú hreyfing barst
hingað lil lands, reynt að gera
mann lögregluliðsins í Petrograd.
Hún var tekin höndum, en sýkn-
uð um síðir af því það sannaðist,
að Trépov var maður gerspiltur
og samviskulaus.
Leið svo all-langur tími, að
stjórnin réði ekki við neitt. Leyni-
félög, sem gáfu út og dreifðu um
landið bókum og bæklingum um
málefni byltingarmanna, þrifust á-
gætlega og höfðu geysimikil áhrif.
Loks kom þar, að stjórnin lýsli
landið alt í herkví, og ofsótti nú
grimmilega bæði Nihilistana og alla
frjálslynda menn, en hinir ofsóttu
létu gremju sína einkum bitna á
keisaranum, bæði sökum slöðu
hans, og svo fyrir það, að hann
hefði brugðist frelsis- og rnann-
úðarstefnu þeirri er hann hneigð-
ist að í fyrstu.
Þretn sinnum reyndu Níhilistar
að ráða keisarann af dögum, en
tókst ekki. í eitt skiftið tókst bylt-
ingamanni, dulklæddum í trésmiðs-
búningi, að sprengja í loft upp
mikinn hluta Vetrarhallarinnar.
Tiu menn lélu lifið við sprenging-
una, en það eitt bjargaði keisar-
anunr í það sinn, að hann kom
óvanalega seint lil kvöldverðar.
Um síðir kom þar, að keisari hugð-
ist að láta undan að nokkru, og
hafði falið frjálslyndum ráðherra,
Loris Melikov, að gera uppkast
að stjórnarskrá fyrir ríkið. En
meðan á þvi stóð var Alexander
II. myrtur, 31. mars 1881. Tveir
Níhilistar kösluðu vítisvélum undir
vagn keisarans, er hann ók um
fjölfarna götu í Petrograd.
Frá útlöndum.
— Spánska veikin er sögð lield-
ur í rénun í Kaupmannahöfn.
— Mikið er rætt um kröfu Banda-
manna um að Þjóðverjar framselji
ýmsa helstu menn sina, auk keis-
arans, þá er mestu réðu í styrj-
aldarbyrjun, og verði þeir látnir
ganga undir dóm. Telur þýska
stjórnin, að það muni mælast svo
illa fyrir á Þýskalandi, að hún
treystir sér ekki að verða við
kröfunni, enda mundi borgarastrið
þá liggja við. Eru ýmsar sögur
um undirtektir Bandamanna og
er jafnvel talið, aö Lloyd George
inuni vilja slaka eitthvað til, en
flest Parísar-blaðanna haldi kröf-
unni fram afdráttarlaust; en aðrir
á Frakklandi eru sagðir tilleiðan-
legir til að leita samkomulags.
— Bolchevickar sækja enn fram
og hafa nú nýlega tekið Odessa,
sem er stærsta verslunarborg Rússa
henni alla þá skömm og skaða,
sem hann hefir haft vit og getu til.
Það er því bálf skoplegt að lieyra
Á. H. B. vera að fitja upp á þeim
yfirdrepsskap, að liann hafi ekki
viljað níðast á spíritismanum af
ólta við það, að særa trúartilfinn-
ingar spiritista. Var það sprotlið
af þessum ólta, að hann sagði að
hver einn einasli miðill, sem nokk-
uð hefði kveðið að, hefði verið
svikari, eða a/hjúpaður, eins og Á.
H. B. komst svo íslenskulega að
orði. Vér Islendingar afhjúpum
minnismerki, en flettum ofan af
t. d. þekkingarleysi manna, eins
og Á. H. B. hlýtur að kannast við
og komum upp svikum. Og var
það af hlífð við þessar tilfinningar
manna, að hann segir, að miðlar
eða skósveínar þeirra hafi ait af
leikið andana sjálfir. Og skyldi
það hafa verið af þessari nærgælni
sprollið og saraviskusemi, að hann
korn fram með þann spádóm, að
»Miss Piper« muni reynast svikari
eins og aðrir miðlar?
Á. H. B. segir, að í bókunum
The Realilg of Psgchic Phœnomena
1916 og Experimenls in psgchical
Science 1919, hafi fyrst verið skýrt
frá nákvæmum vísindalegum til-
raunum, er gerðar hafa verið með
hin »fysisku« fyrirbrigði. Nú veit
Á. H. B., að einn hinn mesli vís-
indamaður síðast liðiionar aldar,
við Svartahaf. Heyrist nú ekkert
um hríð um friðslit milli Bolche-
vicka og Pólverja.
— Kunnugt er nú orðið um úr-
slit atkvæðagreiðslunnar í 1. kosn-
inga umdæminu á Suður-Jóllandi.
Er Suður-Jótlandi skift í þrjú at-
kvæða umdæmi, og er 1. umdæmið
nyrst, næst Danmörku, og þar af
leiðandi langmest af Dönuin í því.
Mátti telja það öldungis víst fyrir
fram, að Danir næðu meiri Iiluta
í því umdæminu. Úrslitin munu
hafa orðið enn betii fyrir Dani,
en þeir bjuggust sjalfir við, því
að Danir fengu þrjú atkvæði á
móti hverju einu þýsku. Voru alls
greidd 95526 atkvæði, og voru
dönsku atkvæðin 47940 fleiri en
þau þýsku. Hefir verið mikið um
hátíðahöld í Kaupmannahöfn út af
atkvæðagreiðslunni, borgin skreytt
fánum m. m. Höfuðorustan verð-
ur um það, hvort 2. kosninga-
umdætnið muni leggja til meiri
hluta atkvæða um að sameinast
Danmörku og einkanlega Flens-
borg, sem er stærst verslunarborg
þar í landi.
— Hefir lengi verið grunt á því
góða milli Bandaríkjanna og Jap-
ans, þar eð bæði löndin eiga hags-
muna að gæla í Kyrrahafi. Þar
sem það nú hefir komið til mála
að Japanar skærust í leikinn í
Síberiu, um að hefta framgang
Bolchevicka þar, hefir Bandaríkja-
mönnum verið um og ó og óttast
að Japanar legðu einhvern hluta
af landinu undir sig og yrðu þess
vegna hætlulegri keppinautar. Ann-
að hefir og valdið Bandaríkja-
mönnum ótta, sem er orðrómur
sem hefir lagst á um það, að Jap-
anar myndu ætla að ganga í
bandalag við Rússa og Þjóðverja
á móti, þjóðabandalaginu. Út af
þessu hefir forsætisráðlierra Japana
fyrir skömmu lýst því opinberlega
yfir, að þótt Japanar sendi her til
Síberíu — en það muni þeir senni-
lega gera, því að þeir vilji fyrir
hvern mun vinna bug á »rauðu
hættunni« — þá komi þeim ekki
til hugar að stofna þar til land-
vinninga, en muni kalla hvern ein-
asta hermann heim undir eins og
búið sé að sigra Bolchevicka. í
annan stað sé orðrómurinn um
væntanlegt samband Japana við
Rússa og Þjóðverja gersamlega til-
hæfulaus.
— Forsetaskifti hafa nýlega orð-
ið i Sviss og heitir hinn nýji for-
seti Giuseppe Motta. Hann er
katólskur, og er hinu fyrst katólski
maður sem situr í forsetasæti i
Sviss.
Sir William Crookes, rannsakaði
þessi fyrirbrigði fyrir rúmum
mannsaldri og var gefin út bók
um rannsóknir hans: Researches
in the Phenomena of Spirilualism,
by William Crookes, F. R. S. lcoinu
út á árunum 1871—74 í »Quarter-
ly Journal of Science«. Bók þessi
er talin enn í dag bera af ölium
öðrum ritum um þessi efni í vís-
indalegri nákvæmni, eins og líka
vænta mátti. En hvers vegna nefnir
Á. H. B. ekki fyrst og fremst þessa
bók? Það er sökum þess, að hann
hafði áður og liklega af sinni frá-
bæru sannleiksást, sagt, að þessi
bók væri ekki annað en markleysa.
Hann fullyrðir, að andinn, sem
birtist Sir Wílliam Crookes hvað
eflir annað og Crookes tók fjölda
myndir af og nefndist Katie King,
hafi verid vinstiúka miðilsins. Á
hverju byggir nú Á. H. B. þessa
gífurlegu fullyirðingu sína. Alfred
Lehmann, sem var lengi eins og
kunnugt er fjandsamlegur spíri-
tismanunt og lét sér ekki alt fyrir
brjósti brenna, þorði ekki að fara
lengra í andróðri sínum gegn hreyf-
ingunni en að setja fram ágiskun
um þetta og segir því: »Da det nu
tiJlige maa betragtes som godt-
gjort, at Katie og JMediet var to
forskellige Væsener, saa skulde man
sgnes, at den Slulning laa nær, at
Katie Kin$' var en jordisk Slægt-
Dánarminning.
Hinn 3. nóv. síðastl. andaðist
að Hvammi á Landi Guðriður
Jónsdóttir, móðir þeirra merku
bræðra: Evjólfs Guðin.undssonar
dbrm. og óðalsbónda í áðurnefn.d-
um Hvammi og Einars Guðmunds-
sonar á Bjólu í Ásahnhpi. /
Húri er fædd 20. águst 1828 í
Gunnarsholti á Rangárvöllum, og
þar upp alin að mestu. En ung
tór hún þaðan sem vinnukona að
Keldum, og var þar sem hjú þang-
að til 1850. Þá gitlist hún, Einari
Gunnarssyni. ekkjumanni og bónda
á Reyðarvatni í sömu sveit, og
bjó þar með honum farsæla en
skamma stund, þangað til hann
lést, 28. inars 1851. Eltir það var
hún ekkja í vinnumensku eða hús-
mensku um 4 ár á Kornbrekkum,
sem nú er eitt meðal sandejrddra
býla á Rangárvöllum. Þá giflist
[ hún í annað sinn Guðmundi Þórð-
arsyni, þjóðhagasmið, í Bjálmholti
í Holturn, og var það árið 1855.
Ári síðar fluttu þau hjónin að
Hvammi í Landhreppi, þar sem
Gnðríður sál. heíir alið allan aldur
sinn síðan, í samtals 63 ár, um
heiming þess tíma, sem búandi
húsmóðir, en síðan hjá Eyjólfi
syni sínum, er tók við búsforráð-
um um 1884.
í fyrra hjónabandi varð henni
ekki barns auöið, en i því síðara
eignaðist hún áðurnefnda tvo syoi,
Einar og Eyjólf, sem jafnt eru al-
kunnir og góðkunnir báðir, og
reyndust jafnan móður sinni á-
gælir synir og henni til gleði og
sæmdar.
Guðríður sál. var merkileg kona
á marga lund. Sérstaklega var og
yerður hún orðlögð fyiir afburða-
þrek og þrautgæði, jafnt til líkatns
og sálar, iðjusemi og afkastasemi
eftir því. Sjaldan eða aldrei voru
efnin mikil, en oft við vanhagi og
allskyns öiðugleika að stríða alt
þar til, er sj'nir hennar komust
upp og gátu farið að aðstoða hana.
En einkum reyndi þó mikið á um
og upp úr grasleysis- og fellis
árunum miklu 1881 — 1882, erfleslir
í Landsveit mistu flestan fénað
sinn og stóðu slyppir eltir. Mátti
þá til sanns vegar færast, að mest-
ur hluli Landsveitar væri þá í einu
flagi að mestu leyti. Fiösnuðu þá
margir upp og komust á vonar-
völ, en sumir flýðu býli og bygð.
og leituðu til annara sveita. En
hinir, er eltir urðu og ekki létu
bugast, urðu fyrir hinum mestu
þrekraunuin og hlutu að leggja
afskaplega mikið á sig — svo mikið,
að því yrði tæpiega trúað nú, og
ning af Florence Cook«. Sjá I., bls.
208 í Severin Lauretzen: Overtro.
Lauretzen hrekur svo þessa »barna-
legu« ágiskun Alfred Lehmanns.
En Á. H. B. er ekki lengi að átta
sig á hlutunum, hann fullyrðir
alveg umsvifalaust og út í bláinn;
varfærninni er ekki til að dreifa
hjá sannleiksvitninu, jafnvel þólt
þaulreyndir vísindainenn, eins og
Sir William Crookes eigi hlut að
máli. Hann ætlar sér að taka af
skarið með stálsleginni fullyrðingu
að órannsökuðu máli.
Annars er það hálf broslegt, að
heyra Á. H. B. vera að telja það
sjálfsagt, að hin duhænu fyrir-
brigði veiði rannsökuð af þar til
»hæfum« mönnum. Er Á. H. B.
þá ekki svo fróður, að hann viti,
að þau hafa verið rannsökuð og
að alt af er verið að rannsaka
þau af þar til »hæfuin mönnum«,
jafnvel þótt hann sjálfur hafi aldrei
rannsakað neilt1). Veit hann þá
til dæmis ekki heldur um árang-
urinn af rannsóknum prófessors
Geley, sem gerðar voru undir um-
sjón og eftiiliti rúmt hundrað lærðra
1) Meðal þeirra manna er hafa
rannsakað fyrirbrigðin, eru: prófessor
Morgan, prófessor C. F. Zöllner, pró-
fessor dr. Friese, A. N. Aksakow, dr.
Carl du Prel, Carrington, prófessor
Ch. Richet og fjöldi annara, sem of
langt yrði hór up^» aö te||a.
því siður mundi nú slíkt verða
eflirleikið. En oþolinmæðin þrautir
vinnur allar« — og svo varð og
hér. Árferðið batnaði, efnin komu
aftur, flestir urðu ahygnari af skaða,
þó fræðslan væri dýr«, og hið
þraul-eiga og dugmikla fólk íél-k
sigu’r og siguilaun góð i og með
góðri líðan til líkams og sálar. —
En ein á meðal þessa lólks, og eigi
hin sísta, var Guðríður í Hvammi.
Þótt hún, á þessnm vandræða-
árum. væri likt og margir fleiri
að fleslu leyli eins og a flæðiskeri,
þá hvorki vildi hún né gat hugs-
að til sð flýja, eða breyta til uin
býli og sveit, heldur sitja meðan
sætt væri og neyta allra kralta til
heiðarlegrar sjálfsbjargar. IJað fór
líka svo, að hér var ekki til einskis
að vinna. Hún átti margt og mik-
ið gott og blessað eftir að lifa í
Hvamminum sinum kæra. Hún
átti meðal annars eftir að upp
skera þar mikið og dýrmadt barna-
lán, lifa þar langa og góða elli í
ásthlýju skjóli Evjólfs sonar síns
og agætrar tengdadóttur, Guðbjarg-
ar Jónsdóttur frá Skarði, á meðal
inargra góðra og mannvænlegra
barnabartia sinna, o.: hún átti jafn-
vel eltir, að gleðjast yfir mörgum
efnilegum börnum barnabarna, og
jafnframt að lifa við nægtir et'na
allan síðasta æfikaflann. En aldrei
»settist hún þó í lielgan steininn«
eða hætti að vinna, því óvinnandi
gat hún eigi unað lífinu. Vinnan
var hennar líf og yndi, og að því
er oft virtist, einnig hennar hvíld.
Því aldrei var hún þreyttari á sál
og líkama en þegar það kom fyrir,
að hún gat ekki unnið eitthvað
þarft og öðrum til hagsmuna og
heilla. En það kom sjaldan fyrir
og aldrei lengi, og ekki heldur í
seinasta sinnið, að hana brysti
þrek a. m. k. til sjálfsbjargar. Því
að að eins einum degi fyrir and-
latið, slé liún á fætur, rneðan búið
var um hana, og vildi ekki annað.
Svona hélt hún þreki og þrótti til
enda, og ei nig flestu sinu öðru.
Heyrnin að vísu orðin sljó, en
sjónin svo góð, að hún gat lesið
gott letur gleraugnalaust, og minn-
ið furðu gott Var þó 91 árs og 2
mánuðum betur er hún lést Guð-
ríður sál var fremur smá vexti,
en hreystileg og kvik fram á efstu
ár, og andlitsfali og yfirbragð
kraftalegt. Nokkuð’ mun hún veiið
hafa l íklunduð, og tilfinning iheit,
en þó var hún vel stilt og hóglat,
og mjög fyrir að \era og vinna í
kyrþey, og frábilin framhleypni og
afskiitum um annara sakir. Hún
var trygg og heill unnandi vinum
sínum, en þó ekki margra, og mjög
þakklat fyrir það, er vel var gert
manna, flest lækna. Prófessor Geley
er þó franskur, eins og Janet. En
það getur vel verið, að engir þess-
ara manna, hafi vilað hvað vis-
indaleg sönnun var, sökum þess,
að þeir hafa ekki alt því láni að
fagna, að lesa rit og ritgeiðir Á.
H. B. og eru ekki í Hinu islenska
vísindamannafélagi. Það verður
líklega ekki fyr en Á. H. B. tekst
að sanna það með bjálp Falks og .
Torps, að inennirnir teljist til jórtur-
dýra. Þó geri eg ráð fyrir, að það
verði varla fyr en hann hefir sjálf-
ur tekið þeim framförum í vísinda-
mensku sinni, að hann viti, hver
munur er á að jórtra og æla.
Prófessorinn kvartar mjög undan
því, hve undanrennukent sumt hafi
verið í grein minni síðustu. Satt
að segja furða eg mig ekkert á þvi,
þar sem eg blandaði hana með
töluverðum tilvitnunum eítir hann
sjálfan, þar var ekki rjómanum
fyrir að fara. Prófessor Á, H. B. t
segir að eg hafi leilað vandlega í
ritum sinum og eftirtekjan hafi
orðið rýr. Honum finst víst ekki
mikil ástaíða til þess að gera mik-
ið veður út af þessum malblómum,
sem hann hefir verið að bora nið-
ur f akurlendi islenskunnar. Hon-
um fer líkt og drerignum, sem átti
erfitt með að halda rúminu sinu
þuru; þegar hann var ávítaður
evuraði hann: »Hvaö er þetta?