Tíminn - 17.04.1920, Blaðsíða 1

TIMINN
um sextíu blðð á ári
kostar tíu krónur ár-
gangurinn.
AFGREIÐSLA
i Regkjavik Laugaveg
17, simi 286, út um
land i Laufási, simi 91.
IV. ár.
Ijngsjönir langsummanna.
»Peir standa best að
vigi að halda saman
flokki sem hafa hug-
sjónir i stafni, jafn-
vel líttnáanlegarhug-
sjónir, sem gagnsýrt
geti framkvæmdir
hinna einstöku mála«,
G. Sv. i Morgunbl.
Svo mörg eru þau orð og alveg
rétt og er furða, að þau skuli
standa í einni hinna löngu greina,
sem G. Sv. skrifaði í Morgunbl.
En enn þá meiri furða er hitt, að
G. Sv. skyldi þora að segja slík
orð og eiga það á hættu, að þau
væru heimfærð upp á sjálfan hann,
flokksbræður hans og flokksblöð,
til þess að sjá hvaöa hugsjónir
hafa Dgagnsýrta framkvæmdir
þeirra i hinum einstöku málum.
Sú gagnrýning verður hér fram-
kvæmd og þó að eins lauslega og
einungis i fáum stórmálum.
Heilbrlgt stjórnraálalíf.
Heilbrigt stjórnmálalíf þróaðist
um eitt skeið hér i landi. Það var
á dögum Jóns Sigurðssonar og
meðan lærisveina hans naut við
og andi hans sveimaði yfir vötn-
unum í islenskri pólitík. Á þeim
dögum þektist það vart, að menn
notuðu afstöðu sina i þingi til þess,
að auðga sjálfa sig. Á þeim dög-
um var það alviðurkend regla, að
umboðsmenn alþjóðar létu heill
heildarinnar sitja í fyrirrumi fyrir
eigin hagsmunum. Tryggvi Gunn-
arsson er talandi dæmi um þann
aldarhátt, sem ríkti meðal læri-
sveina forsetans.
þessir tímar eru liðnir. Spill-
ingin hefir haldið innreið sína á
hið pólitiska sjónarsvið og blómg-
ast þar vel. Hrossakaup og hvers-
konar úrræði um að skara eld að
sinni köku, eru algeng fyrirbrigði
á alþingi og meðal valdhafa ís-
lendinga.
Þarf ekki um það að ræða hver
hætta af þessu stafar. Mannkyns-
sagan hefir svo marga sorglega
sögu að segja um afdrif þeirra
þjóða, sem slíkan gróður hafa
leyft, að skýrar verður ekki talað.
Það er eitt höfuðverkefni þjóð-
arinnar, að hefja á ný hinn gamla
og góða sið heilbrigðrar stjórn-
málamensku. Það er ein höfuð-
skylda þjóðarinnar og stjórnmála-
flokkanna, að bægja með sveipandi
sverði öllu því burtu og öllum
þeim á brott, sem brjóta gegn því
œðsia boðorði í stjórnmálalífinu.
Hér er um hugsjón að rœða,
hina œðstu á þessu sviði. Eftir
þvl eiga stjórnmálaflokkarnir Jgrst
og fremst að dæmast, hversu gagn-
stjrðir þeir eru af þessari hagsjón.
Þá er að heimíæra hana upp á
hinn nýja og gamla stjórnmála-
flokk G. Sv., langsummenn. Eftir
því sem G. Sv. skrifar, ættu þeir
víst að vera »gagnsýrðir«. af henni.
Við skulum líta á framkvæmd-
irnars
1. Síldarmálið. Einn af helstu
flokksmönnum G. Sv. og tveir aðrir,
Bem þeim flokki heyra til efnis-
lega, þótt ekki sé enn formlega,
unnu það verk á alþingi, þá er
almennur töðubrestur og gras-
hrestur var yfir duninn, að kaupa
fóðuibæti og selja aftur kjósend-
um landsins, með mjög miklum
hagnaði fyrir sjálfa sig og án
þess að vilja gefa kaupendunum
nokkra skilagrein fgrir þessu starfl
$Um. Sem |>ingmenn voru þeir að
gera hverskonar dýrtíðarráðstafanir
f umboði alþjóðar. Þessi var ein.
Hvaða Dhugsjóm mun það hafa
verið, sem Dgagnsýrðia fram-
kvæmdir þessara flokksmanna G.
Sv. í þessu fræga máli?
Hún getur, þvi miður, ekki verið
nema ein, ef »hugsjón« skyldi kalla.
f þessu máli misnotuðu þessir
menn aðstöðu sína sem þingmenn
og brugðust því trausti, sem kjós-
endum er rétt að bera til þeirra.
Þeir breyttu þveröfugt við það,
sem Jón Sigurðsson gerði og læri-
sveinar hans.
Og hvernig snerist svo flokkur
G. Sv. gegn þessum mönnum —
þessi flokkur, sem »gagnsýrður er
af hugsjónum?«.
Þeir hafa vfst hreinsað sig af
þessari þingspillingu, þeir »gagn-
sýrðu hugsjónamenn«.
Nei, nei, neil
Blöðin þeirra slógu skjaldborg
um þessa þrjá þingmenn. Langs-
umliðið hafði og hefir þá enn i
hávegum. Hinn »gagnsýrði hug-
sjónaflokkur«, með G. Sv. f broddi
fylkingar hefir gert þessa menn að
nokkurskonar pfslarvottum.
vHugsjónir i stafni . . . jafnvel
lítt náanlegar . . . sem gagnsýrl
geti framkvœmdir hinna einslöku
mála!«
það eru fögur orð á þeirra
manna munni, sem f einlægni vilja
bæta sfjórnmálalífið, koma í veg
fyrir eigingirnina, halda því hátt
á lofti, að umboðsmenn alþjóðar
eigi æ að láta heill heildarinnar
sitja í fyrirrúmi fyrir eigin hag.
Langsummennirnir þessir eru
»gagnsýrðir«.
En þeir eru það af alt öðru en
göfugum hugsjónum.
Síldarmálið er óafmáanlegur blett-
ur bæði á einstökum flokksmönn-
um, á flokknum í heild sinni og
flokksblöðunum.
Landsreikningamálið. Þess máls
þarf ekki að minnast nema i stuttu
máli. Það er á allra vitorði, að
sá margumtalaði landsreikningur
var »vo úr garði gerður, að ómögu-
legt var að verja. Því var aldrei
haldið fram, að um neina óráð-
vendni væri að ræða, heldur hinu,
að eins og hverjum einstakling Og
hverjum kaupsýslumanni sérstak-
lega er það nauðsyn, að gera reikn-
inga sina hreina og glögga, svo
er það enn meiri nauðsyn fyrir
þjóðarbúið. Glundroði i reiknings-
færslu landssjóðs getur búið í hag-
inn fyrir hverskonar spiliingu. —
Þess eins var krafist, að reikning-
urinn væri tryggilega rannsakaður.
Þjóðfélagið ætti heimting á þvi,
að sú trygging væri um það, að
alt væri í lagi, sem fyrst og fremst
fæst með glöggum reikuingum.
Það var sjálfur hinn »gagnsýrði
hugsjónamaður« G. Sv., sem reis
öndverður gegn þessari sjálfsögðu
kröfu, og hafði allan flokk sinn
og blöð að baki sér.
Af hverju var hann vgagnsýrð-
ur« þá? Það munu hafa verið
háar »lítt náanlegar hugsjónir!«
Eða var það af þvf, að flokks-
foringi hans, E. A., bar ábyrgð á
glundroðanum?
Skýrslugerð. Af þvi að það er
einmitt hr. G. Sv., sem nú tekur
sér þessi göfugu orð f munn, um
»hugsjónir«, sem »gagnsýri« hinar
einstöku framkvæmdlr, þá er rétt,
að minna á eina framkvæmd hans.
Það vav á þinginu 1918. Varð
hann þá uppvís að þvf, sem ritari
fjárhagsnefndar, að hafa gefið vill-
andi skýrslu og það var bægt að
Rcykjavfk, 17. apríl 1920.
sýna það, að það hefði hann gert
vísvitandi.
Var það f Tjörnesnámu-málinu.
Sig. Jónsson atvinnumálaráðherra
hafði ferðast norður árið áður og
fengið 500 kr. með sér, ef vera
mætti, að honum þætti ástæða til
sérstakra ferða í landssjóðs þágu.
Þessar 500 kr. borgaði hann aftur
inn í fandssjóð — í reikning nám-
unnar — fyrir norðan, hinn 13.
játií.
Nú segir G. Sv., í sinni opin-
beru skýrslu, að S. J. hafi fengið
útborgaðar 500 kr. 13. júni. En
þegir alveg um það, að hann inn-
borgaði þær aftur.
Pessi »gleymska« G. Sv. getur
ekki verið gleymska, heldur hlýt-
ur þetta að vera gert af ásettu ráði.
Það sannar hin ranga dagsetning.
Hann hefir tekið eftir því, að Sig.
J. innborgaði aftur sömu upphæð-
ina og hann tók við, en þegir um
það í opinberri skýrslu.
Hvað virðist mönnum um slíka
framkomu þingmanns?
Hvaða »hugsjónum« mun G.
Sv. hafa verið »gagnsgrður« af í
þessari »einstöku framkvæmd« sinni,
að undanfella svo stórt atriði i
opinberri þingnefndarskýrslu?
Ætfi það hafi verið háar og »líil
náanlegar hugsjónir«, sem gagn-
sýrðu« hann?
Mundi það ekki liafa verið hitt,
að Sigurður Jónsson var andstæð-
ingur hans, og að i slíku tilfelli
sé »hugsjón« langsummanna og
G. Sv. sú, að öll meðul sé leyfileg.
Mundu þeir menn fara þannig
að, sem hafa þá háu hugsjón, að
feta í fótspor Jóns Sigurðssonar
um heilbrigða stjórnmálamensku?
Foringinn. Það væri sennilegt,
að þessi »gagnsýrði hugsjóna-
flokkur«, langsuminanna, hefði
valið sér þann mann, að foringja,
sem sérstaklega væri »gagnsýrður«,
Pað værl sonn legt, að í honnm
sæjnst hinar „lítt náanlegn hng-
sjónir“ flokksins hoidi klæddar,
eins og í æðra veldi.
Nú er alkunna hver verið hefir
foringi langsummanna, fyrst í ráð-
herrasessi og þvi næst við stjórn-
málaritstjórn stærsta blaðs þeirra.
Pað er Einar Arnórsson prófessor.
Hann ætti þá að hafa komist
næst hugsjóninni um heilhrigðan
stjórnmálaferil, i anda Jóns Sig-
urðssonar.
Hann ætti að vera sérstaklega
»gagnsgrður« af óeigingirni, hefði
æ látið almenningsheill ganga fyr-
ir sinni eigin.
Hann ætti að vera sá íslending-
ur sem mest hreinlyndi hefði stað-
ið af í íslenskri pólitik. —-
Það er einn af flokksmönnum
hans, G. Sv., sem ber í munni orð-
in um háar hugsjónir sem gagn-
sýri einstakar framkvæmdir. Er
ekki eðlilegt að manni verði það,
að heimfæra þetta upp á foringja
hans — langsummanninn i öðru
veldi.
Hr. G. Sv. er djarfur maður.
Mundi hann vilja fullyrða þetta
um foringja sinn, E. A., frammi
fyrir þjóðinni?
Timann er þeirrar skoðunar að
í Einari Arnórssyni, foringja langs-
ummanna, sjáist hugsjónir flokks-
ins holdi klæddar í æðra veldi,
hann sé sérstaklega »gagnsýrðui'«.
Timinn œllar óhikað að eiga
þann dóm undir þjóðinni afhvaða
hugsjónum hatm sé sérstaklega
gagnsýrður, og láta þjóðina um
það að sjá í því ljósi málsháttinn
að »fé er fóstra likt«. (Meira).
15. blafl.
Jltargs er að minnast.
Nd á Dalasýsla bágt.
Fyrir og um aldamótin siðustu
leit hér út fyrir blómaöld, fyrir
ýmiskouar framfarir; þá var Ólafs-
dalsskólinn í blóma sínum undir
handleiðslu mikilmennisins Torfa
sál. Bjarnasonar, þaðan komu
margir knáir piltar með ósvikið
andlegl og verklegt veganesti;
skólinn sá dó fyrir örlög fram og
Torfi sennilega líka. Hvenær verð-
ur hans minst að verðleikum? I
Ólafsdal voru líka reistar mjög
fullkomnar tóvinnuvélar er voru
stundaðar af miklum dugnaði og
lægni, þær brunnu, og brunarúst-
irnar standa enn og benda á margt
fleira en brunninn húskofa. Pað
er annars margt, sem gefur göml-
um vegfaranda alvarlegt umhugs-
unarefni nú, þegar komið er að
Ólafsdal.
Pá má mínnast þess, að Björn
bankastj. Sigurðssoti reisti nokkru
fyrir aldamótin vönduð verslunar-
hús og hafskipabryggju í Skarð-
stöð og starfrækti þar volduga og
vinsæla verslun í all-mörg ár, en
nú eru húsin löngu brunnin, þá í
eign Guðrn. Jónassonar. Pá er að
minnast niður-sýslunnar, þar var
ýmsum sameiginlegum framförum
hrynt á stað um og eftir alda-
mótin, mest fyrir forgöngu Björns
sál. Bjarnasonar sýslumanns á
Sauðafelli, f samvinnu við fleiri
góða menn. Par má fyrst benda
á, að all-góður unglingaskóli var
stofnaður i Búðardal og starfrækt-
ur í nokkur ár, þar tíl fjárfram-
lagið frá landsjóði var gefið eftir,
og skólaáhöldin seld Sigurði Pór-
ólfssyni til flutnings suður í Borg-
arfjörð; þar með var þeim skóla
lokið.
Um það leyti voru mjög miklar
vegabætur gerðar í sýslunni, þjóð-
vegur lagður frá Ljárskógum að
Fellsenda, einnig um Saurbæ, á-
samt fleiri vegum, þá voru og bygð-
ar all-margar brýr i suður-sýslunni
á kostnað landssjóðs og sýslunnar.
Þessar vegabætur og brýr eru nú
svo úr sér gengnar, að víða getur
slysum valdið, eða jafnvel líftjóni
fyrir menn og skepnur, ef óvar-
lega er farið, einkum er þó illa
látið af þjóðleiðinni frá Búðardal
að Tunguá. í sambandi við þetta
vil eg gela þess, að vegur var lagö-
ur frá Búðardal að Ljá, síðastliðið
vor og haust, vegabótastjórinn sagði
mér, að sér hefði verið uppálagt,
að nota sem mesl gamla veginn,
en þar af leiðandi varð upphleypti
vegurinn að liggja á þeim stað,
sem hann óhjákvæmilega hlýtur
að liggja undir skemdum af vatns-
rensli, þar að auki var hnuplað
um alin af vegarbreiddinni. Hér er
um ófyrirgefanlega vanrækslu og
grútarhátt að ræða, sem ekki er
hægt að fyrirgefa, ekki sfst, þegar
maður hugsar til þess, að á sama
tíma og gömul mannvirki hjá okk-
ur, sem landssjóði ber skyldu til
að halda við, eru eyðilögð, og nýir
vegir þó stuttir séu, eru ver en
ólagðir, þá er ausið fé f önnur
héruð til akbrauta, áveitu, hafnar-
virkja, vila og allskonar framfara.
Hver á sökina? og hvers eigum
við að gjalda? Máske þetta séu
iðgjöldin fyrir það, að aðalpóst-
leiðin var tekin af okkur til ó-
bætanlegs tjóns og óbagræðis?
I Eítir þenuan útúrdúr vil eg minn*
ast þess, að all-myndarlegt smjör-
gerðarfélag var stofnað og starf-
rækt i nokkur ár i Miðdölum, en
gat ekki þrifist vegna ónógra sam-
gangna á sjó.
Þá var og stofnað Kaupfélag
Hvammsfjarðar í mjög smáum stíl,
en hefir þroskast og aukist smám
saman þrátt fyrir ýmsa erfiðleika,
svo að það má heita nú, eitt um
alla verslun hér, sýnir það ljóst,
hvað hægt er að gera, ef viljinn
er sterkur og samvinnan góð. —
Enn má minnast þess, að prófast-
ur Ólafur Ólafsson stofnaði mjög
góðan unglingaskóla í Hjarðarholti
og starfrækti hann nokkuð mörg
ár, með sérstakri lipurð og dugn-
aði, þar fylgdist alt að, góðir
kenslukraftar, fyrirmyndar reglu-
semi og dugnaður utanbæjar og
innan, nemendurnir áttu þar for-
cldra fyrir húsbændur. Prátt fyrir
þessa góðu kosti, sem eru ómetan-
legir, var skólinn frá því fyrsta
sveltur, mér liggur við að segja:
smánarlega sveltur bæöi af þingi
og sýslunefnd, þar til prófastur
varð að hætta skólahaldinu sér
og sínum til skapraunar og öllu
héraðinu til óhætanlegs tjóns, —
og nú er hanu fluttur frá okkur
ásamt fleiri prestum.
Eg læt hér staðar numið, að
lýsa afturförum okkar, á aðal-
framfaratímum þjóðarinnar, í hin-
um ýmsu sameiginlegu rnálum.
Petta eru alvarlegar afturfarir og
hryggilegar mjög öllum þeim, sem
sýslunni unna.
Eins og tekið er fram hér að
framan, höfum við eignast þrjá
skóla og mist þá alla, hver metur
tjónið. Nú býðst okkur Qórði skól-
inn, þar sem Björn Jónsson skóla-
stjóri i Vestmannaeyjum hefir keypt
Hjarðarholtið heint til þess, að
stofna þar alþýðuskóla; ekki vant-
ar manninn hæfileika, bann er
mjög vel lærður utanlands oginn-
an, hefir verið skólastjóri í fleiri
ár fyrir barnaskóla ásamt unglinga-
skóla; ekki vantar hann áhuga,
þar sem hann rífur sig upp úr
frjósamasta stað landsins og kaupir
hér auðvitað góða jörð cn dýra,
einungis til að kenna, — lyfta upp
ungu kynslóöinni hér — einmitt i
sýslu feðra sinna; hugsjónin er
höfðinglega göfug, og fögur á bak
við þetta, ekki síst, þegar vissa er
fyrir því, að hann átti um vissari
og jafnvel betri kennarastöðu að
velja.
Nú eru Austfirðingar búnir að
stofna myndarlegan héraðsskóla
hjá sér; Borgfirðingar eru að kaupa
Hvitárbakkaskólann og ætla að
starfrækja hann sjálfir; Pingeying-
ar og Árnesingar eru hver í sínu
lagi að keppast við að stofna sem
fullkomnasta skóla í sinum hér-
um. En hvað gera Dalasýslubúar?
Eg hef sterka von um, að þeir
hugsi ekki ver lil barnanna sinna
en þeir áðurtöldu. Afturhaldið er
komið nógu langt, svo að annað-
hvort er nú að taka rösklega i
framfarastrenginn eða sökkva dýpra
og dýpra.
Ján Guðtnundsson
Ljárskógum,
Rorgai’stjórinií- Umsóknarfrcst-
ur um borgarstjórastöðuna er nú
liðinn og hafa tveir sótt: núverandi
borgarstjóri Knud Zimsen og Sig*
urður Egger? fyrv, ráðherra. Er
búist við snórpum kosningabgf*
daga.