Tíminn - 06.03.1920, Side 1

TIMINN
nm sextía blöð á ári
kostar tiu krónur ár~
gangurinn.
AFGRElÐSiA
i Reykjavik Laugaveg
17, simi 286, út um
land i Laujási, simi 91.
1Y. ár.
fri Uttgverjalanði.
Eftir byltinguna 1 Pýslcalandi í
nóv. 1918 liðaðist ríki Habsborg-
arkeisaranna i sundur. Hver þjóð-
ílokkur vildi freista að mynda
sjáfstætt ríki fyrir sig. Ungverja-
land var stærst af þessum ungu
ríkjum, enda hafði það lengi verið
einn af máttarstólpum hins forna
keisaradæmis. Hafa þar í landi
orðið miklar byltingar á því eina
ári sem liðið er síðan samið var
vopnahlé.
Fyrsta stórbyltingin var það,
er verkamenn í Buda-Pest stofn-
uðu sameignarriki eftir rússneskri
fyrirmynd. Hét sá Bela Kun sem
þar hafði formensku, En Banda-
menn neituðu að semja frið við
Bela Kun, af því að stjórn hans
styddist ekki nema við nokkurn
hluta þjóðarinnar. Varð sú synjun
með öðrum fleiri til að fella sam-
eignarráðið. Komust þá afturhalds-
menn til valda og láta grimmilega
hefnd koma fram á öllum þeim
sem eitthvað verulegt hafa haft
saman við hina fyrri stjórn aö
sælda.
Ungverjar hafa þótt harðir hús-
bændur og illir nágrannar á und-
anförnum áratugum. Hafa þeir
beitt hinni meslu kúgun og rang-
sleitni við aðra þjóðílokka, sem búa
I landinu. Og atburðir þeir sem
hér verður sagt frá, sýna að Ung-
verjar hafa ekki orðir nýir og betri
menn þó að þeir séu ornir nfull-
valda« ríki og hafi lcomið á eins-
konar lýðveldi að nafni til.
Er þess fyrst að geta, að öllum
nábúum Ungverja stendur stuggur
af þeim. Helir hið unga lýðveldi I
Bæheimi þóst vita fullan fjandskap
Ungverja I sinn garð, og jafnvel
styrjaldarviðbúnað. Sama segja ná-
búar I suðurátt. En innanlands
heíir þó mest borið á ofsa og
grimdaræði höfðingjavaldsins ung-
verska. Bæöi í höfuðborginni og út
um land þar sem til næst, eru
frjálslyndir menn ofsóttir. Urn ára-
mótin síðustu lét stjórnin boð út
ganga um það, hversu fara skyldi
með þá menn sem grunaðir væru
um óleyfilegar skoðanir. Eru þar
taldar upp ýmsar tegundir hættu-
legra manna og sagt fyrir hvers-
konar fangelsisvist liggi við. Heim-
ilisfólk grunsamra manna má líka
taka fast og varpa I dýflissu. Lög-
reglan ræður öllu um fangelsun og
dóm sinna sökudólga og er öll
málsvörn óþörf. Allir fangar eiga
að kosta sjálfir veru sína í fang-
elsinu, ef þeir eiga nokkrar eignir.
Þeir mega ekki hafa neitt sam-
neyti við aðra menn utan dýfliss-
unnar, nema með sérstöku leyfi.
Þeir eru látnir vinna þunga þræla-
vinnu fyrir yfirboðara sína.
Mörg hundruð »grunsamir« fang-
ar hafa verið teknir úr liinum
venjulegu fangelsum og settir f ves-
ala kofa í gaddavírslúktum fanga-
búðum, þar sem taugaveiki og
aðrar skæðar farsóttir drepa menn
hrönnum saman. Stjórnin hefir
látið taka af lífi opinberlega marga
af helstu samherjum Bela Kun.
Voru sendisveitum Bandamanna í
Buda-Pest sendir »aðgöngumiðar«
að aftökuhátíð þessari, En þeir
þáðu eigi boðið. Þar að auki er
talið að sijórnin hafi látið vega i
kyrþey 5—6 þúsund manna, en
handtekið og ka*ta f myrkrastofu
fjórfalt fleiri. Enginn er óhultur
um lif eða eignir.
Jafnframl þessu látu valdamenn
Reykjavík, 6. mars 1920.
Ungverja Gyðinga kenna á hörðu.
Fjölmargir bæklingar og bækur eru
gefnar út til að æsa almenning móti
Gyðingum, og hvetja til grimdar-
verka gegn þeim. Félag ungverskra
Gyðingafénda lét laust fyrir jólin
festa upp á öllum auglýsingastólp-
um 1 Buda-Pest tilkynningu um
það, að félagið ætlaði að hreinsa
landið gersamlega, svo að þar
fyndist ekki einn einasti maður af
hinum morðgjarna kynþætti Gyð-
inga. Skyldi hvergi hlífast við eða
vægja fyr en landið væri gersam-
lega Gyðingalaust. Eins og gefur að
skilja er ósljórn þessi að nokkru
leyti sprottin af fjárhagsvandræö-
um þjóðarinnar. Buda-Pest, sem
fyrir strfðið var rfk borg og glaö-
vær er nú klædd í sekk og ösku.
Örbyrgð, hungursneyð, sjúkdómar
og sorg ríkir hvarvetna bæði í
höfuðborginni og annarstaðar í
landinu. Alt er í rústum bæði at-
vinnuvegir, fjárhagur, heilsn og
manneðlið sjálft.
Bandamenn hafa sendisveitir i
landinu, og ráða þær furðumiklu.
Einkum þykja Bretar gera sig þar
heimakomna og herma frönsk blöð
það, að enskir fjármálamenn muni
hafa augastað á og aöstöðu til að
koma þar ár sinni fyrir borð, og
gera Ungverjaland að fyrsta áfanga
á leiðinni til að ná yfirtökum um
verslun og fjármál Balkanþjóðanna.
Xaupjélag gorgfirðinga.
Tími góður!
Eins og eg er vanur ætla eg að
segja þér ofurlftið af starfi Kaup-
félags Borgfirðinga sfðastliðið ár.
Aðalfundur þess var haldinn að
Svignaskarði 13.—14. febrúar, þar
voru rædd störf sfðasta árs, og
auk þess all-mikið um starfið þetta
ár, sem nú er ný-byrjað.
Erlendar vörur hafði félagið selt
fyrir 985000 kr. Af þessu höfðu
félagsmenn keypl um */a en a/s
var utanfélagaverslun.
Ágóði félagsins þetta ár var þessi:
1. Lagt í varasjóð 13528.77 og
er þá varasjóður orðinn 4/572.Ö2.
Varasjóður er sameign allra félags-
manna.
2. Úthlutað 8°/o, verslunarágóði
um 50000 kr. Þessum ágóða er
úthlutað á stofnbréf, og að eins
borgaður af skuldlausum viðskift-
um félagsmanna, við árslok. —
Stojnkostnaðnr varð þá 165000 kr.
3. Afgangurinn af verslunarágóða
erlendu vörunnar, var geymdur til
næsta árs, og var það um 24162.66.
4. Ágóði af sölu innlcndrar vöru
var alls 39451.56.
Alls var því skift milli félags-
manna um 90000 kr. Félagsmenn
eru um 450 og fær því hver að
meðaltali um 200 kr. i verslunar-
ágóða.
En með aukningu varasjóðs, og
þeim verslunarágóða, sem lagður
er fyrir til næsta árs, og ekki út-
hlutað nú, er meðal verslunar-
ágóði hvers félaga sem næst því
300 krónum,
Til þess að menn sjái nú ofur-
lítið betur hvernig verslunin hér i
héraðinu hefir verið skal eg geta
þessa:
Vornllin var f vor er leið tekin
og færð í reikninga félagsmanna
I. og III. flokks hvlt 5.60 pr, kg.
II. fl. hv, 5.28 pr. kg. IV. fl. hv.
4.40 pr. kg.
Nú sýndi það sig, að á ullinní
[9. blað. ,
hafði verið ágóði og var honum
skift ja’fnt á hvert ullarkíló, er fé-
Iagsmenn höfðu lagt inn i reikning
sinn. Koma þá 76 aurar á hvert
kílógram, svo raunverulega verð
ullarinnar varð 6,36 pr. kiló 1. fl.
o. s. frv.
Haustullin var í haust tekin með
3 kr. verðf á hverju kílógr. Á henni
var hagur, og nam uppbótin 1.20
á hvert kílógram.
Æðardúnn var tekinn í reikn-
inga á kr. 30 pr. kg. Uppbótin á
hann varð kr. 6 pr. kg.
Selslcinn voru tekin á kr. 7, en
bætt upp með kr. 1.50.
Kjöl. Slátrun var nokkur bjá
Kaupfélagi Borgfirðinga og var
kjölverðið hið sama og hjá Slát-
urfélagi Suðurlands. Kjötið var
strax skrifað í reikninga félags-
manna, með 4/» hlutum verðsins,
en a/5 haldið eftir. Nú var þessi
Ve hluti borgaður út, og verðið
þvf oröið raunverulegt, það sem
sláturfélagið gaf upp i haust, og
Reykvikingum þótti alt of hátt.
En þó K. B. hafi hepnast kjöt-
sala sln svona vel, er eftir að vita
hvert Sl. Suðurlands á eins hægt
með að borga fimta partiun út,
en við skulum vona að svo verði.
Erlenda varan þótti mörgum
dýr, en þó var hún víst viða dýr-
ari en hjá K. B. þetta ár.
Sem sýnishorn skal eg hér til-
færa verð á nokkrum vörutegund-
um eftir nóturn mfnum frá félaginu.
Steinolíufat 107 kr., kaffi 4,60
pr. kg., export 2,00 pr. kg., sykur
st. 1,50 pr. kg., sykur högginn 1,60
pr. kg., rúgmjöl 62,00 pr. 100 kg.
poka, haframjöl 50,00 pr. poka,
hveiti 63,00 pr. poka, síldarmjöl
22,50 pr. poka.
Þó ekki sé hér tint til fleira, þá
vona eg samt, að menn sjái af
þessu, að vöruverð hér, 1919, var
ekki verra en annarstaðar, og lík-
lega er mér óhætt að segja betra,
en víðast annarstaöar. En annars
getur hver einn séð þaö sjálfur
hjá sér eftir því sem nú er sagl.
Starfsemi K. B. hefir á þessu ári
auðgað héraðið um 127000 kr. beint,
En auk þess hefir það lika haft
mikil óbein áhrif, því það ræöur
öllu vöruverði i héraðinu hjá
kaupmönnum, og það er hætt
við þvf, að það hefði orðið hærra
á aðflutlu vörunni, en raun varð
á, hefði K. B. ekki verið.
Vegna startsemi K, B. er nú
þessum verslunarágóða sumpart
skilt upp milli félagsmanna og
sumpart lagður í sjóði. Hejði K. D.
ekki verið, beldur einstakur kaup-
maður átt verslun K. B., hefði liann
einn átt þennan ágóða.
Hejði það nú verið hcppilegra?
Pað er spurningin sem kaupfé-
lagsmenn og kaupmannasinnar deila
um, og sem hver einn svarar þegar
hann ákveður hvort heldur hann
verslar við kaupfélag eða kaup-
mann,
Skuldir viðskiftamanna við K. B.
hafa aldrei verið eins litlar og nú,
um 40,000 kr., og innieignir félags-
manna voru meiri en skuldirnar.
Lagt var fyrir fundinn frumvarp
að nýjum lögum, sem var rætt,
sent heim í deildirnar til að ræð-
ast þar; og er síðan búist við, að
það verði tilbúið til fullnaðar-
samþyktar að ári. í því var meðal
annars samábgrgð, en hún er ekki
enn i lögum félagsins.
Páll Zóphóníasson.

Kafli úr bréfi frá fjármálafróð-
um manni erlendis:
—--------»Eg vik aflur að nýja
bankanum. íslandsbanki er og verð-
ur lamb lijá honum. Stofnun hans
er stór-hætluleg. Það er hreinn og
beinn voði fyrir fjárhag landsins
og sjálfslæði, að útlendingar hafi
hér itök í bönkum, sérstaklega
þegar um einkabanka er að ræða,
eins og þessi á að verða. Eg ber
þungar áhyggjur vegna þessa máls.
Það þyrfti að gera hið allra bráð-
asta lög, sem bönnuðu bönkum
með útlendum hlutafé að starfa á
íslandi. Það er ómögulegt annað
en að meiri hluti þings og þjóðar
féllist á slíka öryggis-ráðstöfun.
Því hvað er hættan við að lofa
útlendingum að virkja hér einn
foss hjá þvi, að úllendir auðmenn
hafi hér ítök eða jafnvel meiri-
hlutaráð í bönkum, enda viðgengst
slíkt ekki í neinu siðmenningar-
og efnalega sjálfstæðu landi-------.
Þó að eins sé litið á hagfræðis-
hliðina er það hið mesta glapræði
að stofna nú nýjan banka. Út á
við hefir íslenska krónan lækkað
svo, að hún er ekki nema hluti
af nafnverði sínu. Inn á við
hefir hún þar á ofan lækkað
stórkostlega vegua óhóflegrar seðla-
útgáfu og fiárbralls. Ef litið er á
þetta frá annari hlið er það sama
og að verðlagið í landinu hafi
hækkað svona mikið fram yfir það
sem ætli að vera, ef krónan stæði
í nafnverði. Afleiðingin af þessu
er sú, að verðlagið á íslandi verð-
ur að lækka, ef landið á að geta
kept við aðrar þjóðir. Þessi verð-
Iækkun byrjar á síldinni. Norsk
síld er nú boðin á 40 aura kg.,
en íslendingar reikna með að geta
fcngið alt að því 90 aura, en fá
auðvitað enga kaupendur. Næsl
kemur röðin að fiskinum, þegar
þjóðirnar við Englandshaf hafa
komið fiskiveiðum sínuin í lag og
byrja að senda fisk til suðurlanda.
Ull og kjöl er að falla eins og alt
annaö. Af verðfallinu skapast svo
eindæma peningavandræði og þeg-
ar lengra liður gjaldþrot og alment
hrun. í Danmörku eru peninga-
vandræðin nú orðin svo mikil, að
fjöldinn allur af sparisjóðum eru
búnir að auglýsa, að þeir stöðvi
úllán, hversu góð trygging sem sé
boðin. Bankarnir draga saman
seglin eftir föngum. í Noregi og
Svíþjóð er ástandið dálílið skárra
af því að bankarnir í þeim lönd-
um hafa sýnl meiri hjrggindi i
stjórn fjármálanna,
Vandræðin koma seinna til ís-
lands af því að við fylgjumst ekki
með og lifum á tálvonum. En því
óblíðari verður veruleikinn, þegar
hrunið kemur. Á þessum tímum
er sérstaklega hættulegt, að stofna
nýjan banka. Þegar hinir bank-
arnir sem fyrir eru fara að reyna að
draga saman seglin og takmarka
útlán, fara menn bara i nýja bank-
ann, sem er ólmur i að fá sér við-
skiftavini og fá sér lán þar. Svika-
myllan snýsl þó áfram, og hrunið
verður því meira, þegar það kemur.
Þetta er virkilegur voði og mun
reyndin staðfesta orð mín, ef lil
þess kemur að aukaþingið heimili
bankastofnun þessa. í stað þess
ætti þingið að áminna bankana
um að fara varlega og takmarka
lánin í tíma. Sildarnrálið ætti að
geta orðið eftirminnileg áminning
um varóð. — — —
Drepsóttin.
Sambandslaust hefir verið und-
anfarið í síma, við norður og aust-
urland. En í gærkvöldi mátti ná
sambandi og barst þá sú hersaga
að austan að drepsóttin væri farin
að geysa bæði á Seyðisfirði og
Fljótsdalshéraði.
Á Seyðisfirði er veikin sögð
mjög útbreidd og voru ekki nema
tveir við símaafgreiðslu þar í gær.
Um hitt eru óljósari fregnir
hversu mjög veikin sé orðin úl-
breidd í Héraðinu, en á Eiðum
liggja mjög margir.
Fullkomin vissa mun ekki fengin
um það m.eð hverjum hætti veikin
hafi borist, en alt bendir til að hún
hafi borist með Sterling, enda kom
Sterling við í Vestmannaeyjum á
austurleið. Hafa þá einhver sorg-
leg mistök átt sér stað um sótt-
varnirnar.
Væntanlega hafa ráðstafanir'ver-
ið gerðar umTað hefta frekarPút-
breiðslu og verður nánar að þessu
vikið síðar.
Þingflokkarnir.
Framsóknarllokkurinn hélt loka-
fund sinn á nýafstöðnu aukaþingi
hinn 27. febr., ásamt með banda-
mönnum sinuin og nokkrum þeirra
manna sem hafa slarfað í heima-
stjórnarfiokknum. AUir þessir menn
voru sammála um það, að meiri
samvinna og nánari, en verið hefir
þyrfti að hefjast með framsóknar-
ílokknum og þeim mönnum sem
í landsmálum eiga samleið við
hann. Kom þeim saman um að
hefja þessa samvinnu sem fyrst og
eigi siðar en i byrjun næsta þings.
Munu þingmenn þessir alls vera
mn 18.
Er þetta eitt, af væntanlega íleiru,
sem fram keinur sem svar gegn
»opinberun« languinmanna og inn-
reið þeirra i stjórnina.
Geta má þess í þessu sainbandi
að ekki lita allir jafn björtum aug-
um á framtíðarvonir langsum-
manna og formaður þeirra gerði i
hinni frægu Morgunblaðsgrein. Seg-
ir Lögrélta þá félaga svo sundur-
leita að óhugsandi megi kalla að
þeir geti sameinast um nokkurt
mál til framkvæmda, helst muni
þeir gela veitt samtaka mótspjnnu.
— Hún kallar þá »óskapnað« og
»varla trúlegt« að þeir »hlaði utan
um sig nýjum mönnum«. — En
sjálfir eru þeir á annari skoðun
og tvímælalausl eru þeir glöggur
vísir að afturhalds-, niðurrifs- og
spekúlantaflokki,
Iuflúensan í Vestmannaeyjum er
nú í rénun, og hefir hún yfirleitt
verið fremur væg. Þó hafa 5 börn
dáið úr henni og kíghósta, sem
einnig gengur í Eyjunum, en ekki
hefir frést að lungnabólgu hafi
orðið þar vart enn þá. Eyjarskeggj-
ar hafa verið kola og steinoliu-
lausir um tíma, svo sjúklingar hafa
orðið að liggja í kulda, og tefur
það mjög fyrir bata þeirra. »Islands
Falk« lagði af slað til Eyjanna 1.
marz með kol, sleinolíu, meðul og
fleira.sem þar vanlaði. Haun hrepti
ofviðri og varð að hleypa inn til
Keflavíkur undan þvi, og lá þar
þegar síðast frélfist,