Tíminn - 14.02.1920, Blaðsíða 3

TlMINN
23
Samkvæmt þingsályktun frá 17. september 1919, um
leiðbeiningar yið íslendinga, sem flytjast heim úr öðrum
löndum, auglýsist hjermeð, að Islendingar þeir, sem vilja
hverfa hingað heim úr öðrum löndum, geta snúið sjer til
atvinnu- og samgöngumáladeildar Stjórnarráðsins viðvíkj-
andi atvinnu, jarðnæði, hlutdeild í fyrirtækjum og öðru,
sem þeim er þörf til vistar hjer á landi.
Atvíimu- o§ samgöiiguináladeild Stjórnarráös Íhííiihís,
»0. jam'iar 1020.
Sigurður dónsson.
Oddur Hermannsson.
henni eða hennar. Snauðum og
bágslöltnm var hún nærgætin og
hjálpfús, enda þekti hún at eigih
raun hvorttveggja og var minnug
þess, en ónytjungsskap, athafna-
leysi og dáðleysí hafði hún ógeð á.
Hún var góður og friðsamlegur
nágranni og sambýlismaður, vin-
sæl húsmóðir og mjög dugandi bú-
kona á sinni tíð, og ástrík móðir
og mjög umhyggjusöm sonum sín-
um, en þó dekurslaust, enda unnu
synir hennar henni hugástum og
vildu hvorugur nokkurt hennar
mein vita, og hafa gerst þjóðkunn-
ir merkis og gæðamenn. Slíka sonu
getur slík móðir, en bogin í bak-
inu, styrð og kreft í höndum, slit-
in og lúin legst hún í grötina. En
vel og lengi lifir minning hennar.
Hún var jörðuð 19. nóv. við fjöl-
menni að Skarði. 0. V.
£cigaió8ir í Reykjavík.
Stjórnarráðið hefir nýlega stað-
fest sarnþykt, sem bæjarstjórn
Reykjavíkur hefir samið, um leigu
á lóðum bæjarsjóðs Reykjavíkur
til ibúðarhúsbygginga. Verða lóð-
irnar seldar á leigu til 75 ára, og
leigutaka heimilt að selja og veð-
setja leigurétt sinn ásamt húsum
þeim og mannvikjum sem á lóð-
inni verða gerð. Hinsvegar skal
réttur veðhafa til veðsins haldast
óskertur, þótt leigutaki bijóti skuld-
bindingar þær, sem hann hefir
undirgengist gagnvart lóðareiganda
með leigusamningnuin. Leigutaki
greiðir alla skatla og gjöld til
opinberra þarfa, sem iögð eru eða
lögð verða á hina leigðu lóð, þar
á meðal lóðargiald lil bæjarsjóðs
eftir sömu reglum og eigendur
byggingarlóða í bænum. Verði
skattar eða gjöld miðuð við verð-
mæti lóða, ska! ákveða verðmæti
leigulóðanna á samn hátt og verð-
mæti annara lóða í kaupstaðnum
í satna skyni. Ársleiga af lóðunum
verður 4% af verðmæti þeirra,
eins og það verður ákveðið með
mati samkv. lögum nr. 59, 3. nóv.
1915, mn mat á lóðum i Reykja-
vík og skal meta i hvert sinn áður
en leigusamningur er gerður og al-
drei má það mat vera meir en 6
mánuðum eldra en samningur.
Jafnhlidi er goldið gjald í »Hús-
fyrningasjóð Reykjavíkur« miðað
við brunabótavirðing þess, verður
það gjald inishátt eftir því hvenær
á samningstímabilinu, 75 árunum,
bygging er reist, endurbætt eða
aukin á leigulóðinni. Sé það gert
á fyrsta ári, nemur það 2 kr. 23
þetta er ekki nema ofurlílill bleltur«,
hvernig sem fletið var útleikið.
Á. H. B. svíður ekki, þó »bletlur-
inn«, sem eftir hann er, sé stærri
en svo að menn vilji láta hann
vera óátalinn. Eg leitaði ekki vand-
lega í iritum Á. H. B., enda er þess
ekki þörf, þvi að þar er um auð-
ugan garð að gresja, ef menn vilja
svipast uin eftir máleysum, hugs-
anavillum og smekkleysum. Eg vil
t. d. benda á ritgerð hans um til-
finningalifið, er hann setti aflan
við Árbók Háskóla íslands 1918,
þegar hann var rektor. Þar hefir
hann þó líklega viljað vanda sig.
Þó er þar t. d. þrjátíu sinnum stagl-
ast á óákveðna fornafninu »mað-
ur« á einni einustu blaðsíðu auk
annars enn verra. Hver sá, sein er
ekki ritfærari en svo, ætti vissu-
lega að rita minna og fara heim
og læra betur, — Það ekki nóg að
mælasl tii þess að framtíðin verði
látin leggja dóm á starfsemi manna,
eins og Á. H. B. æskir sér lil
handa; það er ekki víst að fram-
tiðin skifti sér nokkuð af riturn
hans. En það geta nútímamenn
orðið til þess að álpast í kröfs
hans og spilla máiinu og þess
vegna eru aðfinslurnar nauðsyn-
legar einrnitt nú.
^ Á. H. B. minnist á það í grein
sinni að sum af ný-yrðum í ritum
hans hafi þótt góð. Eu það heíir
aurum af þúsundi hverju i virð-
ingarverði bygginganna og helst
þannig allan leigutimann; verði
viðbótarbj'gging reist þegar tíu ár
eru liðin þarf árlega þaðan af að
gjalda af henni í fyrningarsjóð 3
kr. 25 aur. af þúsundi, og því
hærra gjald sem síðar á samn-
ingstímabilinu er bætt við bygg-
ingu. — Vilji bæjarstjórn að lokn-
um leigútíma eigi leyfa leigutaka
að Iáta liús það eða hús þau
standa, sem þá eru á lóðitnii, verð-
ur leigutaki að taka þau burtu, en
fær þá endurgoldið úr fyrningar-
sjóði verðmæti samkvæmt mati,
en þó aldrei hærri fjárhæð en
npprunalegt virðingarvei ð nemur.
Húsfyrningarsjóð má eigi hafa að
eyðslueyri, skal ávaxla hann tryggi-
lega, en þegar bæjarsljórn telur
sjóðinn nógu stóran til þess, má
veita úr lionum lán til íbúðarhúsa-
bygginga á leigulóðunum, gegn 1.
veðrétti í húsunum og vöxtum er
eigi nema meiru en 5%.
Eru þetta helstu ákvæði sam-
þyktarinnar, en þvi er svo gjörla
frá henni skýrt, að bæjarstjórnin
hefir hér haft mikilsvert niál með
höndum, en eftir að vita hvernig
henni hefir tekist að rata hér það
meðalhóf, sem hvorumtveggju
mættu að haldi koma, bænum og
ba>jarbúum þeim er leigja vildu af
honum lönd. En innréttingin »um
Húsfyrningarsjóð Reykjavíkur«
kynni að verða þeim bæjarbúum
að ásteitingarsteini, setn telja ekki
fyrst og fremst þörf á að að finna
rað við því, hvernig menn fari að
því að koma hér upp húsum eflir
75 ár.
jjjoxgin ailífa
eftir
IV.
Barónin hafði boðið nokkrum
vinum sínurn að vera á svölunum
og við glugga hallarinnar og sjá
skrúðgönguna. Þeir fóru að koma
úr því klukkan var hálf tíu. Fyrst-
ur var Potter hershöfðingi, sendi-
herra Bandaríkjanna og kona hans.
Rétt á eftir kom sendiherra Eng-
lands, sir Evelyn Wise og kona
hans.
Svissneski hermaðurinn tók á
móti þeim við hliðið; á hinu gamla
steinþrepi stóðu þjónar, í stuttum
buxuui og með gula sokka; i and-
dyrinu voru margir þjónar, með
verið álitið, að þau ný-yrði, sem
nýtileg eru í ritum Á. H. B. séu
eftir Jón heitinn Ólafsson, enda má
telja vist að J. Ó. hafi fært margt
til betra máls hjá Á, H. B. á
meðan hans naut við. Þess vegna
hefir Iíka íslenskunni í ritum hans
hrakað síðan og var hún þó aldrei
góð. T. d. segir hann nú í sein-
ustu grein sinni, að »renna« per-
sónu slitrum saman sé jafn góð ís-
lenska og orðið hugrenning. Við
rennum aldrei saman slitrum, en
við hnýtum þeim, festum eða saum-
um o. s. frv. Þetta sýnir líka hve
illa hann er að sér í aðalatriðum
málfræðinnar, þar sem hann gerir
ekki greinarmun á áhrifssögn og
áhrifslausri. Þó hefir hann verið
tungumálakennariímentaskólaþessa
lands. Það hefir aldrei verið ætl-
un mín að verja spíritismann fyrir
árásum eða aðkasti Á. H. B., því
ef honum stæði nokkur hætta af
Á. H. B. og hans líkum, þá væri hann
sannarlega ekki á vetur setjandi.
Og það er líka vafasamt hvort
spíritismanum væri nokkur ávinn-
ingur í því að Á. H. B. yrði hon-
um hliðhollur, maður, sem getur
ineð »blygðunarlausum sjálfsþótta«
dregið sannleikann á hárinu.
Pórður Sveinsson.
hárkollur og hársalla og vcitlu
viðtöku yfirhöfnum og hötlum; þá
var komið inn í fyrsta viðlökuher-
bergið, sem var gulli skrýlt á mið-
aldavísu; þartók á móti gestunum
hinn hátíölegi, svarlklæddi Felice,
herbergisþjónn barónsins, og með
dimmii röddu lilkynti liann þeim
eftirfarandi:
»Baróninn biður yðar liágöfgi að
virða til hægri vegar, að hann er
staddur í stjórnarráðssalnum, ásamt
með nokkrum ráðherranna, en
liann vonast eftir að koma hingað
von bráðar«.
»Gestgjaíi okkar er þá eflir því
að lialda ráðuneylisfund«, sagði
enski sendiherrann.
»Það er sjálfsagt aukafundur, út
af því sem nú kallar að, vegna
dagsins í dag. Þér þekkið liann
sjálfsagt, frú Wise?«
Enska sendiherrafrúin þekti bar-
óninn að eins lítillega, því að það
var svo stutt síðan að maður henn-
ar hafði komið til Róms og þau
höfðu aldrei áður komið þangað.
»Hanu hlýtur að vera mjög
mikill maður, þótt ekki væri nema
helrningurinn sannur af því sem
uin hann er sagl«.
»Miki!l maður!« endurtók Ame-
ríku-maðurinn, »já og nei — það
fer eftir því hvernig á hann er lit-
ið, Sir Everlyn. Sumir flokksmenn
Bóneilís baróns álíta það að visu
að hann sé óvenjulega mikill mað-
ur, mesti inaður landsins, meiri
kónginum sjálfum, eiginlega alt of
mikill fyrir Ílalíu. Maður sem læt-
ur alla undantekningarlaust lúla
vilja sínurn. Víst er um það að
hann er maður ágætlega vel gefinn,
lætur hvergi hugfallast, og er óum-
Ávarp til hluthafa
Eimskipaféiags Islar.ds.
Eins og háttvirtum hlulhöfum
Eimskipafélags fsiauds er kunnugt,
ritaði eg greinar í 49. og 66. tbl.
Tímans síðastliðið sumar um liællu
þá, er hluthöfum og jafnvel þjóðar-
heildinni gæti slafað af uppkaup-
um fárra stórgróðamanna á miklu
af hlutabréfum féiagsins.
Sýndi eg þar frain á, að vitneskja
okkar um hið raunverulega ástand
í félaginu væri alveg ófulluægjandi,
og hluthafar gætu all af átt á
hættu, að ræturnar yrðu grafnar
undan félaginu á liak við tjöldin,
ef engar varúðarráðstafanir væru
gerðar i líma.
Stakk eg því upp á því, að
landsstjórninni yrði veittur for-
kaupsréttur, að þeim hlutabréfum,
sem eigcndaskifti yrðu að á ann-
an hált en lyrir erfðir, svo að
stefnt verði að því að gera félagið
með tímanum að þjóðareign, en
ekki okurhring fárra manna, eins
og svo algengt er með samskonar
félög erlendis.
Tillögur mínar í þessa áll vil eg
nú færa í ákveðnara form, svo að
mörgum geti oröið Ijósara, livað
fyrir mér vakir í þessu efni. Málið
virdist mér mega afgreiða á næsia
ræðilega drembilátur og gríðarlega
rikur. Þar að auki er hann af göf-
ugri og gamalli ælt. Enn er það,
að herin’n trúir á hann og vegna
þeirra aðstöðu gelur liann ráðið
öllu í þinginu og hjá konungi. Það
er haft á orði að konungur sé fús
til þess að gefa honum alræðis-
vald og að þingið muni vilja halda
honum í sessi æfilangt. Þannig
horfir málið við, frá annari lilið-
inni séð, Sir Evelyn«.
»0g frá liinni?«
Potler hershöfðingi gaut horn-
auga til dyranna, sem voru liuldar
á liak við fortjald. Mátti þaðan
heyra lágt mannamál.
»Það er mælt, að metnaðargind
Bónellís baróns sé takmarkalaus!
Hann er ímynd hinna gömlu róm-
versku keisara. Hann er ráðherra
sem fteinuv er höfuð en liönd kon-
ungsins. Vald hans er svo til
komið, að konungurinn er leiði-
tamur og ftillur hindurvilna og er
óttasleginn vegna þcss að kirkjan
átti áður hásæti hans. En ráð-
herrann myndi rólegur sofa í há-
sæli páfans, þvi að hann treystir
á mátt sinn og óttast hvorki Guð
né djöfulitin. Hann hefir hina rót-
grónustu fyrirlitning á almennings-
álitinu, þinginu og mannrétlindum
— eins og Napóleon og hann er
trúleysingi og opinber óvinur kirkj-
unnar — eins og Voltaire«.
»Andstæðingar' hans telja hann
þá grimman harðstjóra?«
»Öldungis rélt«, sagði Ameríku-
maðurinn. »Fó!kið veit það elcki
sjálfl hvað það vill, og lendir því
venjulega í klónum á þeim sem
best getur logið. Þingin gera ekki
aunað en það að fella fingur út í
aðalfundi með eftirfarandi tillögum
til fundarályktunar:
Stjórn Eimskipafélags íslands er
faiið að bjóða landsstjórninni for-
kaupsréft að þeim hlutabréfum,
sem eigendaskifti verða að á anu-
an hótt en fyrir erfðir, með þeim
skilmálum er hér segir:
1. Kaupverðið sé á hverjum tíma
jafn mörgnm sinnum liærra en
nafnverð biéfanna, sem skuld-
lausar eignir félagsins — eins og
þær eru gælilega metnar af stjórn
félagsins og bókfærðar í reikn-
ingum þess. — eru meira virði
en hlulafénu nemur.
2. Þyki landsstjórninni eiguirnar of
hált metnar í reikningunum, get-
ur hún krufist mats dómkvaddra
manna.
3. Landsstjórnin fær atkvæðisrétt á
fundum félagsins, 1 atkv. fyrir
hverjar 25 krónur í keyptum
hlutabréfum.
4. Sljórn Ehnskipafélagsins skuld-
bindur sig lil að beita ákvæði
4. gr. félagslaganna og neila um
samþykki á eigendaskiftum þeirra
lilutabréfa, er landsstjórninni
þannig veilist forkaupsréltur að,
fyr en landsstjórninni hefir verið
gefinn kostur á nð kaupa bréfin
með þeim kjörum, er að ofan
segir.
5. Verði þess kraíist af landsstjórn-
inni, skal stjórn Eimskipafélags-
tillögur leiðtoganna. Konungurinn
er einingarmerkið, og hver og ein
þjóð heimtar sterka konungsstjórn,
seni Iiafi almenningsheill eina fyrir
augum. Kóngurinn, kóngurinn og
aftur kóngurinn, er viðkvæðið —
eða herinn, herinn, herinn«.
»Já hann berst að sjálfsögðu
fyrir hermenskunni?«
»Hermeskustefnunni helgar hann
allan liuga sinn. Markmið hans er
að endurreisa lieimsveldi ítaliu,
annaðhvort einn, eða með banda-
lögum — og takist það ekki, þá
að gera Rótn að stjórnmálamiðstöö
Norðurálfunnar«.
»0g þjóðin?«
»Þjóðin hatar liann að sjálfsögðu,
vegna þess að hann íþyngir henni
með alt of þungum sköttum, í þessu
skyni«.
»0g klerkadómurinn, hirðin og
aðallinn?«
»Kirkjan er hrædd við hann,
hirðin fyrirlílur hann, og slórbokk-
arnir eru honum fjandsamlegir«.
»0g eigi að síður ræður hann
öllu?«
»Já, hann stjórnar þeim með
járnhendi: almenningi, hirðinni,
þingmönnum og konungi; það eitt
brestur á að hann kúgi það eina
vald sem enn er til og beygi höfuð
páfans. En. það hefir honum ekki
tekist enn«.
Frúrnar lilógu:
»0g þó hefir hann boðið okkur
að sitja hér á svölunum og horfa
á skrúðgönguna«.
»Ef til vill vegna þess að hann
gerir eins ráð fyrir því að það sé
í síðasla sinni, sem við getum séð
slíka skrúðgöngu«.
Fleiri bættust í hópinn, Bellíní
furstafrú og Don Camilló Múrellí,
ungur Rómverji. Var nú gengið út
á svalirnar, en neðan frá götunni
heyrðust þungar dunur, eins og
ölduhljóð, þá er þær brotna á skipi
út í Atlanlshafi. —
»Eftir á að hj>ggja«, sagði fursta-
frúin, »hvar ev Donna Róma?«
»Já, það er og, sagði Rómverj-
inn, »hvar er Donna Róma?«
»Donna Róma er venjulega ekki
langt undan, þá er Bónelli tekur
á móli gestum«, sagði furstafrúin
og brosli íbyggin.
»Hver er Donna Róma?« spurði
Englendingurinn.
»Hvað er aðheyra! Hann þekk-
ir hana ekki!«
»Donna Róma, yðar hágöfgi«,
sagði Rómverjinn, »er ein af þeim
konum sem koma við sögu sér-
hverrar þjóðar, alla daga síðan
Helena fagra olli eyðing Trójuborg-
ar. Hún er ein hinna ósigrandi
kvenna, sem hafa yndisleg augu og
ráða miklu um stjórn landanna«.
ins 10. hvert ár — í fyrsta sinn
1921 — gera það að skilyrði fyrir
innlausn arðmiða, að eigendur
framvísi sjálfir hlutabréfum sín-
um, eða löglegir umboðsmenn
þeirra, samtímis og arðmiðar
þeirra eru innleystir.
Komi þá eitlhvað af hlutabréf-
um ekki fram, skal arður ekki
greiddur af þeim fyr en þehn
hefir verið framvísað á löglegan
hátt.
Fyrsti liðurinn í þessum lillög-
um miðar að því, að setja nokk-
urskonar hámarksverð á hlutabréf-
in, því að ef frjálst gangverð á
þeim væri lálið ráða, mundi mega
knýja verðið upp fyrir landsstjórn-
ingi með fölskum tilboðum, svo að
hún sæi sér ekki fært að kaupa
brélin, og komast þannig fram hjá
reglunum með því að selja bréfin
fyrir miklu hærra pappirsverð en
hinu rétta verði nemur, likt og nú
á sér iðulega slað við sölu fasl-
eigna, sem spekúlantar henda á
milli sín.
Hinsvegar tel eg þó rétt og sjálf-
sagl, að landsstjórnin verði að
! greiða bréfin með sannvirði þeirra,
j svo að hún geli ekki skapað verð-
ið eftir geðþólta og sell það mikið
lægra en rétt er, en sannvirði er
! að minni hyggju hreinar eignir fé-
lagsins — gælilega metnar — skift
niður á hlulafjáreignina. Séu t. d.