Tíminn - 27.03.1920, Page 1

miiNN
um sextíu blöð á ári
kostar tíu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIÐSLA
i Reykjavik Laugaveg
17, simi 286, úi um
land i Lanjási, simi 91.
IV. ár.
Reykjavík, 27. mars 1920.
amerísku eru heimskunuir sem bestu og fullkomnustu
grammófónar er hugvitsmennirnir hafa getað búið til.
Pantið einn slíkan grammófón hjá kaupfélagi yðar eða
kaupmanni með nokkrum plötum og þér munið undrast
hve mikill ánægjuauki það verður fyrir heimili yðar, þeg-
ar þetta snildar áhald lætur þar til sín heyra.
Ríkasta þjóð i heimi.
Bandaríkin eru nú, ef fljótt er
á litið, gæfusamasta land undir
sólunni. Náttúrugæði landsins eru
óvenju mikii. Þjóðin er fjölmenn,
sterk og framsækin á margan hátt.
Hún er ríkust allra þjóða, hefir
lagt þungt lóð á metaskálina í
heimsstyrjöldinni og virst ráða
tnestu um leikslokin. Bandaríkja-
menn sýnast hafa bæði mátt og
löngun til að vera í fararbroddi
þjóðanna nú um stund.
Og þó vill svo undarlega til, að
gæfan og veraldar-gengið verður
Vestmönnum meira harmabrauð
heldur en mannlátið og fjártjónið
verður stríðsheyjandi þjóðum Norð-
urálftinnar. Sumir af bestu og vitr-
ustu mönnum vestan hafs kvíða
afleiðingum gróðans og sigurvinn-
inganna.
í Bandaríkjunum og að nokkru
leyti í Canada, hefir andlegu víð-
sýni og frjálslyndi hinna ráðandi
stétta slór-hnignað hin síðustu
misseri. í báðurn þessum löndum
er nú beitt fullkontinni harðstjórn
i andlegum málum. Eru aðfar-
irnar síst betri en í Rússlandi og
Prússlandi, meðan einvaldsharð-
stjórnin var þar í blóma sínum.
Pað er hræðslan við áhrif rúss-
nesku byltingarinnar, sem lromið
liefir á stað ofsóknum. Alstaðar
þykjast menn sjá hættu. Þeir sem
vilja ná í hylli lýðsins hrópa hver
öðrum hærra um hætlu þá, sem
vofi yfir þjóðfélaginu. Smátt og
smátt hefir almenningur farið að
trúa hverskonar kynjasögum um
þessi efni. Fjöldi bóka er settur á
svarta listann, og lögð við margra
ára hegning að eiga forboðna bók.
í Canada var ítalskur klæðskeri
dæmdur í þriggja ára fangavist
fyrir það, að nokkrir forboðnir
ritlingar fundust í herbergi hans.
En það vorn leyfar, sem fylgt
höfðu herberginu frá líð næsta
leigjanda á undan. I skólum og
bókasöfnum er gerð húsrannsókn
til að finna hættulegar bækur og
hvergi hlífst við. Bæði f Canada
og Bandaríkjunum er fjöldi manna
hrakinn úr landi vegna ímyndrar
hættu um skoðanir þeirra. Hugs-
anirnar eru álitnar nægar til dóms-
áfellis. Þarf ekki að bíða eftir lög-
hrotum í verki. Miðalda-réttvísin
sest í hásæti í því landi, sem talið
er frjálsast í heimi.
Jafnvel hæstiréttur Bandaríkj-
anna hefir orðið til þess, þótt eigi
væri einróma, að ala á þröngsýni
almennings i þessu efni.
Þessi barátta við bannfærðar
skoðanir er býsna hörð þar vestra.
Fylkisþingið í New-York hefir ný-
lega neitað að taka gilda kosningu
5 þingmanna, þótt þeir séu full-
komlega löglega kosnir, að eins
af því, að þeir telja sig jafnaðar-
menn. Hefir slikt aldrei komið
fyrir f nokkru þingfrjálsu landi,
að stöðulög ríkisins um einföld-
ustu mannréttindi hafi verið þver-
brotin, án minstu formlegrar átyllu.
Standa út af þessu og fleirum slík-
um ofsóknum málssóknir og mikl-
ar deilur. Telja frjálslyndir menn
þessar lögle}'sur muni verða til
þess, að koma þeim uppreistarhug
í öreigana þar vestra, sem annars
hefði alls elcki myndast undir
neinum öðrum kringumstæðum.
JsleaDingar ertenDis.
nUtanstefnur viljum
vér engar hafa<s.
Það var eitthvert órækasta ógæfu-
merki íslendinga, þá y sá siður
var hafinn, að íslenskir menn leit-
uðu út úr landinu með mál sín
og létu útlendan mann hlýða á
innbyrðis klögumál. Þá var »týnd
æra og töpuð sál« er íslendingar
ákærðu hvorir aðra fyrir útlend-
um eyrum og þá flýði frelsið úr
landi.
Landið er lílið og fólkið fátt,
en þeirra hluta vegna er nauðsyn-
in enn rikari að út á við komi
íslendingar æ fram sem einn mað-
ur og að þá er íslendingur er
staddur ytra, þá láti hann a. m.
k. ekki opinberlega þau ummæli
falla, eða eftir sjer hafa, sem eru
landi hans til hnjóðs. Innanlands
berum vjer vopn hvorir á aðra.
Utanlands erum vjer ekkert annað
en Islendingar. Fyrir útlendum
eyrum megum vér ekki flytja inn-
byrðis deilumál. Vettvangurinn þar
sem úr verður skorið er ekki þar,
heldur hér.
Þessari kröfu verður að halda
hátt á lofti. Smáþjóðunum er það
allra dýrinætast að halda óskert-
um heiðri í augum annara þjóða.
En ekkert getur unnið þjóðinni
meiri álitshnekki en það að lands-
ins eigin börn séu að bakbítast
ytra, eða að bera í aðrar þjóðir
fregnir um það sem miður fer
heima.
Tvisvar hefir Tíminn áður feng-
ið fult tilefni til að átelja mistök
af þessu tagi. Nú hafa í vetur bæst
tvö í hópinn sem snerta landið í
heild sinni beinlínis — að hinu
þriðja sleptu sem snerti einstakan
mann.
Einn af mætustu læknum lands-
ins ritar grein í norskt blað, sem
óhjákvæmilega hefir orðið til þess
að rýra álit landsins.
Það var óaðfinnaulegt að lækn-
irinn gerði þá játningu hér heima,
að hann væri brotlegur við lög
landsins. Það var drengilegt að
gera þá játningu — ekki sist með
tilliti til þess að þessi læknir mun
hafa minni ástæðu til þess en
margir að gera slíka játningu. En
að gera hana i norsku blaði, er
með öllu óhæfilegt. Að skrifa á
þeim vettvangi grein sem gefur les-
endunum norsku ljóta mynd af
íslandi er óafsakanlegt — þó mynd-
in væri alveg sönn.
Því mætari maður sem í hlut á,
því sorglegra er það að honum
skuli geta orðið það á að gera
slíkt.
Iiinn atburðurinn kom fyrir í
Danmörku alveg nýlega. Danskur
stjórnmálamaður ritar grein um
fjárhagsástandið á Islandi og í þvi
sambandi ber hann fyrir sig orð
fslendings sem staddur sé í Kaup-
mannahöfn — án þess að nafn-
greina hann — sem gefa það i
skyn að fjárhagsástandið sé alt
annað en glæsilegt, gulltrygging
íslenskra seöla, sem séu margar
miljónir, sé ekki nema nokkur
hundruð þúsund.
Hér hefir þessi íslendingur van-
rækt að gæta þcirrar skyldu sem
á honum hvílir sem íslendingi
sem staddur er í útlöndum,
Það er sjálfsagt og réttmætt að
finna að því hér heima, að í þessu
efni mun ekki alt vera með feldu
og rnikil nauðsyn sé úr að bæta.
En það að láta hafa slík orð eflir
sér í dönsku blaði er landinu til
tjóns og íslendingur má ekki verða
til þess.
Þessi dæmi sem nú hafa verið
nefnd virðast benda á það, að
ýmsutn íslendingum sé það alls
ekki ljóst hver ábyrgð hvilir á
þeim í þessu efni. En hún er svo
mikil og auðsæ, að ekki má með
neinu móti lála óátalið er út af
ber og hver sem í hlut á.
Ólafur Davíðsson ritaði grein
um það fyrir alllöngu »hvað um
oss er sagt á bak«. Það voru lyga-
sögur útlendinga um ísland sem
hann þar hélt á lofti og sýndi
hveisu mjög höfðu unnið íslandi
tjón. Það vakti gremju um endi-
langt ísland. En það er miklu al-
varlegra er landsins eigin börn
láta þau ummæli um landið falla,
opinberlega í útlendinga eyru, sem
ættjörðinni eru til minkunar —
þó þau séu sönn.
Það er ekki barnanna að halda
því á lofti í óknnnugra eyru sem
miður íer í fari móður og syst-
kina.
Ekki enn!
Landsstjórnin hefir hvorki hreyft
legg né lið til þess enn, að hrinda
af þjóðinni því regin-ámæli sem
hún ber vegna hinnar hróplegu
misnotkunar sem á sér stað um
áfengi til lyfja.
Það er á vitorði hvers einasta
manns í landinu, að stórkostleg
misnotkun á sér stað.
Skýrslurnar um innflulninginn á
þessum »iyfjum« hrópa hástöfum
um íslenska embæltismenn, sem
hafa brugðist trausti alþjóðar, uin
frámunalegt aðgerðaleysi og kæru-
leysi af hálfu islenskrar stjórnar
um að gæta sóma þjóðarinnar og
hirðuleysi hennar og vangeymslu
að gæta þess, að þeim lögurn sé
hlýtt, sem þjóðin hefir sett sér.
Læknastéttin í heild sinni liggur
undir þungu ámæli, vegna þess að
ekkert er gert til þess að sýna
hverjir eru saklausir og hverjir eru
sekir.
Einhver mætasti maður úr lækna-
stéttinni hefir risið upp opin-
berlega og Jýst þvi tvimælalaust
yfir, aö misnotkunin eigi sér stað
og að óumflújanlegt sé að úr verði
hætt.
En landsstjórnin heldur að sér
höndum og hefst ekki að. Það mun
vera rétta aðferðin að gæta sóma
íslands og réttar íslendinga I
Rannsókn hefir farið fram um
misnotkunina. Og henni er haldið
leyndri.
Þetta er með öllu óþolandi á-
stand.
Þeir fara að verða margir, sem
þola þetla ails ekki lengur. Hér er
orðið um svo langan, svo öldung-
is þarflausan, svo alóhæfilegan drátt
að ræða, og það á því sviði, sem
við kemur sóma landsins, heil-
brigðu lífi í landinu og gildi lag-
anna — að óhugsandi er undir að
búa, án þess að segja þeim fult
strið á hendur, sem drættinum
valda.
Því að þnð er vitanlegt, að hér
er ekki um það að ræða, sem ekk-
ert er hægt við að gera. Það kost-
ar stjórnina ekki nema fáein penna-
stiik að gera öflugar tilraunir til
þess að bæta úr þessu. Að setja
hina seku lækna undir eftirlit al-
mennings, með því að birla skýrslu
um notkun hvers einstaks, að hafa
örugt eftirlit með því hvað lyfja-
búðirnar fá af þessari vöru og
hvernig þær láta hana af hendi.
Forsætisráðherrann hefir það í
hendi sinni að skipa fyrir um þetta
á einum ldukkutíma.
Hér er ekki stjórn í landi til
þess að þagað sé við því mánuð-
uðum saman að opinber misnotk-
un á sér stað í trúnaðarstöðu, að
sóma landsins er misboðið, að lögin
eru opinberlega að veltugi virt.
Landsstjórn sem líður slíkt til
Iangframa hefir með öllu fyrirgert
tilverurétti sínum sem landsstjórn.
Þótt margt megi gott um hana
segja að öðru leyti, þá er þetta
slik höfuðsynd, sem ómögulegt er
að fyrirgefa.
^amvimiumál
VII.
Það hafa verið leidd rök að því
hvers vegna samvinnufélögum
þeim sem kunna að verða slofnuð
við sjáfarsiðuna inætti verða mein
að því, ef félagsmenn heimtuðu að
þau yrðu peningabúðir þeirra eins
og kaupmannsverslanirnar hafa
verið hingað til. Peningaverslun til-
heyrir bönkum og sparisjóðum, en
kaup og sala á vörum kaupfélög-
um. Það er hin eðlilega verka-
skifting.
Önnur hætta en sú að gera kaup-
félög að peningabúð er það, ef fé-
lagið er gert að einskonar spekúl-
ant. Félagið kaupir þá innlendu
vöruna fyrir ákveðið verð, eins og
kaupmaður, og græðir á vörunni
eða lapar, eftir því hvernig mark-
aðurinn lánasl erlendis. Þetta er
einhver hin mesta vitleysa sem
nokkurt samvinnufélag getur gert.
Það á ekki að græða, eða tapa
sjálft. Það á að eins að kaupa og
selja i umboðssölu fyrir félags-
menn. Þeir eiga að bera fulla
ábyrgð hver fyrir sig á því sem
þeir kaupa og selja í félaginu.
Þessi óvenja hefir komist á i
einstöku gömlu samvinnufélagi
bænda hér á landi, og átt veruleg-
an þátt í að steypa einu slíku fé*
12. blað.
lagi á höfuðið. Nú eru reyndu fé-
lögin komin út yfir það hættulega
spor, og það því fremur, sem Sam-
bandið myndi bera vit fyrir félags-
deildum sínum, ef einhver þeirra
tæki upp þá fásinnu.
Við nánari athugun mun flestum
sem eitthvað þekkja til samvinnu-
starfsemi vera ljóst hvers vegna
slík félög gela ekki keypt inn-
lenda vöru sjálf, og tekið þátt í
markaðsáhætlu með kaupmönnum.
Kaupfélögin selja erlendu vöruna
með sannvirði, þó að það verð
komi ekki ætíð fullkomlega til
greina fyr en í lok hvers reikn-
ingsárs. Smá kaupmennirnir fá
aftur á móti sinn aðal gróða af er-
lendu vörunni. Með þeim hætti
safnast þeim oft furðu mikið fé,
sem að nokkru leyti verðu vara-
sjóður þeirra. Til að villa fáfróðum
mönnum sýn, og sanna ágæti kaup-
menskunnar, kaupa þeir íslenska
vöru stundum sér i skaða. En það
er jafnan litið i hlutfalli við hinn
vissa gróða, sem fyr er minst á.
Ef kaupfélag fer að keppa við slik-
an mann, þá stendur það höllum
fæti. Það selur erlendu vöruna með
sannvirði. Það er lengi að eignast
varasjóð. Það stendur þessvegna
ekki kaupmanninum snúning, ef
hann tekur í eitt skifti að borga
óeðlilega hátt verð f}’rir einhverja
tegund íslenskra afuröa. I stað
þess að leika þenna blindingaleik
kaupmanninum til geðs, og sér
sjálfu til falls og eyðileggingar, á
hvert heilbrigt félag að Iáta sér
nægja að vera skrifstofa sem kaup-
ir og selur fyrir félagsmenn, á
þeirra ábyrgð, og þeim til hagnaðar.
Samvinnumaður.
JtrekaDar jyrirspurnir
tii prójessors fi. 1}. jj.
í hálfan mánuð hefir prófessor
Á. H. B. lálið ógeit að svara fyrir-
spurnunum. Sagði hann það í síð-
ustu Lögréttugrein sinni að hann
hafi ekki nefnt skýrslu Crookes um
spíritistisku lilraunirnar vegna þess
að hann »hafi það fyrir satt« að
dagbókum Crookes og skýrslunni
beri ekki saman um efnið.
Eru því fyrirspurnirnar ítrek'
aðar:
Hvaða heimildir hefir Á. H. B.
fyrir þessum ummælum?
Hvað er það sein ber á rnilli?
Pórður Sveinsson.
Tíðin. Ágæta hláku gerði upp
úr síðustu helgi og tók mjög upp
snjó. Eru nú liagar um land alt,
sem af spyrst.
llalldóra Vjarnadóttir kenslu-
lcona á Akureyrí hefir verið ráðin
faslur starfsmaður Heimilisiðnaðar-
félags íslands.
Saiuvinnuskóliim er fluttur í
hið nýja hús Sambandsins á Arnar-
hólstúni. Skrifstofur Sambandsins
munu ekki gela flutt þangað fyr
en í maí.
Veitindin. Veikin gengur hægí
yfir, þó örar en áður, en er áfram
mjög væg. Sjúklingar 1 barnáskól-
anum skift^ nokkrum tugum.